Jak wspierać powiększoną śledzionę?

Gdzie znajduje się śledziona i jaką pełni rolę?

Śledziona jest narządem umiesz­czonym w jamie brzusznej w podżebrzu po lewej stronie. Jej główny zada­niem jest oczyszczanie organizmu ze zużytych lub uszkodzonych elementów morfologicznych krwi (ery­trocytów, krwinek białych i trombocytów), ale także filtrowanie i niszczenie antygenów¹. Może rów­nież magazynować pewną pulę krwi. Wraz z trzustką uczestniczy w procesach trawienia i rozprowadza­nia składników odżyw­czych po organizmie.

W warunkach fizjologicz­nych śledziona jest ukryta pod żebrami, pomiędzy żołądkiem a lewą nerką – oznacza to, że u osób dorosłych jest niewyczu­walna. Mimo że ze względu na budowę i możliwość napełniania się krwią jej wielkość może się zmie­niać, to zazwyczaj oscyluje wokół 150 g. Jeśli da się wyczuć ją palpacyjnie (pod palcami) pod lewym łu­kiem żebrowym, oznacza to, że uległa powiększeniu ok. 1,5 razy, ale w dra­stycznych wypadkach jej objętość może sięgnąć nawet 10 kg². Jeśli śledzio­na zacznie uciskać inne narządy, pojawiają się uczucie pełności w jamie brzusznej, nudności, ból brzucha oraz pleców³.

Co oznacza powiększona śledziona?

Medycyna zachodnia przez lata traktowała ten organ po macoszemu – to dlatego tak trudno Ci było znaleźć jakieś informacje na jego temat. Dziś dzięki medycynie chińskiej na­uczyliśmy się doceniać śle­dzionę, nie tylko jako naj­większy narząd limfatyczny w naszym organizmie, ale również dostrzegać w niej centrum energetyczne organizmu. Tym bardziej że historie chorób śledziony wskazują, iż zaburzenia jej funkcji prowadzą do nie­dożywienia tkanek i na­rządów, powodują również nieregularny puls, osłabie­nie procesów trawiennych, dolegliwości żołądkowe, zaburzenia hormonalne, nadwagę, osłabienie, a na­wet anemię.

Wszystko przez to, że nieprawidłowa praca śledziony uniemożliwia wykorzystanie energii pozy­skiwanej podczas trawienia do wytworzenia wystarcza­jącej odporności, witalności i ciepła, budowania tkanek i zapewnienia właściwych funkcji poznawczych. Znaczne powiększenie śledziony może utrudniać codzienne życie, począwszy od ubierania, utrzymywa­nia higieny, wchodzenia po schodach na siadaniu czy oddawaniu moczu kończąc. W skrajnych przypadkach może dojść do pęknięcia narządu, któ­re grozi nawet śmiercią.

Taki scenariusz jest jednak rzadki. Zazwyczaj pacjenci borykają się z ła­godniejszym rozrostem śledziony, który przeważnie jest objawem innych za­burzeń. Gdy powiększony organ osiągnie 350 g, me­dycyna nazywa ten stan splenomegalią. Jej przy­czyną mogą być m.in. nie­dokrwistości wrodzone lub nabyte, choroby zakaźne (kiła, malaria, różyczka, dur brzuszny, toksoplazmoza, mononukleoza, cytomega­lia), ostre białaczki, cho­roby autoimmunologiczne i układowe (reumatodialne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy lub sarkoidoza) albo tor­biele i nowotwory⁴.

Zdarza się, że rozrost towarzyszy zaawansowanej niewydol­ności serca lub nadciśnie­niu wrotnemu (najczęściej w przebiegu marskości wątroby). Powiększenie śledziony, będące efektem odkładania substancji po­wstających na skutek wad metabolizmu, występuje również w przebiegu scho­rzeń spichrzeniowych, np. choroby Gauchera, Niemanna i Picka, mukopo­lisacharydozy, skrobiawicy. Z powodu tak dużej rozpiętości potencjalnych przyczyn powiększenia śledziony niezbędna jest pogłębiona diagnostyka. Najpierw bowiem należy zacząć leczyć chorobę, któ­ra stoi za splenomegalią.

Jak rozpoznać problemy ze śledzioną?

