Grzyby lecznicze - reishi, maitake, shiitake

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Należące do kilkudziesięciu gatunków grzyby lecznicze są wykorzystywane, głównie w krajach azjatyckich, do otrzymywania zarówno preparatów leczniczych, jak i suplementów diety stosowanych wspomagająco. Docenia się szczególnie ich zdolność do biosyntezy związków o działaniu przeciwnowotworowym i immunomodulacyjnym, ale również przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym, przeciwgrzybiczym, przeciwcukrzycowym, hepatoprotekcyjnym, nerwotonicznym, obniżającym ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. I choć w tradycyjnej medycynie, zwłaszcza chińskiej, stosuje się je od wieków, publikacje naukowe poświęcone wartości odżywczej i właściwościom prozdrowotnym grzybów pochodzą głównie z ostatniego dwudziestolecia.

Najcenniejsze gatunki grzybów, z punktu widzenia zarówno aktywności farmakologicznej, jak i jej wykorzystania w istniejących już preparatach, są często opisywane pod azjatyckimi (np. japońskimi) nazwami.

Najcenniejsze grzyby lecznicze:

• shiitake (Lentinula edodes), 
• reishi (Ganoderma lucidum),
• kawaratake (Trametes versicolor),
• suehirotake (Schizophyllum commune),
• yamabushi (Hericium erinaceus),
• maitake (Grifola frondosa).

Spośród wymieniowych tylko shiitake nie występuje w warunkach naturalnych w Polsce, natomiast pozostałe grzyby pojawiające się w naszych lasach. Niektóre są jednak pod ścisłą lub częściową ochroną gatunkową¹.

Grzyby - wartość odżywcza

Dość długo błędnie sądzono, że grzyby tak naprawdę nie zawierają w swoim składzie cennych substancji, a ich jedyną zaletą pozostaje smak. Jednak z czasem odkryto, że jest inaczej. Wartość odżywcza grzybów wynika z występowania w owocnikach białek, sacharydów, kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Ich białko charakteryzuje się przyswajalnością na poziomie nawet 90%, a zawartość witaminy B₂ oraz takich aminokwasów jak treonina, arginina i tyrozyna jest wyższa niż w warzywach (takich jak kalafior i marchew)².

Zawartość kwasów tłuszczowych w owocnikach grzybów jest niewielka i wynosi 2-8% suchej masy. Korzystnie wypada jednak stosunek kwasów tłuszczowych wielonienasyconych do nasyconych: te pierwszą stanowią ok. 75% całkowitej ich zawartości, a największe znaczenie mają oleinowy i linolenowy. Głównym kwasem tłuszczowym nasyconym jest z kolei palmitynowy³. Grzyby są też dobrym źródłem składników mineralnych, głównie potasu, fosforu, wapnia i magnezu⁴.

Grzyby - substancje bioatywne

Wydaje się jednak, że najważniejszą grupą związków zidentyfikowanych w grzybach stanowią polisacharydy, którym przypisuje się szerokie działanie prozdrowotne, w tym immunostymulujące, przeciwnowotworowe, hipoglikemiczne i antyoksydacyjne. Polisacharydy to bardzo liczna grupa związków, w której szczególne miejsce zajmują beta-glukany. Wyjątkowo zasobna w te składniki jest lakownica lśniąca (reishi) - wyizolowano z niej ok. 200 gatunków polisacharydów, które stanowią nawet do 50% suchej masy owocników⁵.

Mechanizm działania tych związków nie został w pełni poznany, ale wiadomo, że różnią się między sobą budową cząsteczkową, co sprawia, że poszczególne polisacharydy i beta-glukany wykazują odmienną aktywność. Bardzo ważną grupą substancji pochodzenia grzybowego są również triterpenoidy. Stwierdzono, że wykazują one działanie przeciwko wirusowi HIV1 oraz opryszczki⁶. Inne badania potwierdziły zdolność triterpenoidów do hamowania syntezy cholesterolu, obniżania ciśnienia oraz zmniejszania agregacji płytek krwi, przez co wpływają na redukcję ryzyka chorób sercowo-naczyniowych⁷.

Bogatym źródłem tych związków jest ponownie reishi, z którego wyizolowano ponad 120 różnych terpenoidów, w tym hamujące bezpośrednio wzrost komórek rakowych i zmniejszające ich inwazyjność⁸. Z kolei o właściwościach antyoksydacyjnych grzybów decydują związki fenolowe zawarte w ich owocnikach.

