Nasze magazyny
Jarzębina to popularna nazwa kilku gatunków drzew i krzewów. Najczęściej jednak, kiedy mówimy o jarzębinie, mamy na myśli jarząb pospolity (Sorbus aucuparia). W jego kwiatach i owocach zidentyfikowano m.in. garbniki, kwasy (w tym kwas jabłkowy, winowy, sorbowy i parasorbowy), fruktozę, olejek eteryczny, żelazo, potas, magnez i sód oraz witaminy A, C, E, K i witaminy z grupy B1.
Swoje właściwości zdrowotne jarząb pospolity zawdzięcza przede wszystkim substancjom czynnym wykazującym właściwości antyoksydacyjne, które zdaniem specjalistów, neutralizując wolne rodniki, chronią komórki przed uszkodzeniem. W ten sposób substancje te zapobiegają rozwojowi przewlekłych chorób2.
Surowcem leczniczym jarzębu są owoce, w mniejszym stopniu kwiaty. Coraz więcej uwagi jednak naukowcy poświęcają również jego liściom, korze i łodygom. Najlepiej przebadanym gatunkiem pozostaje jarząb pospolity, ale również jarząb mączny i brekinia wykazują właściwości lecznicze3.
Nie tylko ludzie korzystają z dobrodziejstw, jakie kryją się w owocach jarzębiny. To jedno z ulubionych drzew ptaków zimujących: owoce pozostają na gałęziach przez niemal całą zimę, stanowiąc w tym trudnym czasie źródło cennych składników odżywczych. Zresztą naukowa nazwa rośliny - aucuparia - nawiązuje właśnie do tej zależności międzygatunkowej, oznacza bowiem "łowiącą ptaki".
Właściwości lecznicze jarzębiny
Od wieków stosuje się owoce jarzębiny w celu złagodzenia objawów:
- cukrzycy,
- kamicy nerkowej,
- artretyzmu i reumatyzmu,
- zaburzeń trawienia,
- chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego.
Ponadto, obecnie preparaty z jarzębiny podaje się pacjentom cierpiącym z powodu:
- zaparć i zatruć,
- różnego rodzaju infekcje bakteryjne i grzybicze,
- niedobory witaminy C3.
Specjaliści przebadali pozytywny wpływ owoców jarzębiny również na leczenie:
- cukrzycy,
- hiperlipidemii,
- infekcji wirusowych,
- chorób jamy ustnej.
Udowodniono też, że jarzębina działa ochronnie na układ nerwowy i układ sercowo-naczyniowy, a także na wątrobę2.
Jarzębina jako przeciwutleniacz
Udowodniono, że owoce jarzębu działają przeciwoksydacyjnie. Specjaliści sprawdzili ich skuteczność w ochronie m. in. białek i DNA. Ponadto, w owocach jarzębu znaleziono substancje wykorzystywane w leczeniu choroby Alzheimera (inhibitory acetylocholinoesterazy)3.
Naukowcy z Uuniwersytetu w Kuopio uważają, że spożywanie owoców jarzębiny może wspomóc organizm pod wieloma względami, w tym w poprawie wzroku - oko to jeden z organów szczególnie narażonych na działanie wolnych rodników4.
Jarzębina zwalcza nowotwory
Okazuje się, że dzięki antocyjanom (substancjom z grupy flawonoidów) ekstrakt z owoców jarzębiny może hamować rozwój komórek nowotworowych, co potwierdzono w badaniu na zwierzętach3.
Jarzębina kontra bakterie
Ekstrakty z owoców kilku gatunków jarzębów wykazały działanie przeciwpatogenne ukierunkowane na bakterie Gram-ujemne. Podobnym działaniem odznaczyły się liście jarzębu pospolitego (jarzębiny)3.