Każde uczucie ucisku pod żebrami po lewej stronie warto konsultować z le­karzem, który zleci dal­sze testy diagnostyczne. Pierwszym krokiem jest ba­danie przedmiotowe, czyli opukiwanie i obmacywa­nie narządu. Zazwyczaj wykonuje się je w ułoże­niu pośrednim między ułożeniem na wznak lub prawobocznym. Można też opukiwać śledzionę u stojącego pacjenta. Jeśli narząd jest wyczuwa­ny palpacyjnie, wykonuje się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, by ocenić wielkości wątroby i śledziony, a także – w miarę możliwości – przepływ krwi w naczy­niach krwionośnych znajdu­jących się w ich sąsiedztwie.

Dalsza diagnostyka uzależ­niona jest od najbardziej prawdopodobnej przyczyny powiększenia organu i może obejmować rentgen jamy brzusznej, tomografię kom­puterową oraz badania krwi. Większość z nich (morfologia krwi z rozmazem, badania radiologiczne, USG) może zlecić lekarz rodzinny. Rozpoznanie przyczyny splenomegalii i leczenie czę­sto wystarczy, by przywrócić właściwy rozmiar narządu⁵.

Co robić, gdy śledziona jest powiększona?

Odpoczynek zamiast sportu

Mimo że śledziona jest narządem sprężystym i rozciągliwym, pozosta­je niezwykle wrażliwa na wszelkie urazy me­chaniczne⁶. Może pęknąć pod wpływem pozornie delikatnego uderzenia – zwłaszcza kiedy uległa powiększeniu, co grozi krwotokiem wewnętrz­nym. Wówczas krew wypełniająca narząd rozlewa się po jamie otrzewnowej, zagraża­jąc życiu pacjenta. Dlatego w oczekiwaniu na pełną diagnostykę zrezygnuj z uprawiania sportów kontaktowych oraz unikaj sytuacji grożących urazem jamy brzusznej. Zamiast tego postaw na dużą dawkę odpoczynku.

Nie śpiesz się przy stole

Ponieważ śledziona uczestniczy w procesach trawienia, a jej sprawne funkcjonowanie jest sprzę­żone z funkcjonalnością żołądka, nie dziwi fakt, że ochronny wpływ na ten narząd mają nasze przyzwy­czajenia żywieniowe. I nie chodzi tu jedynie o same składniki jadłospisu, ale również o sposób jedzenia. W przypadku powięk­szenia śledziony należy jeść powoli, przeżuwając do momentu, gdy poczu­jesz sytość. Porcje nie mogą być zbyt duże, a dieta po­winna być urozmaicona. Absolutnie niewskazane jest picie kawy na czczo, a w czasie posiłków w ogó­le nie powinno się pić. Aby procesy trawienne przebiegały prawidłowo, odpowiadający za nie układ potrzebuje po prostu spo­koju. Powinien on trwać ok. 12 godz. między kola­cją a śniadaniem. Dlatego staraj się nie zaglądać w nocy do lodówki. Pamię­taj, że właśnie jest to czas na regenerację narządu. Posiłki powinny być regularne (3-4 razy dzien­nie), co również wpływa na pracę śledziony.

Śledziona według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej

W tradycyjnej medynie chińskiej już od ponad 3 tys. lat śledziona uważa­na jest za jeden z najważ­niejszych narządów, który odpowiada za prawidłowy przepływ energii i stan zdro­wia. W oparciu o filozofię taoistyczną i wzajemne oddziaływania między czło­wiekiem, Ziemią i Niebio­sami, medycyna chińska uznaje istnienie 5 żywiołów (znanych też jako 5 prze­mian lub elementów), do których należą drewno, ogień, ziemia, metal i woda. Zgodnie z tą ideą śledziona, wraz z trzustką i żołądkiem, należy do Ziemi, której zadaniem jest łączyć, har­monizować i równoważyć pracę całego organizmu⁷. Jeśli organ działa prawidło­wo, utrzymuje integralność naczyń krwionośnych i od­żywia krew. Z kolei zakłó­cenie jego pracy przekłada się równocześnie na zabu­rzenie czynności krwi.

