Jak naprawić wątrobę?

Ponieważ wątroba spełnia swoje zadania nieustannie, przez cały czas musi pozostawać w dobrej kondycji. Nie jest to łatwe, kiedy jej praca polega głównie na zderzaniu się ze szkodliwymi produktami metabolizmu. Istnieje jednak kilka prostych zasad, których przestrzeganie wspomaga ją w tej codziennej walce.

Przedstawiamy czteropunktowy plan regeneracji, który przynosi efekty w profilaktyce schorzeń wątroby, ale również ułatwia poradzenie sobie z już postępującymi uszkodzeniami.

1. Eliminacja wrogów

Choć zabrzmi to jak truizm, podstawowym postępowaniem w każdym schorzeniu powinna być eliminacja czynników ryzyka. Kiedy znamy już wrogów naszej wątroby, pora ich wyeliminować. Wbrew pozorom ma to ogromne znaczenie - np. w alkoholowym stłuszczeniu abstynencja powoduje całkowite odwrócenie choroby! W zapaleniu objawy ustępują wolniej (do 6 miesięcy), ale nadal możliwa jest pełna regeneracja wątroby, a jeśli rozwinie się już marskość dalsze picie zmniejsza prawdopodobieństwo pięcioletniego przeżycia z 60 do 30%¹.

Ważne jest też to, jak pijemy alkohol i w jakich ilościach. Dawka toksyczna dla męskiej wątroby to 60-80 g czystego etanolu (odpowiednik 6 puszek piwa lub litra wina), a dla kobiecej - już tylko 20-40 g². Niektóre badania sugerują nawet, że niewielkie ilości alkoholu mogą korzystnie wpływać na przebieg niealkoholowego stłuszczenia, ponieważ zmniejszają insulinooporność³. Nie dotyczy to jednak pacjentów zakażonych HCV, u których nawet małe ilości nasilają włóknienie wątroby.

Jeśli zatem spożywamy alkohol, to tylko w rozsądnych ilościach i po posiłku węglowodanowym, tłuszczowym, a najlepiej mięsnym - wówczas stężenie etanolu we krwi będzie znacznie niższe niż w przypadku picia na czczo⁴.

Podobną zasadę umiaru należy przyjąć przy zażywaniu syntetycznych leków, które są jednym z największych obciążeń dla wątroby. Polekowe uszkodzenia wątroby pojawiają się np. przy stosowaniu leków hormonalnych. Najczęściej powodują cholestazę na poziomie hepatocytów, czasem z uszkodzeniem tych komórek i utrudnieniem przepływu żółci⁵. Przy ostrym uszkodzeniu wątroby niewskazane jest przyjmowanie jakiejkolwiek terapii hormonalnej. Z kolei pacjenci z alkoholowym zapaleniem lub marskością nie powinni sięgać po aspirynę i niesteroidowe leki przeciwzapalne, ponieważ grozi to krwawieniem z przewodu pokarmowego.

Oczywiście w zakresie zanieczyszczeń środowiskowych i niektórych chemikaliów dodawanych do produktów codziennego użytku nasze możliwości eliminacji są ograniczone. Zawsze możemy jednak dokonywać pewnych wyborów, np. unikać kosmetyków ze sztucznymi dodatkami, nie dopuszczać do rozwoju pleśni (w domu i na jedzeniu) czy minimalizować ryzyko zarażenia WZW typu C, któremu sprzyjają np. niesterylne warunki przekłuwania uszu czy przypadkowe kontakty seksualne.

2. Jedzenie z głową

Ponieważ niealkoholowe stłuszczenie wątroby jest nierozerwalnie związane z zaburzeniami metabolicznymi, kluczową rolę w jego leczeniu odgrywają normalizacja masy ciała czy prawidłowa kontrola cukrzycy. Szczególnie u chorych z WZW typu C spadek wagi przynosi korzystne efekty, ponieważ wykazano dodatnią korelację między BMI a stopniem stłuszczenia i włóknienia wątroby w tym schorzeniu⁶.

Oczywiście normalizacji wagi nie można osiągnąć bez odpowiedniej diety. Warto odnotować, że w jednym z eksperymentów już po miesiącu diety składającej się głównie z frytek i hamburgerów kupowanych w fast foodach wyniki prób wątrobowych ochotników były porównywalne do tych obserwowanych u wieloletnich alkoholików⁷. Należy więc ograniczyć produkty wysokoenergetyczne i tłuszcze nasycone na rzecz pełnowartościowego białka i witamin, zwłaszcza z grupy B. U osób cierpiących na alkoholową chorobę wątroby złożone węglowodany powinny pokrywać 50-55% dziennego zapotrzebowania kalorycznego, a tłuszcze - 30-35%⁸.

