Nasze magazyny
Ten pospolity chwast, znany jako dmuchawiec, kryje w sobie kilkadziesiąt związków czynnych. Do najważniejszych należą laktony, alkohole triterpenowe, fitosterole, flawonoidy (zidentyfikowane głównie w liściach pochodne kwercetyny i luteoliny) oraz polifenolokwasy (kwas cykoriowy, chlorogenowy, kaftarowy, kawowy), obecne przede wszystkim w zielu1.
Jednak najciekawszym składnikiem mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale) pozostaje inulina, czyli naturalnie występujący w roślinach polisacharyd o szczególnych właściwościach.
Inulina zaliczana jest do prebiotyków, które zwiększają zawartość pożytecznych bakterii w jelicie, głównie bifidobakterii2. Ulega wchłanianiu w jelicie cienkim, gdzie stanowi dla nich pożywkę. Wpływa również korzystnie na mikrobiotę jelita grubego.
Badania wykazały, że inulina (mniszek jest jej dobrym źródłem) m.in. hamuje aktywność beta-glukuronidazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za powstawanie niektórych nowotworów hormonozależnych (głównie prostaty i piersi)3.
Inulina reguluje wypróżnienia, wykazuje również właściwości przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe oraz poprawia biodostępność składników mineralnych podawanych z pożywieniem. Mniszek lekarski jest jednym z najcenniejszych źródeł inuliny, zaraz po słoneczniku bulwiastym i cykorii.
Mniszek lekarski - na wątrobę i przewód pokarmowy
W medycynie tradycyjnej mniszek lekarski wykorzystywano głównie do leczenia dolegliwości trawiennych, problemów z przepływem żółci oraz wspomagania pracy wątroby i nerek. Choć brakuje badań klinicznych, eksperymenty przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają te właściwości dmuchawca.
Wyciągi i soki z korzenia oraz ziela Taraxacum officinale pobudzają czynność wątroby, zwiększają ilość wytwarzanej żółci, ułatwiają jej przepływ do dwunastnicy i przeciwdziałają zastojom4. Z kolei związki goryczowe pobudzają produkcję śliny i nieznacznie zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, co z kolei poprawia perystaltykę jelit i proces trawienia. Jednocześnie mniszek lekarski doskonale oczyszcza organizm z toksyn i zbędnych produktów przemiany materii.
Choć preparaty z mniszka wzmagają produkcję żółci, nie zaleca się ich stosowania u osób, które są w trakcie leczenia np. kamicy nerkowej. Samodzielnie można po nie sięgać jedynie profilaktycznie lub po przebytych schorzeniach dróg żółciowych i wątroby.
Mniszek lekarski w kuchni - przepisy
Mniszek lekarski nie tylko doskonale sprawdza się jako składnik zdrowotnych naparów, nalewek czy syropów. Jest również smacznym dodatkiem do surówek i jogurtów, a świeżo wyciskany sok pomoże odtruć organizm.
Sok z mniszka lekarskiego - przepis
Należy wyciskać go ze świeżo zebranych liści, a później przyjmować w ilości ok. 20 ml 3 razy dziennie. Sok z dziurawca ma silne działanie moczopędne, usuwa z organizmu wodę, zmniejsza opuchliznę i oczyszcza nerki.
Napar z mniszka lekarskiego - przepis
Łyżkę suszonych kwiatów zalać wrzątkiem i parzyć pod przykryciem przez ok. 10 min. Następnie odcedzić i pić kilka razy dziennie po ½ szklanki. Napar ma właściwości oczyszczające i odtruwające.
Korzenne wino z mniszka lekarskiego - przepis
50 g suszonego korzenia mniszka rozdrobnić i zalać 0,75 l białego wina. Odstawić na 2 tygodnie i codziennie wstrząsać. Po upływie 2 tygodni wino przecedzić.
Susz z mniszka lekarskiego
Liście wysuszyć bezpośrednio po zebraniu w zacienionym i przewiewnym miejscu, w temperaturze maksymalnie 30ºC. 1/2 łyżeczki pokruszonego suszu zmieszać z kefirem lub jogurtem i pić na 30 min przed posiłkami, aby wzmocnić trawienie oraz pracę jelit i wątroby.
Surówka ze szpinakiem
Przygotować sos z 1 stołowej łyżki soku z cytryny, 3 łyżek stołowych oleju oraz odrobiny miodu. Dodać rozgnieciony ząbek czosnku i szczyptę soli. Wymieszać całość i tak przygotowanym sosem zalać 20 dag liści mniszka lekarskiego zebranych przed kwitnięciem i 20 dag liści szpinaku.
Mniszek lekarski - działa moczopędnie
Ekstrakty z kwiatów i liści mniszka wykazują również właściwości moczopędne - w badaniach okazały się silniejsze niż np. owoce jałowca, ziele skrzypu czy kłącze perzu. Ponadto po podaniu szczurom wodnych wyciągów z liści (w ilości 8 ml/kg masy ciała) działaniu diuretycznemu towarzyszyła istotna utrata wagi5.
Diuretyczne i dezynfekujące właściwości mniszka powodują również hamowanie procesu tworzenia się kamieni w układzie moczowym, przyspieszenie rekonwalescencji po chorobach dróg moczowych oraz łagodzenie obrzęków i niewydolności nerek.
