Nasze magazyny
Możesz spotkać go dosłownie wszędzie: fiołek dość szybko rozprzestrzenia się na polach, łąkach i skrajach lasów, a ze względu na intensywną barwę kwiatów często sadzi się go również w ogródkach. Jego płatki to jednak nie tylko uczta dla oka, ale i dla zdrowia.
W zielu Viola Tricolor koncentrują się liczne substancje czynne o cennych właściwościach. Są to przede wszystkim flawonoidy (głównie wiolantyna, rutyna i kwercetyna), duże ilości saponin, substancje śluzowe, związki fenolowe, antocyjany, polisacharydy, garbniki, karotenoidy (zeaksantyna i beta-karoten) oraz pochodne kwasu salicylowego1. Można w nim znaleźć także witaminy i sole mineralne.
Właściwości fiołka trójbarwnego
Ten bogaty skład decyduje m.in. o przeciwrodnikowych i przeciwzapalnych właściwościach bratka, wykorzystywanych w zwalczaniu dermatoz i problemów z pęcherzem czy wspomagająco w przeziębieniach.
Właściwości przeciwutleniające
Aktywność antyoksydacyjna ziela Viola Tricolor jest porównywalna do tej, którą wykazują liście Ginkgo biloba. W badaniach podkreśla się, że wynika ona przede wszystkim z obecności rutyny i wiolantyny2. Jednak również inne składniki ekstraktów z fiołka mają potencjał antyrodnikowy i najprawdopodobniej działają synergistycznie.
Co więcej, przeciwutleniające właściwości bratka polnego nie zanikają po zastosowaniu metod radiacji, czyli technik przedłużających trwałość delikatnych kwiatów. Różne dawki naświetlania nie obniżają ani aktywności antyoksydacyjnej, ani zawartości flawonoidów w surowcu3.
Ochrona komórek nerwowych
Ponieważ powodowany przez wolne rodniki stres oksydacyjny odgrywa istotną rolę w patofizjologii zaburzeń neurodegeneracyjnych, sprawdzono, czy fiołek - jako silny przeciwutleniacz - jest w stanie im zapobiegać.
W jednym z badań naukowcy zadali sobie pytanie, czy roślina ta chroni neurony przed śmiercią komórkową w modelu in vitro niedokrwienia i neurodegeneracji. Okazało się, że ekstrakt V. tricolor zmniejsza cytotoksyczność wywołaną przez niski poziom glukozy we krwi oraz odwraca zwiększoną produkcję reaktywnych form tlenu4. Zdaniem badaczy właśnie przeciwutleniające działanie fiołka trójkolorowego decyduje o tym, że chroni on komórki neuronalne przed śmiercią.
Właściwości przeciwnowotworowe
Zioła i rośliny o strukturze polifenolowej lub flawonoidowej mogą powodować śmierć komórek nowotworowych poprzez bezpośrednią modulację różnych szlaków przekazywania sygnału molekularnego5. Jak się okazuje, to samo dotyczy fiołka trójkolorowego.
W jednym z eksperymentów zbadano apoptogenne właściwości ekstraktu wodno-alkoholowego i frakcji wodnych w przypadku ludzkich komórek raka piersi (MCF-7). Okazało się, że surowiec ten powoduje apoptozę (śmierć) komórek nowotworowych, a jednocześnie hamuje ich angiogenezę, czyli rozwój6. Wcześniej wykazano jego podobny wpływ na komórki nerwiaka zarodkowego (neuroblastoma - złośliwy nowotwór współczulnego układu nerwowego, zaliczany do grupy nowotworów wieku dziecięcego) oraz raka szyjki macicy7.
Właściwości przeciwzapalne
Badania prowadzone na szczurach wykazały, że nalewka z ziela bratka polnego znacznie zmniejsza nasilenie stanu zapalnego, obniżając zawartość leukocytów i monocytów oraz zmniejszając aktywność fagocytów8.
W innym eksperymencie do leczenia poparzeń spowodowanych przez promieniowanie UVB zastosowano żel zawierający 1, 3 lub 10% wyciąg z ziela bratka9. Okazało się, że u szczurów, których rany smarowano żelem raz dziennie, w efekcie przeciwzapalnego i przeciwzakaźnego działania zmniejszyły się obrzęk i infiltracja tkanek przez neutrofile (grupę białych krwinek układu odpornościowego).
Leczenie chorób skórnych
Antyzapalne właściwości fiołka sprawiają, że od dawna stosuje się go w leczeniu zapalenia oskrzeli i astmy, ale przede wszystkim takich schorzeń skórnych jak strupy, swędzenie, wrzody, wyprysk i łuszczyca10. Pomaga również zwalczyć problemy z cerą trądzikową, w tym u młodzieży, a także wszelkie wysypki alergiczne.