I nie chodzi tu o to, by demonizować tłuszcze nasycone, ale aby - ponownie - zachować umiar i jeść mądrze. Zamiast smażenia na głębokim oleju można gotować mięso na parze lub piec w piekarniku. Produkty ciężkostrawne i wzdymające najlepiej wykluczyć z diety, podobnie jak tłuste mleko i nabiał (ser żółty, pleśniowy czy fetę). Wątrobie służą szczególnie gotowane warzywa (kalafior, szpinak, kukurydza, marchewka, buraki, pomidory bez skórki) i zioła pobudzające wydzielanie soków żołądkowych i żółci - majeranek, tymianek, oregano, jałowiec, mięta czy kminek.

Wskazane są też ryby i produkty bogate w kwasy omega-3 i omega-6. Z owoców sięgajmy po cytrusy, jabłka, morele maliny i brzoskwinie, unikając gruszek, śliwek, agrestu i wszystkich owoców suszonych. Posiłki należy przygotowywać na bieżąco i jeść 5 razy dziennie, nigdy w pośpiechu. Ważna jest odpowiednia podaż antyoksydantów (witaminy C i E oraz sylimaryny): nie tylko neutralizują one wolne rodniki, ale również stymulują wewnątrzkomórkowe mechanizmy antyoksydacyjne, których osłabienie prowadzi do uszkodzenia wątroby.

Również suplementacja fosfolipidami może hamować stres oksydacyjny, a ponadto chronić hepatocyty przed uszkodzeniami i odbudowywać ich uszkodzenia. By poprawić metabolizm fosfolipidów, można sięgnąć po metioninę i cholinę⁹. Z kolei podawanie zwierzętom adiponektyny, czyli hormonu hamującego syntezę kwasów tłuszczowych, powodowało zmniejszenie stłuszczenia i zapalenia wątroby zarówno w alkoholowej, jak i niealkoholowej chorobie⁶.

Oczywiście zrzuceniu wagi, przywróceniu prawidłowego metabolizmu fosfolipidów i przyspieszeniu trawienia sprzyja także aktywność fizyczna. Codzienny ruch to podstawa aktywizacji komórek całego organizmu do działania.

3. Oczyszczanie wątroby

Fakt - to ona pełni funkcje detoksykacyjne, ale sama również wymaga oczyszczania. W końcu wątroba jest jak gąbka przechwytująca toksyny i inne szkodliwe substancje, warto więc czasem ją "wycisnąć", by znowu mogła sprostać temu zadaniu. Oczyszczania wątroby nie należy jednak przeprowadzać, jeśli już toczy ją stan zapalny. Do przeciwwskazań należą również niewydolność krążenia, choroby nerek i serca, a także grypa czy ciąża. Kuracja jest przede wszystkim elementem profilaktyki mającej na celu usprawnienie pracy tego narządu i uwolnienie jej od złogów, a w efekcie - poprawę trawienia i ogólnego samopoczucia oraz wzmocnienie systemu immunologicznego.

Istnieje wiele metod oczyszczania wątroby. Do najłagodniejszych należy terapia sokami, czyli długotrwałe i systematyczne rozpuszczanie zalegających złogów. Szczególnie polecany jest sok z cytryn, buraków oraz warzywny (z marchwi, selera i pietruszki). Profesor Michał Tombak proponuje, by przygotować mieszankę soków z marchwi, buraka i świeżego ogórka w ilości 250 g + 75 g + 75 g i pić ją 3-4 razy w ciągu dnia po 1/2 szklanki. Kurację przeprowadzać należy codziennie przez 2 tygodnie, w pierwszym roku co 3 miesiące, potem raz w roku¹⁰.

Można również wymieszać 50-60 ml soku ze świeżo wyciśniętej pomarańczy, łyżkę soku z cytryny i 2 łyżki oliwy z oliwek. Taką miksturę pije się co najmniej 2 godz. po posiłku, a następnie kładzie się na plecach i przez godzinę ogrzewa wątrobę termoforem. Tę kurację najlepiej przeprowadzać co drugi dzień przez 10 dni¹¹.

Inną mało inwazyjną metodą oczyszczania jest terapia miodowa wg dr. Edwarda Kałużnego, zalecana w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby i w odtruwaniu komórek wątrobowych12. Do 12,5 dag miodu dodaje się sok z 1/2 cytryny oraz łyżeczkę oliwy z oliwek, a po wymieszaniu zażywa się 1-2 łyżki rano (na czczo) i wieczorem przed snem.

Podobne odtruwające działanie wykazuje pyłek kwiatowy: u szczurów zatrutych organicznymi rozpuszczalnikami (powodującymi głębokie uszkodzenia komórek wątrobowych) oraz alkoholem i lekami obniżał on poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny w surowicy krwi¹³.

Jak widać, najwięcej terapii odtruwających wątrobę opiera się na oliwie, która usuwa toksyny w formie kamieni i półtwardych złogów - jej duże ilości zmuszają wątrobę do wydzielenia ogromnej ilości żółci, a w tym samym czasie pęcherzyk żółciowy kurczy się i wyrzuca z siebie nieczystości, aby opanować jej nadmiar. W zależności od wielkości złogów cały proces może być bardzo bolesny¹⁴.

