Powiększona śledziona - co jeść, aby wzmocnić śledzionę?

Za 3 tygodnie mam udać się na gastroskopię. Zaczęłam interesować się możliwymi przyczynami powiększenia śledziony. Chociaż bardziej zaniepokoiła mnie perspektywa wycięcia śledziony, stąd moje pytanie: czy taka operacja naprawdę jest konieczna? A jeśli nie, to w jaki sposób powinnam dbać o śledzionę, aby jej uniknąć?

Liczba potencjalnych przyczyn powiększenia śledziony rzeczywiście jest imponująca, ponieważ intensywnie reaguje ona na szereg nieprawidłowości w organizmie. Przez lata w medycynie zachodniej jej funkcje były niedoceniane, ale dziś wiemy już, że nie tylko jest największym narządem limfatycznym, ale pozostaje prawdziwym centrum energetycznym organizmu, a zaburzenie jej funkcji prowadzą do niedożywienia tkanek i narządów. Tę prawdę dużo wcześniej odkryto zresztą w medycynie Wschodu.

Gdzie jest śledziona?

Śledziona jest narządem umieszczonym w jamie brzusznej w podżebrzu po lewej stronie. Jej główne zadanie to oczyszczanie organizmu z zużytych lub uszkodzonych elementów morfologicznych krwi (erytrocytów, krwinek białych i trombocytów), ale także filtrowanie i niszczenie antygenów¹. Może również magazynować pewną pulę krwi. Wraz z trzustką uczestniczy w procesach trawienia i rozprowadzania składników odżywczych po organizmie.

Powiększona śledziona

U osób dorosłych śledziona nie jest wyczuwalna. Mimo że ze względu na budowę i możliwość napełniania się krwią jej wielkość zmienia się, zazwyczaj oscyluje wokół 150 g. Jeśli da się wyczuć ją palpacyjnie (pod palcami) pod lewym łukiem żebrowym, oznacza to, że uległa powiększeniu ok. 1,5 razy, ale w drastycznych wypadkach jej objętość może sięgnąć nawet 10 kg².

Jeśli śledziona zacznie uciskać inne narządy, pojawiają się uczucie pełności w jamie brzusznej, nudności, ból brzucha oraz pleców³. Zaburzenia jej równowagi powodują również nieregularny puls, osłabienie procesów trawiennych, dolegliwości żołądkowe, zaburzenia hormonalne, nadwagę, osłabienie, a nawet anemię. Wszystko przez to, że nieprawidłowa praca śledziony uniemożliwia wykorzystanie energii pozyskiwanej podczas trawienia do wytworzenia wystarczającej odporności, witalności i ciepła, budowania tkanek i zapewnienia właściwych funkcji poznawczych.

Znaczne powiększenie śledziony prowadzi do dysfunkcji w codziennym życiu, które ujawniają się w trakcie ubierania, utrzymywania higieny, wchodzenia po schodach, siadania czy oddawania moczu. W skrajnych przypadkach może dojść do pęknięcia narządu, które grozi nawet śmiercią.

Taki scenariusz jest jednak rzadki. Zazwyczaj pacjenci borykają się z łagodniejszym rozrostem śledziony. Jeśli osiągnie 350 g, medycyna określa go jako splenomegalię. Jej przyczyny są różnorodne - zazwyczaj powiększenie stanowi nie samodzielną jednostkę chorobową, a objaw innych zaburzeń.

Przyczyny powiększenia śledziony

• niedokrwistości wrodzone lub nabyte,
• choroby zakaźne (kiła, malaria, różyczka, dur brzuszny),
• ostre białaczki,
• choroby autoimmunologiczne,
• choroby układowe (reumatodialne zapalenie stawów - RZS, toczeń rumieniowaty układowy lub sarkoidoza),
• torbiele,
• nowotwory⁴.

Zdarza się, że rozrost towarzyszy zaawansowanej niewydolności serca lub nadciśnieniu wrotnemu (najczęściej w przebiegu marskości wątroby). Z powodu tak dużej rozpiętości potencjalnych przyczyn powiększenia śledziony niezbędna jest pogłębiona diagnostyka. Konieczne jest bowiem wdrożenie leczenia choroby, która stoi za splenomegalią.

Powiększona śledziona - jakie badania zrobić?