Właściwości diuretyczne
Roślina wykazuje również działanie odtruwające - ułatwia usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Jej ekstrakty wykorzystywane są do regulowania metabolizmu oraz leczenia zaburzeń oddawania moczu, przewlekłych stanów zapalnych dróg moczowych czy kamicy moczowej. Diuretyczne właściwości bratka polnego potwierdzają badania, które przypisują je dużej ilości saponin i związków śluzowych11.
Właściwości przeciwbakteryjne
Zarówno napar, odwar, jak i wyciąg etanolowy z ziela V. tricolor silnie hamują rozwój bakterii Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Staphylococcus epidermis i Candida albicans12. W przeprowadzonych badaniach ich aktywność przeciw Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus faecalis, Escherichia coli i Klebsiella pneumoniae była jednak umiarkowana.
Zastosowanie fiołka trójbarwnego
Choć najczęściej ziele bratka pije się w postaci naparu, to nie jedyny sposób jego wykorzystania. Kolorowe kwiaty i młode listki mogą być nawet smacznym i efektownym dodatkiem do posiłków!
Napar: Standardowy sposób zaparzania fiołka trójbarwnego polega na zalaniu ok. 2 łyżeczek suszu szklanką wrzącej wody na ok. 15 min. Picie naparu 3 razy dziennie ułatwi oczyszczenie organizmu z toksyn i poprawi wygląd cery trądzikowej. Na efekty trzeba jednak poczekać ok. miesiąca. Początkowo może nawet pojawić się wysyp krostek na ciele, który oznacza, że organizm się oczyszcza.
Odwar: 2 łyżki suszonego ziela zalać 2 szklankami letniej wody, a następnie doprowadzić do wrzenia i gotować pod przykryciem ok. 5 min. Po 10 min przecedzić. Pić szklankę 2-3 razy dziennie po posiłkach. Taki odwar działa moczopędnie i reguluje przemianę materii.
Po ostudzeniu może służyć również jako tonik do twarzy - wystarczy przemyć cerę nasączonym w nim wacikiem. Z kolei namoczoną bawełnianą tkaninę można na 15 min położyć na twarz (w tym oczy) jako kojący okład. Należy jednak pamiętać, by odwar stosowany w celach kosmetycznych przechowywać w lodówce.
Parówka: To doskonała metoda przy cerze trądzikowej, ale bez pękających naczynek! Do miski należy przelać mocny napar z fiołka trójbarwnego (w proporcji 6 łyżek suszu na 2 szklanki wody). Następnie nachylić przykrytą ręcznikiem głowę nad parówką (na ok. 15 min).
W kuchni bratek dobrze komponuje się w surówkach, daniach warzywnych, zupach, sałatkach owocowych, a nawet deserach - kwiaty można dodać np. do galaretek, bezy i jogurtowych ciast. Jego delikatność sprawia, że sprawdza się w połączeniu z rukolą, ogórkiem, rzodkiewką, pietruszką, pomidorkami koktajlowymi, jajkami czy różnymi rodzajami sera.
Fiołek trójbarwy - metryczka
Występowanie: dziko na polach, łąkach, przydrożach. Preferuje stanowiska suche o glebach piaszczystych i kwaśnych. Uprawiany w ogrodach jako roślina ozdobna.
Surowiec leczniczy: ziele (Violae tricoloris Herba).
Pora zbioru: w okresie kwitnienia kwiatów, czyli od maja do września, choć największa kumulacja składników odżywczych znajduje się w młodym zielu.
Ważne: Przeciwwskazaniami do terapii fiołkowej są wielopłytkowość, zakrzepica pourazowa oraz zaawansowana miażdżyca w wieku starszym - obecna w kwiatach rutyna może m.in. przedłużać działanie adrenaliny na naczynia krwionośne. Do przemywania twarzy i parówek nie powinny używać go osoby z cerą naczynkową.
Fiołek trójbarwny łatwo pomylić z polnym - kwiaty tego ostatniego są mniejsze, a płatki równe długości działek kielicha i zabarwione najczęściej na biało-żółty kolor, jedynie czasami z domieszką fioletu.
Bibliografia
- J Chrom Sci 2008; 46: 97-101
- J Chrom Sci 2008; 48: 823-827
- Food Chem 2015 Jul 15; 179: 6-14
- Avicenna J Phytomed 2016; 6 (4): 434-441
- Nat Rev Cancer 2011; 11 (3): 211-218
- Biomed Res Int 2014; 2014: 625792
- Aus J Herb Med 2012; 24 (3): 93-96, 2012; Iran J Obstet Gynecol Infert 2012; 15 (22): 9-16
- Panacea 2015; 4 (53): 5-7
- J Ethnopharmacol 2013; 150 (2): 458-465
- J Ethnopharmacol 2014; 151 (1): 299- 306; Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants 2014; 8: 808-817
- Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi. 2009; 113 (1): 264-267
- Fitoterapia 2005; 5(76): 45