Medycyna chińska i leczenie raka

W tradycyjnej medycynie chińskiej przez długi czas do leczenia raka stosowano tylko maczużnik bojowy (Cordyceps militaria). Obecnie potwierdzono naukowo przeciwnowotworowe właściwości ponad 30 gatunków grzybów leczniczych, w tym reishi, maitake, shitaake, kawaratake i yamabushi.

 

Grzyby - właściwości immunomodulujące i przeciwnowotworowe

Do najlepiej udokumentowanych i najbardziej obiecujących należy przeciwnowotworowe działanie grzybów. W tradycyjnej medycynie chińskiej przez długi czas do leczenia raka stosowano jedynie, maczużnik bojowy (Cordyceps militaria). Obecnie potwierdzono naukowo przeciwnowotworowe właściwości ponad 30 gatunków, w tym reishi, maitake, shitaake, kawaratake i yamabushi⁹. To frakcje polisacharydowe, występujące w zewnętrznych warstwach ściany komórkowej, wykazują działanie immunomodulacyjne i przeciwnowotworowe.

Zaliczane są przy tym do grupy BRM (biological response modifiers) - związków pochodzenia naturalnego wpływających na odpowiedź immunologiczną organizmu. Oznacza to, że nie oddziałują one bezpośrednio na komórki nowotworowe, lecz, wiążąc się z odpowiednimi receptorami (CR-1 i CR-3) komórek gospodarza, aktywują makrofagi i komórki NK oraz wzmagają odpowiedź zależną od limfocytów T. Prowadzi to do wzrostu stężenia interleukin (IL-1, IL-2), TNF-a i IGF-y, które odpowiadają m.in. za hamowanie proliferacji komórek nowotworowych oraz ich apoptozę¹⁰.

Grzyby a nowotwory 

Polisacharydy wyizolowane z maitake oraz z kawaratake (kompleks znany jako krestin) stosowane są dziś w Japonii i Chinach w immunoterapii nowotworów żołądka, jelita grubego oraz piersi równolegle z tradycyjnym leczeniem¹¹. Pozwala to wydłużyć czas przeżycia oraz poprawić jakość życia pacjentów w porównaniu z samymi metodami konwencjonalnymi.

Krestin działa przy tym dwutorowo:

• wzmacnia pracę układu odpornościowego,
• ma właściwości cytostatyczne, dzięki czemu wpływa bezpośrednio na komórki nowotworowe.

Z kolei wodne wyciągi błyskoporka podkorowego (chaga) uśmierzają ból i polepszają apetyt chorych, a zastosowane w początkowym stadium nowotworu mogą zatrzymać jego rozwój¹². Obiecujące są również wyniki badań dotyczące reishi.

Ekstrakt z tego grzyba może skutecznie eliminować efekty uboczne radio- i chemioterapii, takie jak wypadanie włosów, nudności, wymioty czy stany zapalne jamy ustnej i gardła.

Wykazano również, że zarodniki lub suszone owoce reishi hamują ruchliwość wysoko inwazyjnych komórek raka piersi i prostaty, a także białaczki, chłoniaków i szpiczaka¹³.

Grzyby a choroby serca i cukrzyca

• Z uwagi na dużą zawartość błonnika oraz małą ilość tłuszczu grzyby mogą stanowić element diety przeciwdziałającej miażdżycy. Dodatkowo są one źródłem substancji wykazujących zdolność zmniejszania syntezy cholesterolu LDL, nie wpływając na stężenie frakcji HDL. Do takich związków należy np. eritadenina wyizolowana z shiitake, która dodatkowo zmniejsza produkcję homocysteiny będącej czynnikiem ryzyka chorób serca¹⁴.
• Ekstrakty z tego grzyba zapobiegają również agregacji płytek krwi.
• Wiele gatunków grzybów ma zdolność obniżania ciśnienia krwi w przypadku hipertensji, m.in. maitake, reishi i shiitake¹⁵.

Wymienione właściwości decydują o możliwości ich zastosowania w profilaktyce oraz leczeniu chorób sercowo-naczyniowych.

• Grzyby zawierają substancje o działaniu hipoglikemicznym, w tym polisacharydy i lektyny. Wykazano zdolność do obniżania poziomu glukozy we krwi przez maitake, reishi i maczużnika¹⁶. Z kolei komatyna wyizolowana z mniej znanego czernidłaka kołpakowatego (Coprinus comatus) - gatunku należącego do rodziny pieczarkowatych - działa nie tylko hipoglikemicznie, ale również osłaniająco na komórki trzustki i może być stosowana w profilaktyce powikłań cukrzycowych¹⁷.