Odżywianie według 5 przemian

Odżywianie zgodne z teo­rią 5 przemian pozwala zachować siły życiowe i za­pobiegać chorobom, a do­stosowane jest do pór roku i klimatu, w jakim żyjemy. W naszej strefie klimatycz­nej nie służy nam np. zbyt­nie ochładzanie się nawet latem, a zimą i jesienią zde­cydowanie należy go unikać. Które potrawy ochładzają organizm, a tym samym zaburzają pracę śledziony? Przede wszystkim krowi nabiał, który trzeba ogra­niczać. Posiłku nie należy również kończyć produk­tami dosłownie zimnymi, dlatego trzeba zapomnieć np. o lodowych deserach. Sam cukier również silnie wychładza organizm i powo­duje nadmiar wydzielania śluzu, dlatego lepiej uni­kać ciast (w tym drożdżo­wych), ciastek (zwłaszcza z bitą śmietaną, tłustymi kremami i galaretkami) oraz innych słodyczy.

Dla dobra śledziony jedz na ciepło. Zgodnie z zasadami me­dycyny chińskiej wsparcie śledziony wymaga jej ogrza­nia. Dlatego codziennie – nawet latem – staraj się zjeść co najmniej 2 ciepłe posiłki, w tym jeden przed południem, to pomaga rege­nerować zarówno śledzionę, jak i nerki. Regularne ciepłe posiłki pozwalają również pokonać ochotę na słodycze, która bywa symptomem braku równowagi w orga­nizmie oraz zaburzonej pracy narządów należą­cych do elementu ziemi. Idealnie sprawdzą się tu zupy kremy, a na kolację – dania jednogarnkowe. Możesz też zastosować prostszy wariant: pij gorącą wodę o każdej porze roku.

Co jeść, gdy mamy powiększoną śledzionę?

• Kasztany jadalne Zawierają wiele wzmac­niających składników od­żywczych: skrobię, białko, glukozę, witaminy E i z gru­py B, wapń, fosfor, żelazo, magnez czy cynk⁸. Dzięki temu kasztany jadalne wspierają pracę śledziony, nerek i żołądka, zwiększa­ją wytrzymałość ścięgien oraz przepływ energii. Najłatwiej kupić su­szone kasztany. Można dodawać je do deserów, traktować jak przekąskę albo upiec. Również miód kasztanowy wykazuje po­zytywny wpływ na zdrowie – dzięki dużej zawartości flawonoidów i garbników działa m.in. przeciwzapal­nie, przeciwbakteryjnie i przeciwutleniająco⁹.
• Imbir Stosowany głównie jako remedium na mdłości imbir jest nie tylko aromatyczną przyprawą, ale i rozgrze­wającą śledzionę rośliną wykorzystywaną w lecznic­twie. Reguluje pracę żołądka i łagodzi jego ból, dogrzewa jelito grube i płuca oraz re­guluje procesy trawienne. Kombinacja ekstraktu z im­biru i karczocha w jednym z randomizowanych badań okazała się efektywna w le­czeniu objawów niestraw­ności, skutecznie ułatwiając opróżnianie żołądka¹⁰. Imbir działa również przeciwzapalnie i prze­ciwbólowo. Regularne picie herbatki imbirowej po­zwala zachować witalność i zdrowie, podnieść poziom energii i… testosteronu¹¹.
• Przyprawy Jeśli chcesz wzmoc­nić śledzionę, sięgaj też po inne przyprawy, które ułatwiają trawienie, roz­grzewają, działają prze­ciwzapalnie i ułatwiają wydalanie toksyn. Należą do nich kurkuma, czarny pieprz i ziele angielskie.

Stosuj kaszę zamiast makaronu

Ogranicz jedzenie ma­karonów przygotowy­wanych z białej mąki. Zawierają one gluten, który należy do skład­ników ochładzających organizm i osłabiających pracę śledziony – u co­raz większej liczby ludzi dochodzi nawet do nie­tolerancji tego białka¹². Dlatego osoby z osła­bioną śledzioną powinny spożywać makarony i inne produkty mączne wyłącz­nie w towarzystwie sosów jarzynowych z dodatkiem rozgrzewających przy­praw (imbir, kurkuma, cynamon). Podobnie jest z ryżem. Lepiej wybie­rać ryż brązowy i podawać go w podobny sposób.

Jeszcze lepszym rozwią­zaniem będzie zastąpienie makaronu kaszami, które są lekkostrawne, łatwo przy­swajalne, bogate w skład­niki mineralne i witaminy (zwłaszcza z grupy B), nie zakwaszają organizmu i doskonale sprawdzają się w terapii osłabienia i wy­chłodzenia, wzmacniając śledzionę, nerki, trzustkę i żołądek¹³. Sięgaj zatem przede wszystkim po kaszę jaglaną (szczególnie przy chorobach żołądka, trzustki i jelit), jęczmienną (dosko­nale rozgrzewa i oczyszcza organizm) lub gryczaną.