Każde uczucie ucisku pod żebrami po lewej stronie warto konsultować z lekarzem, który zleci dalsze testy diagnostyczne. Pierwszym krokiem jest badanie przedmiotowe, czyli opukiwanie i obmacywanie narządu. Zazwyczaj wykonuje się je w ułożeniu pośrednim między ułożeniem na wznak lub prawobocznym. Można też opukiwać śledzionę u pacjenta stojącego. Jeśli śledziona jest wyczuwana palpacyjnie, wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) lub rentgen jamy brzusznej, tomografię komputerową i badania krwi, które pomagają ustalić przyczynę splenomegalii. Jej rozpoznanie i leczenie często wystarczy, by przywrócić właściwy rozmiar narządu⁵.

Większość badań (morfologia krwi z rozmazem, badania radiologiczne, USG) może zlecić lekarz rodzinny.

Wycięcie śledziony - dlaczego nie zawsze warto to robić?

Przez lata pokutowało przekonanie, że tak naprawdę bez śledziony można normalnie funkcjonować, dlatego w przypadku jej powiększenia wybierano najprostszą metodę pozbycia się problemu: wycięcie narządu, czyli splenektomię. Co prawda w takiej sytuacji większość funkcji śledziony przejmuje wątroba lub inne narządy, jednak wbrew wcześniejszym doniesieniom operacja nie pozostaje bez wpływu na organizm.

Osoby pozbawione śledziony mają dużo niższą odporność, ponieważ to ten narząd odpowiada za niszczenie bakterii otoczkowych, takich jak pneumokoki⁶. Okazuje się również, że śledziona magazynuje komórki odpornościowe zwane monocytami, która są aktywowane w razie zawału serca, zranienia czy inwazji bakterii. To monocyty m.in. usuwają martwe komórki mięśniowe i tworzą bliznę. Produkowane są w szpiku i dotąd błędnie sądzono, że również tam czekają na mobilizację.

Dlatego dziś splenektomia nie jest już tak częstym zabiegiem, a uwaga skupia się raczej na pokonaniu przyczyn powiększenia śledziony i likwidowaniu stanu zapalnego, który ma w tym procesie szczególne znaczenie. Istnieje również kilka innych zasad, które pozwalają chronić i wzmocnić śledzionę.

Jak wzmocnić śledzionę?

Powiększona śledziona jest wrażliwa na urazy

Mimo że jest narządem sprężystym i rozciągliwym, śledziona pozostaje niezwykle wrażliwa na wszelkie mechaniczne urazy⁷. Może pęknąć pod wpływem pozornie delikatnego uderzenia - zwłaszcza, kiedy uległa powiększeniu, co grozi krwotokiem wewnętrznym. Wówczas krew wypełniająca narząd rozlewa się po jamie otrzewnowej, zagrażając życiu pacjenta. Dlatego w oczekiwaniu na pełną diagnostykę konieczne jest unikanie sytuacji grożących urazem jamy brzusznej. Zaleca się dużą dawkę odpoczynku i rezygnację z dynamicznych sportów.

Jak złagodzić ból śledziony? Unikaj stresu

Uczucie ucisku w jamie brzusznej w sytuacjach stresowych kojarzymy zazwyczaj z żołądkiem. Jednak złość, frustracja czy zmartwienia powodują zastój pokarmu w żołądku, a przez to prowadzą do niedoborów energetycznych w śledzionie⁸. Narządy te są bowiem zależne od siebie, a ich zaburzenia często idą w parze.

Powiększona śledziona - co jeść?

Ponieważ śledziona uczestniczy w procesach trawienia, a jej sprawne funkcjonowanie jest sprzężone z funkcjonalnością żołądka, nie dziwi fakt, że ochronny wpływ na ten narząd mają nasze przyzwyczajenia żywieniowe. I nie chodzi tu jedynie o same składniki jadłospisu, ale również o sposób jedzenia. W przypadku powiększenia śledziony nie należy zatem jeść w pośpiechu, wieczorem i w nocy. Porcje nie mogą być zbyt duże, a dieta powinna być urozmaicona.

Absolutnie niewskazane jest picie kawy na czczo, a w czasie posiłków w ogóle nie powinno się pić. Aby procesy trawienne przebiegały prawidłowo, odpowiadający za nie układ potrzebuje po prostu spokoju. Najlepiej, aby posiłki były regularne, co również wpływa na pracę śledziony. Niewskazane są głodówki i drastyczne, niskokaloryczne diety.