Oprócz wymienionych już receptur prof. Tombaka i dr. Kałużnego można wymienić jeszcze sok z grejpfruta, który najlepiej łączy się z oliwą i ułatwia jej wypicie. Przez 9 dni przed snem należy pić miksturę soku z 1 grejpfruta i 2 łyżek oliwy, a następnie położyć się i rozgrzać wątrobę termoforem.

Istnieją również bardziej intensywne programy detoksykacji, trwające kilkanaście dni i oparte na silniejszych ziołowych składnikach. Nie można jednak zapominać, że skuteczność terapii oczyszczających wątrobę zależy od wielu czynników. Samo odtruwanie powinna poprzedzać kilkudniowa lekkostrawna dieta. Należy też wykluczyć przeciwwskazania i odpowiednio się odżywiać, również po kuracji. Dlatego najbezpieczniej będzie wybrać najlepszą dla siebie metodę po konsultacji z doświadczonym naturopatą.

4. Roślinne wspomaganie

Oprócz okresowych kuracji oczyszczających warto pomyśleć również o codziennym, systematycznym jej odtruwaniu. Z pomocą przychodzą surowce roślinne, które ułatwiają wydalanie toksyn i wspomagają regenerację hepatocytów.

Prawdziwym bestsellerem wśród roślin stosowanych w przypadku schorzeń wątroby jest ostropest plamisty (Silybum marianum). Jego skuteczność potwierdziło ponad 300 badań naukowych!

Wszystko dzięki sylimarynie - głównemu składnikowi ostropestu. To ona stabilizuje membrany hepatocytów i nie dopuszcza, by toksyny połączyły się z ich powierzchnią lub przeniknęły do ich wnętrza. Uszczelnia uszkodzone błony komórkowe i pobudza regenerację poprzez aktywację syntezy RNA. W jednym z badań wykazano, że przyjmowanie sylimaryny wydłuża przeżywalność 58% pacjentów z marskością wątroby15.

Ze względu na regeneracyjne właściwości wyciągi z ostropestu zalecane są zarówno w profilaktyce, jak i przy uszkodzeniach wątroby. Można stosować je wspomagająco nawet przy przewlekłych problemach (takich jak zapalenia wątroby typu A, B i C), ponieważ nawet w dużych dawkach nie powodują skutków ubocznych i nie wchodzi w interakcje z lekami syntetycznymi16.

Sylimaryna wykazuje też inne prozdrowotne właściwości: zmniejsza poziom cholesterolu całkowitego, jednocześnie zwiększając obecność korzystnych lipoprotein frakcji HDL oraz działa przeciwreumatycznie i przeciwnowotworowo17.

Wystarczy jeść codziennie łyżkę nasion ostropestu plamistego, by oczyścić i odciążyć wątrobę, a zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) bezpieczna dawka jego owoców to 12-15 g. W przypadku alkoholowego podłoża dolegliwości duże korzyści mogą przynieść również kiełki i liście młodych szparagów. Zawarte w roślinie aminokwasy i minerały stymulują aktywność enzymów uczestniczących w procesie rozkładu alkoholu. Dzięki temu chronią wątrobę przed jego toksycznym działaniem i niwelują spowodowany piciem stres oksydacyjny, co potwierdziły badania na wyhodowanych w laboratorium ludzkich i zwierzęcych komórkach18.

Zaburzenia funkcjonowania wątroby zwalcza również karczoch zwyczajny (Cynara scolymus), którego częścią jadalną są pędy kwiatowe. Wyciągi z tej rośliny działają żółciotwórczo i żółciopędnie, zwiększając przepływ tego płynu nawet do 150%¹⁹. Ponadto karczoch wykazuje udowodnione działanie ochronne na komórki wątroby, a przy okazji obniża poziom "złego" cholesterolu LDL. Preparaty zawierające tę roślinę stosowane są w leczeniu żółtaczki, kamicy pęcherzyka żółciowego czy stanów zapalnych wątroby.

Wydzielanie żółci wzmaga także rzodkiew zwyczajna (Raphanus sativus) - potężne źródło witamin B i C oraz prawdziwy rekordzista wśród roślin pod względem zawartości soli potasu. Miazga ze świeżych korzeni lub wytłoczony sok z rzodkwi są pomocne w stanach zapalnych miąższu wątroby i pęcherzyka żółciowego i poprawiają trawienie w układzie pokarmowym²⁰.

Innym surowcem roślinnym, który może mieć potencjalne lecznicze działanie w przypadku niealkoholowego stłuszczenia, jest jemioła. Koreańscy naukowcy stwierdzili, że ekstrakt z jemioły rosnącej w ich kraju zawiera wiskotioninę, która wpływa na metabolizm tłuszczów w tym narządzie, zmniejsza masę ciała i rozmiar samej wątroby²¹. Badania przeprowadzono jednak dotąd jedynie na myszach.