Kuracja o. Klimuszki na polepszenie pracy śledziony

Ten charyzmatyczny fran­ciszkanin w przypadku zaburzenia czynności śledziony zalecał przy­gotowanie mieszanki ziołowej, składającej się z 50 g korzenia arcydzięgla, liści pokrzywy, kwiatosta­nu kocanki, koszyczków rumianku, ziela dziuraw­ca, ziela glistnika i owocu kopru włoskiego. Kopiastą łyżkę dobrze wymieszanych ziół zalej szklanką wrzątku i pozostaw na 3 godz. pod przykryciem. Po tym cza­sie przecedź, lekko pod­grzej i pij 3 razy dziennie na 30 min przed posiłkiem¹⁴.

Składniki tej mieszanki używane samodzielnie rów­nież przynoszą dobre efekty. Zarówno suszone liście po­krzywy, jak i dziurawiec czy rumianek znane są ze swo­ich przeciwzapalnych wła­ściwości. Pokrzywa dodat­kowo oczyszcza organizm z toksyn i wpływa na pro­cesy przemiany materii (po­budza aktywność gruczołów wydzielania wewnętrznego oraz przyspiesza proces eliminacji szkodliwych produktów metabolizmu). Przeciwdziała też słabym biegunkom¹⁵. Również dziurawiec stosowany jest w zaburzeniach czynnościo­wych układu pokarmowego, ponieważ jego wyciągi al­koholowe działają rozkur­czająco na mięśnie gładkie i ułatwiają trawienie¹⁶.

Jakie zioła wzmacniają śledzionę?

• Żeń-szeń Korzenie Panax ginseng od wieków stosowane są w celu przywróce­nia witalności, ale także poprawy samopoczucia i funkcji poznawczych¹⁷. Ekstrakty żeń-szenia wła­ściwego działają tonizująco i likwidują zmęczenie towa­rzyszące zaburzeniom pracy śledziony i układu pokar­mowego. Poleca się je m. in. przy niedokrwistości.
• Śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alterni­folium preferuje cieniste lasy liściaste, mokradła, wilgotne zarośla. Spo­tkać ją można w łęgach nadrzecznych. Roślina jest żółtozielona, dlatego rzuca się w oczy w okre­sie wiosennym. Dr Hen­ryk Różański wskazuje, że wśród jej składników aktywnych znajdują się fitosterole, kwas kawowy, kwercetyna, chryzosple­nol B, C, D i E, pendu­letyna, olejek eteryczny, kwas elagowy i glikozydy. Świeże ziele śledziennicy roztarte z olejem lnianym i masłem daje papkę cen­ną w leczeniu suchych wyprysków, atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, oparzeń, owrzodzeń, odle­żyn i jątrzących się ran. Natomiast jej przetwory stosowane doustnie wyka­zują działanie: moczopędne, żółciopędne, przeciwzapal­ne, odtruwające, odżyw­cze, przeciwwysiękowe, przeciwnowotworowe, cytotoksyczne, antywi­rusowe, estrogenne.
  Napar z ziela zmniejsza obrzęk i ból śledziony oraz wątroby i normalizu­je trawienie. Z kolei wy­ciąg alkoholowy i mocny napar powodują zmniej­szenie obrzęku węzłów chłonnych i szybsze oczyszczenie układu limfatycznego z zale­gających antygenów.
  Napar: 2 łyżki suchego roz­drobnionego ziela lub 4 łyż­ki świeżego zmielonego ziela zalej szklanką wrzącej wody. Po 30 min przecedź. Pij 2 razy dziennie po szklan­ce, przez miesiąc. Kurację powtarzaj co kwartał.
  Nalewka: jedną część suchego lub świeżego rozdrobnionego ziela za­lej 5 częściami alkoholu 40-60% lub wytrawne­go czerwonego wina. Odstaw na 2 tygodnie. Po tym czasie przecedź. Nalewkę na wódce za­żywaj 2 razy dziennie po 5-10 ml. Nalewkę na winie: po małym kie­liszku raz dziennie. Ku­racja nie powinna trwać dłużej niż miesiąc, można ją powtarzać co kwartał.
• Gorzkie zioła Zmieszaj 100 g suszu babki wąskolistnej, 50 g szałwii i 20 g pokrzy­wy i zetrzyj na proszek. 3 razy dziennie zażywaj malutką łyżeczkę, popi­jając wodą. Rano między 6 a 7 godz., w południe mię­dzy 14 a 15, wieczorem mię­dzy 17 a 18 godz. Kuracja powinna trwać przez 21 dni.
• Herbatka Marii Treben Ta austriacka zielarka za­równo w tradycyjnych, jak i własnych recepturach używała tylko lokalnych ziół. Dla wzmocnienia śledziony polecała mie­szankę z kwiatów cykorii podróżnik i marzanki won­nej (po 25 g) oraz korzenia mniszka i przetacznika (po 50 g). Kopiastą łyżeczkę zalej szklanką wrzątku i po­zostaw na 15 min do zapa­rzenia. Pij powoli 2 szklanki ciepłego naparu dziennie, nie dosładzając¹⁹!