Jarzębina - naturalny lek na cukrzycę
Jarząb pospolity wraz z innym gatunkiem jarzębu w warunkach laboratoryjnych zmniejszył aktywność alfa-glukozydazy, enzymu odpowiadającego za metabolizm węglowodanów. W ten sposób owoce jarzębiny przyczyniły się do zmniejszenia wchłaniania cukrów5.
Jarzębina - kiedy sadzić i zbierać?
Jarząb pospolity (jarzębina) jest drzewem leśnym, dlatego sadząc go w ogrodzie, wybierz stanowisko, które w południe nie będzie zbytnio nagrzane. Sadzenie przeprowadź wiosną po ostatnich przymrozkach. Jeśli planujesz nasady kilku drzewek, zachowaj między nimi odległość ok. 4 m - jarząb ma rozłożystą koronę.
W sprzyjających warunkach jarzębina dorasta do 20 m. To drzewo nie ma specjalnych wymagań co do gleby - to właśnie sprawia, że często można go spotkać na miejskich skwerach i trawnikach. Jarzębina kwitnie w maju, a owoce dojrzewają w okolicach września. Zbieraj je dopiero, gdy staną się szkarłatnoczerwone.
Nie jedz ich jednak od razu po zerwaniu. Z powodu wysokiej zawartości kwasu parasorbowego świeża jarzębina jest dla ludzi trująca. Na szczęście wystarczy prosta obróbka termiczna, np. ugotowanie lub upieczenie owoców bądź też ich ususzenie albo zamrożenie na kilka dni, by stały się jadalne1. Susz całe baldachy owoców w temperaturze 20-40 st. C i dosuszaj w temperaturze 40-50 st. C. Kwiatostany natomiast susz w temperaturze ok. 30 st. C. Dopiero po ususzeniu oddziel owoce lub kwiaty od szypułek3. Możesz też kupić gotowe suszone owoce jarzębiny w sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością.
Jarzębina w kuchni
Owoce jarzęba można serwować na wiele sposobów, od dodatku do mięs, poprzez dekorację deserów, po dżem jarzębinowy, a nawet alkohol. Jarzębiak, bo tak nazywa się wódka z jarzębiny, to wytrawny alkohol na bazie jabłek, jarzębu i kilku innych owoców z dodatkiem karmelu1.
Jarzębina - zrób to sam
1. Napar z owoców jarzębiny: łyżkę stołową owoców zalej szklanką wrzącej wody, odstaw na ok. 30 minut i przecedź. Pij w przypadku grypy, przeziębienia, reumatyzmu, przy chorobach układu moczowego, dnie moczanowej, cukrzycy, miażdżycy i problemów z wagą.
2. Odwar z owoców jarzębiny: łyżkę stołową pokruszonych owoców zalej 1 i 1/2 szklanki wody, postaw na ogniu i doprowadź do wrzenia, gotuj przez 5 minut. Odstaw odwar i na 15 minut, a następnie odcedź go. Pij 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie w przypadku biegunki oraz jako lek moczopędny. Możesz też stosować w przypadku schorzeń z punktu 1.
3. Macerat z owoców jarzębiny: 1 łyżkę stołową rozdrobnionych owoców zalej 2/3 szklanki zimnej wody i odstaw na noc. Z rana przecedź macerat i pij w ciągu dnia w przypadku problemów z wypróżnianiem oraz lekkich zaparć3.
Jarzębina - ciekawostki
- ludzie znali jarzębinę już w neolicie (8000-5000 lat p.n.e), na co wskazują znaleziska archeologiczne,
- w starożytnej Grecji i Rzymie stosowano owoce jarzębiny jako środek odkażający oraz lek na wzmocnienie,
- podobno już Scytowie pili wino z jarzębiny,
- na Rusi przyrządzano kiszonki z jarzębiny, w XVIII-wiecznej Francji popularne było ciasto z jarzębiną, a w Szwajcarii - chleb,
- szczególną popularnością cieszyły się owoce jarzębu podczas I wojny światowej, kiedy wiele rejonów Europy borykało się z problemem głodu1.