Dieta Pięciu Przemian dobra dla śledziony

W tradycyjnej medynie chińskiej już od ponad 3 tys. lat śledziona uważana jest za jeden z najważniejszych narządów, który odpowiada za prawidłowy przepływ energii i stan zdrowia. W oparciu o filozofię taoistyczną i wzajem ne oddziaływania między człowiekiem, Ziemią i Niebiosami, medycyna chińska uznaje istnienie 5 Żywiołów (znanych też jako 5 Przemian lub Elementów), do których należą Drewno, Ogień, Ziemia, Metal i Woda.

Zgodnie z tą ideą śledziona, wraz z trzustką i żołądkiem, należy do Ziemi, której zadaniem jest łączyć, harmonizować i równoważyć pracę całego organizmu⁹. Jeśli śledziona działa prawidłowo, utrzymuje integralność naczyń krwionośnych i odżywia krew. Z kolei zaburzenie jej pracy oznacza równocześnie zaburzenie czynności krwi.

Odżywianie zgodne z Teorią 5 Przemian pozwala zachować siły życiowe i zapobiegać chorobom, a dostosowane jest do pór roku i klimatu, w jakim żyjemy. W naszej strefie klimatycznej nie służy nam np. zbytnie ochładzanie się nawet latem, a zimą i jesienią zdecydowanie należy go unikać.

Które potrawy ochładzają organizm, a tym samym zaburzają pracę śledziony?

Przede wszystkim krowi nabiał, który należy ograniczać. Posiłku nie należy również kończyć produktami dosłownie zimnymi, dlatego trzeba zapomnieć np. o lodowych deserach. Sam cukier również silnie wychładza organizm i powoduje nadmiar wydzielania śluzu, dlatego lepiej unikać ciast (w tym drożdżowych), ciastek (zwłaszcza z bitą śmietaną, tłustymi kremami i galaretkami) i innych słodyczy.

Gotowane posiłki dobre dla śledziony

Zgodnie z zasadami medycyny chińskiej wzmocnienie śledziony wymaga jej ogrzania. Dlatego codziennie - nawet latem - warto zjeść co najmniej 2 ciepłe posiłki, w tym jeden przed południem, co pomaga regenerować zarówno śledzionę, jak i nerki¹⁰. Regularne ciepłe posiłki pozwalają również pokonać ochotę na słodycze, która bywa symptomem braku równowagi w organizmie oraz zaburzonej pracy narządów należących do elementu Ziemi.

Kiedy nie masz ochoty na ciężkie dania lub pełnowartościowe obiady, wypróbuj zupy kremy, a na kolację - dania jednogarnkowe. Jednym z cenniejszych składników, które możesz do nich wykorzystać, jest rozgrzewająca i pełna witamin dynia.

Kasztany jadalne wspierają śledzionę

W Polsce póki co nie cieszą się tak dużą popularnością jak w krajach śródziemnomorskich czy Chinach. A szkoda, bo zawierają wiele wzmacniających składników odżywczych: skrobię, białko, glukozę, witaminy E i z grupy B, wapń, fosfor, żelazo, magnez czy cynk¹². Dzięki temu kasztany jadalne wspierają pracę śledziony, nerek i żołądka, zwiększają wytrzymałość ścięgien i przepływ energii.

Najłatwiej kupić suszone kasztany. Można dodawać je do deserów, traktować jak przekąskę albo upiec. Również miód kasztanowy wykazuje pozytywny wpływ na zdrowie - dzięki dużej zawartości flawonoidów i garbników działa m.in. przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwutleniająco¹³.

Imbir i przyprawy rozgrzewa śledzionę

Stosowany głównie jako remedium na mdłości imbir jest nie tylko aromatyczną przyprawą, ale i rozgrzewającą śledzionę rośliną wykorzystywaną w lecznictwie. Reguluje pracę żołądka i łagodzi jego ból, dogrzewa jelito grube i płuca oraz reguluje procesy trawienne. Kombinacja ekstraktu z imbiru i karczocha w jednym z randomizowanych badań okazała się skuteczna w leczeniu objawów niestrawności, skutecznie ułatwiając opróżnianie żołądka¹⁴.

Imbir działa również przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Regularne picie herbatki imbirowej pozwala zachować witalność i zdrowie, podnieść poziom energii i… testosteronu¹⁵. Pewnie dlatego uważany jest za jeden z afrodyzjaków.