Stres a powiększona śledziona

Nadmiar stresu i pracy umy­słowej osłabiają energetycz­nie narząd. Ponadto szkodzą mu wychładzające pokarmy w chłodnych porach roku i wyziębione nerki. Śledzio­na bardzo źle znosi zimno i wilgoć. Jest też wrażliwa na wirusy – każda infek­cja osłabia jej funkcje. Spróbuj zastosować techniki relaksacyjne, jogę lub medytację. To pomoże Ci rozluźnić się psychicznie. Jedz naturalną, nieprzetwo­rzoną przemysłowo żywność na ciepło. Pamiętaj, by ubie­rać się adekwatnie do pory roku. Dbaj też o podniesie­nie swojej odporności, w ten sposób unikniesz infekcji.

• Unikaj długotrwałego napięcia Uczucie ucisku w jamie brzusznej w sytuacjach stresowych kojarzymy zazwyczaj z żołądkiem. Jednak złość, frustracja czy zmartwienia powodują zastój pokarmu w żołąd­ku, a przez to prowadzą do niedoborów energetycz­nych w śledzionie. Narzą­dy te są bowiem zależne od siebie, a ich zaburze­nia często idą w parze.
• Medytacja i ćwiczenia oddechowe Zgodnie z ideą medycyny chińskiej medytacja wzmac­nia cały układ odpornościo­wy i organizm człowieka, a szczególnie śledzionę. Na­rząd ten jest istotnym zbior­nikiem prany, czyli życiowej energii chi, a poprzez świa­dome i płynne oddychanie pobieramy z powietrza wię­cej tej energii, która może następnie zasilić wszyst­kie układy organizmu. W wielu technikach me­dytacji używa się mudry lotosu, czyli ułożenia dłoni na brzuchu, pod pępkiem. Sprzyja to gro­madzeniu energii życiowej w dole jamy brzusznej. Również proste ćwicze­nia oddechowe pomagają wzmocnić siły życiowe i układ odpornościowy oraz wspomagają gromadzenie energii chi w brzuchu, śle­dzionie i szpiku kostnym. Najważniejsze, aby wykony­wać je z wyczuciem i stop­niowo wchodzić w kontakt z własnym oddechem.

 

Czy wycięcie śledziony jest koniecznością?

Przez lata pokutowało przekonanie, że tak napraw­dę bez śledziony można normalnie funkcjonować, dlatego w przypadku jej powiększenia wybierano najprostszą metodę pozbycia się problemu: wycięcie na­rządu, czyli splenektomię. Co prawda w takiej sy­tuacji większość funkcji śledziony przejmuje wątroba lub inne narządy, jednak wbrew wcześniejszym doniesieniom operacja nie pozostaje bez wpływu na organizm. Osoby po­zbawione śledziony mają dużo niższą odporność, ponieważ to ten narząd odpowiada za niszczenie bakterii otoczkowych, ta­kich jak pneumokoki²⁰.

Okazuje się również, że narząd magazynuje komórki odpornościowe zwane monocytami, które są aktywowane w razie za­wału serca, zranienia czy inwazji bakterii. To mono­cyty m.in. usuwają martwe komórki mięśniowe i two­rzą bliznę. Produkowane są w szpiku i dotąd błędnie uważano, że również tam czekają na mobilizację. Dlatego dziś splenekto­mia nie jest już tak częstym zabiegiem, a uwaga skupia się raczej na pokonaniu przyczyn powiększenia śledziony i likwidowaniu stanu zapalnego, któ­ry ma w tym procesie szczególne znaczenie.