Mniszek lekarski - działanie przeciwzapalne
U zwierząt z indukowaną puchliną łapy doustne podanie etanolowego wyciągu z mniszka lekarskiego spowodowało zmniejszenie opuchlizny na poziomie 25%6. Badanie to potwierdza przeciwzapalne właściwości mniszka, które w medycynie tradycyjnej wykorzystywane są m.in. w łagodzeniu dolegliwości reumatycznych. Z powodzeniem zmniejsza również ból i obrzęk towarzyszące chorobom gardła.
Właściwości przeciwzapalne mniszek lekarski zawdzięcza prawdopodobnie obecności kwasów polifenolowych, które działają immunostymulująco, przeciwgorączkowo i przeciwreumatycznie.
Mniszek lekarski - na problemy ze skórą
Ze względu na swoje właściwości oczyszczające i przeciwzapalne mniszek lekarski stosowany jest również w pielęgnacji cery, głównie trądzikowej i łuszczycowej. Stosowane zewnętrznie świeży sok mleczny i wyciąg działają regenerująco, przyspieszają bliznowacenie i powodują zanik uszkodzeń skóry. Sok z mniszka lekarskiego usuwa też wszelkiego rodzaju brodawki, ale tylko we wczesnych fazach ich tworzenia się7.
Mniszek można znaleźć również w kremach przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej i starzejącej się.
Mniszek lekarski a cukrzyca
W początkowej fazie cukrzycy Taraxacum officinale może obniżać poziom glukozy we krwi. Zawdzięcza to m.in. dużej ilości wspomnianej już inuliny, która podawana przez 5 tygodni szczurom chorym na cukrzycę obniżała stężenie glukozy o 24-31%, w zależności od zastosowanego stężenia8.
Właściwości hipoglikemiczne przypisuje się wyciągom z korzeni i liści. Nie znamy dokładnie mechanizmu ich działania, ale prowadzone badania sugerują, że prawdopodobnie mniszek lekarskie stymuluje produkcję insuliny przez komórki trzustki9.
Z działaniem pomocniczym mniszka w terapii cukrzycy wiąże się także jego aktywność przeciwzakrzepowa. Schorzenia naczyń są bowiem jedną z konsekwencji cukrzycy, która zwiększa ryzyko formowania się skrzepów. Hamowanie agregacji płytek, które zaobserwowano po podaniu wyciągu etanolowego z korzeni mniszka, sugeruje możliwość zastosowania rośliny w profilaktyce angiopatii wywołanych cukrzycą10.
Mniszek lekarskie - właściwości przeciwnowotworowe
Naukowcy wskazują również, że mniszek lekarski ma działanie przeciwnowotworowe. Wodny ekstrakt z jego dojrzałych liści w badaniach in vitro skutecznie hamował wzrost komórek nowotworowych sutka i prostaty11. Obiecujące wyniki przyniosły również eksperymenty z wykorzystaniem 3 linii ludzkich komórek przewlekłej białaczki (CMML): ekstrakt z korzenia Taraxacum officinale indukował ich apoptozę, czyli proces zaprogramowanej śmierci12.
Mniszek lekarski - metryczka
Występowanie: pospolicie na nizinach i w niższych partiach gór
Surowiec leczniczy: kwiat (Taraxaci flos), ziele (Taraxaci herba), korzeń (Taraxaci radix).
Pora zbioru: ziele zbiera się wczesną wiosną (koniec marca), przed pojawieniem się pąków kwiatowych. Kwiaty zrywa się podczas kwitnienia, czyli między kwietniem a czerwcem, a korzeń - wczesną jesienią
Ważne: w przypadku wrzodów żołądka, niedrożności dróg żółciowych lub jelit, ropniaka pęcherzyka żółciowego i kamicy nerkowej nie należy samodzielnie korzystać z preparatów na bazie mniszka lekarskiego - niezbędna jest konsultacja z lekarzem lub naturopatą. Obecne w roślinie substancje goryczkowe mogą powodować zgagę. Pyłek mniszka może z kolei wywoływać reakcję alergiczną.
Bibliografia
- Planta Med 1997; 63 (3): 288
- Gut. 2004; 53: 1610- 1616
- Post Hig Med Dośw 2008; 62: 451-462
- Planta Med 1974; 26 (7): 212-217
- T. lewkowicz-Mosiej, Rośliny Lecznicze. Leksykon, Warszawa 2012, s. 203-204
- Phytotherapy Research 1987; 1: 28-31
- E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, Fitoterapia i leki roślinne, Warszawa 2007, s. 291
- J Agri & Environ Sci 2009; 5: 682-688
- Phytother Res. 2004; 18 (1): 73-77
- Panacea 2004; 3 (8): 8-11
- International Journal of Oncology 2008; 32 (5): 1085-1090
- Cells. PLoS ONE 7 (2): e30604. doi:10.1371/journal.pone.0030604
- Mniszek lekarski - na wątrobę i przewód pokarmowy
- Mniszek lekarski w kuchni - przepisy
- Mniszek lekarski - działa moczopędnie
- Mniszek lekarski - działanie przeciwzapalne
- Mniszek lekarski - na problemy ze skórą
- Mniszek lekarski a cukrzyca
- Mniszek lekarskie - właściwości przeciwnowotworowe
- Mniszek lekarski - metryczka