Aby wzmocnić śledzionę, warto sięgać również po inne przyprawy, które ułatwiają trawienie, rozgrzewają i ułatwiają wydalanie toksyn. Należą do nich kurkuma, czarny pieprz czy ziele angielskie.

Kasza dobra dla śledziony

Makarony przygotowywane z białej mąki zawierają gluten, który należy do składników ochładzających organizm i osłabiających pracę śledziony - u coraz większej liczby osób dochodzi nawet do nietolerancji tego białka, która objawia się dyskomfortem i bólem brzucha¹⁶. Dlatego osoby z osłabioną śledzioną powinny spożywać makarony i inne produkty mączne wyłącznie w towarzystwie sosów jarzynowych z dodatkiem rozgrzewających przypraw (imbir, kurkuma, cynamon). Ta sama zasada dotyczy białego ryżu, przy czym brązowy jest znacznie bardziej wskazany.

Jeszcze lepszym rozwiązaniem będzie zastąpienie makaronu kaszami, które są lekkostrawne, łatwo przyswajalne, bogate w składniki mineralne i witaminy (zwłaszcza z grupy B), nie zakwaszają organizmu i doskonale sprawdzają się w terapii osłabienia i wychłodzenia jego, wzmacniając śledzionę, nerki, trzustkę i żołądek¹⁷. Sięgaj zatem przede wszystkim po kaszę jaglaną (szczególnie przy chorobach żołądka, trzustki i jelit), jęczmienną (doskonale rozgrzewa i oczyszcza organizm) lub gryczaną.

Zioła wzmacniające i przeciwzapalne dla śledziony

Również fitoterapia przedstawia swoje rozwiązania na problemy z funkcjonowaniem śledziony. Jeśli jej czynności zostaną zaburzone, można przygotować ziołową mieszankę.

Przepis na napar ziołowy na wzmocnienie śledziony

• korzeń arcydzięgla,
• liście pokrzywy,
• kwiatostan kocanki,
• koszyczki rumianku,
• ziele dziurawca,
• ziele glistnika
• owoce kopru włoskiego

Do naparu należy wykorzystać po 50 g każdego składnika. Pij mieszankę 3 razy dziennie po szklance na 30 min po posiłku¹⁸. Składniki tej mieszanki używane samodzielnie również przynoszą dobre efekty.

Zarówno suszone liście pokrzywy, jak i dziurawiec i rumianek znane są ze swoich przeciwzapalnych właściwości. Pokrzywa dodatkowo oczyszcza organizm z toksyn i wpływa na procesy przemiany materii (pobudza aktywność gruczołów wydzielania wewnętrznego oraz przyspiesza proces eliminacji szkodliwych procesów metabolizmu) i przeciwdziała słabym biegunkom¹⁹. Również dziurawiec stosowany jest w zaburzeniach czynnościowych układu pokarmowego, ponieważ jego wyciągi alkoholowe działają rozkurczająco na mięśnie gładkie i ułatwiają trawienie²⁰.

Żeń-szeń na śledzionę

Korzenie Panax ginseng od wieków stosowane są w celu przywrócenia witalności, ale także poprawy samopoczucia i funkcji poznawczych²¹. Ekstrakty żeń-szenia właściwego działają tonizująco i likwidują zmęczenie towarzyszące zaburzeniom pracy śledziony i układu pokarmowego. Poleca się je m.in. przy niedokrwistości.

Medytacja i ćwiczenia oddechowe dla wzmocnienia śledziony

Zgodnie z ideą medycyny chińskiej medytacja wzmacnia cały układ odpornościowy i organizm człowieka, a szczególnie śledzionę. Narząd ten jest istotnym zbiornikiem prany, czyli życiowej energii Chi, a poprzez świadome i płynne oddychanie pobieramy z powietrza więcej tej energii, która może następnie zasilić wszystkie układy organizmu¹¹. W wielu technikach medytacji używa się mudry lotosu, czyli ułożenia dłoni na brzuchu, pod pępkiem. Sprzyja to gromadzeniu energii życiowej w dole jamy brzusznej.

Również proste ćwiczenia oddechowe pomagają wzmocnić siły życiowe i układ odpornościowy oraz wspomagają gromadzenie energii Chi w brzuchu, śledzionie i szpiku kostnym. Najważniejsze, aby wykonywać je z wyczuciem i stopniowo wchodzić w kontakt z własnym oddechem.