Muchomor na padaczkę

Grzyby lecznicze nie są jedynymi, którymi interesuje się szeroko pojęta farmacja. Również te halucynogenne i trujące wywarły pewien wpływ na projektowanie nowych leków. Przykładem może być Amanita muscaria, czyli muchomor czerwony. Dzięki zawartości związków o działaniu halucynogennym gatunek ten był używany przez ludy półkuli północnej w celach rytualno-kultowych, stymulujących i „rekreacyjnych”.

 

Co się dzieje po spożyciu muchomora:

• Przez pierwsze 30 min od spożycia muchomora pojawiają się nudności, skurcze, drżenie i drętwienie kończyn – efekt działania muskaryny.
• Przez następne ok. 2 godz. pojawiają się efekty działania związków o działaniu atropinopodobnym: stan świadomego półsnu z kolorowymi wizjami.
• Następnie przypływ energii graniczący z euforią, chęć ruchu i działania (taniec, śpiew).

 Właśnie jeden z tych związków – muscymol – okazał się szczególnie interesujący dla specjalistów projektujących nowe leki. Jest on agonistą receptorów GABA (pobudza te receptory), a jednocześnie inhibitorem wychwytu GABA oraz substratem dla metabolizującego ją enzymu – transaminazy. Upraszczając – powoduje on wzrost stężenia jednego z neurotransmiterów (GABA) w ośrodkowym układzie nerwowym. Po odkryciu zależności między stężeniem GABA a epilepsją stwierdzono, że związek o takiej aktywności mógłby wykazywać korzystne działanie w tym schorzeniu. Oczywiście lek nie powinien działać halucynogennie. Wykorzystano więc muscymol jako tzw. strukturę wiodącą – związek o interesującej aktywności, który należy zmodyfikować chemicznie, aby otrzymać pozbawiony działań niepożądanych lek. Przeprowadzono serię syntez, w wyniku których otrzymano bardziej lipofilne pochodne muscymolu, dziś stosowane do leczenia padaczki w postaci napadów częściowych bądź częściowo wtórnie uogólnionych, przy których nieskuteczne były inne preparaty²⁴.

 

Grzyby - naturalne antybiotyki

Związki wyizolowane z grzybów wykazują działanie przeciwbakteryjne, zwalczając Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis i Escherichia coli. Hamują również wzrost mikroorganizmów odpowiedzialnych za problemy skórne, m.in. Pityrosporum ovale, Staphylococcus epidermidis i Propionibacterium acnes¹⁸.

Największą aktywność przeciwbakteryjną wykazują tu shiitake i różne odmiany Ganoderma. W literaturze szeroko opisano także antywirusowe działanie ekstraktów z całych grzybów, jak również wyizolowanych z nich związków. Za efekt ten odpowiadają przede wszystkim substancje o małej masie cząsteczkowej, np. triterpeny, które - jak już wspomniano - w przypadku reishi zwalczają nawet wirusy HIV1 oraz opryszczki.

Wszechstronne działanie

Tak naprawdę lista właściwości poszczególnych gatunków grzybów leczniczych jest bardzo długa. Niektóre działają również przeciwalergicznie (substancje wyizolowane z reishi hamują reakcję histaminową), a w wiele z nich charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym, np. w zapaleniu stawów¹⁹.

Kwasy ganodermowe A, B, H z G. lucidum wykazują nawet aktywność silniejszą w porównaniu z kwasem acetylosalicylowym, natomiast metanolowe ekstrakty z boczniaka łyżkowatego wywołują efekt podobny do diklofenaku²⁰.

Ekstrakty z grzybów działają protekcyjnie na wątrobę - etanolowy wyciąg z reishi zapobiegał niszczeniu hepatocytów przez chloroform, a efekt ochronny był związany ze zdolnością wygaszania wolnych rodników²¹. Preparat z Ganoderma lucidum zawierający frakcję polisacharydową, testowany w badaniach klinicznych z udziałem pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B, powodował również normalizację poziomu aminotransferaz²². Z kolei yamabushi, czyli soplówka jeżowata, zawiera związki fenolowe, które wywierają pozytywny wpływ na centralny układ nerwowy, m.in. indukują syntezę czynnika wzrostu nerwu (NGF), co umożliwia ich wykorzystanie w leczeniu choroby Alzheimera²³. Jednak wciąż najbardziej obiecujące są badania nad przeciwnowotworowym i immunostymulującym potencjałem grzybów leczniczych.

 Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą grudzień 2018.