Co wykrywa badanie krwi i dlaczego warto je robić?

Oczywiście winna jest ewolucja. Każda komórka w celu zachowania własnego metabolizmu musi prowadzić ciągłą wymianę z otoczeniem. Powstawanie coraz to bardziej złożonych organizmów wielokomórkowych spowodowało, iż coraz mniejsza część organizmu miała bezpośredni kontakt z otoczeniem, przez co dyfuzja nie była w stanie zapewnić wymiany materii w całym organizmie¹.

Dlatego musiało powstać coś, co umożliwiłoby połączenie komórek wewnętrznych ze środowiskiem - krew. Wykształcony nowy środek transportu skrócił odległość dyfuzji, umożliwiając tym samym powstawanie coraz to większych i bardziej zaawansowanych organizmów. Gdyby nie krew, nie byłoby nas tutaj.

Funkcje krwi w ludzkim organizmie

Dzięki pracy serca krew krąży po organizmie. Człowiek o przeciętnej wadze ma w sobie 5-6 litrów krwi, co stanowi ok. 8% masy ciała².

Ten życiodajny płyn w 40-50% składa się z komórek oraz osocza, czyli wody, w której rozpuszczone są m.in. białka (65-80 g/l), elektrolity i składniki odżywcze³. Swój czerwony kolor zawdzięcza hemoglobinie zawartej w erytrocytach. Krew pełni w organizmie szereg kluczowych funkcji: transportuje tlen i dwutlenek węgla między układem oddechowym i tkankami, dostarcza komórkom substancji pokarmowych, przenosi między nimi hormony oraz usuwa produkty przemiany materii (np. mocznik).

Ponadto ma swój udział w gospodarce białkami, elektrolitami, lipidami oraz w utrzymaniu prawidłowej wartości pH. Poza tym dzięki niej nasz organizm może regulować poziom wody i elektrolitów oraz temperaturę ciała. Krew stanowi część naszego systemu obronnego. Będące jej składnikiem leukocyty zwalczają intruzów: szkodliwe bakterie i wirusy⁴.

Oprócz tego, poprzez stałe ciśnienie wywierane na ściany naczyń krwionośnych, krew spełnia także funkcje podporowe, a także odpowiada za ruch niektórych narządów (np. erekcję)⁵. Jej ciśnienie wzrasta, gdy zwiększa się moc, z jaką serce pompuje krew lub kiedy naczynia krwionośne są zwężone.

Gdzie powstaje krew?

W ukrytym w samym centrum kości szpiku w procesie zwanym hemopoezą powstają komórki macierzyste, z których rozwijają się poszczególne komórki krwi: erytrocyty, leukocyty i trombocyty. Erytrocyty, czyli krwinki czerwone, odpowiedzialne są za przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla oraz uczestniczą w zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej⁶. Mamy ich najwięcej, bo aż 4,5-5,5 mln/mm³.

Leukocyty, nazywane też krwinkami białymi, stanowią podstawowy element układu odpornościowego. Występują w kilku postaciach: monocytów, limfocytów, neutrofili, bazofili oraz eozynofili. Łącznie jest ich 4-9 tys./mm³. Natomiast trombocyty (krwinki płytkowe) odgrywają ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi. Zazwyczaj ich prawidłowa liczba waha się od 150 do 350 tys./mm³⁷.

Analiza krwi pomaga wykrywać obecność chorobotwórczych mikroorganizmów

Informacje zawarte we krwi odzwierciedlają zmiany zachodzące we wszystkich narządach. Dlatego badanie krwi pozwala wykryć choroby zawarte nie tylko w niej samej, ale także w narządach i układach całego organizmu. Na podstawie charakterystycznych zmian w obrazie krwi można rozpoznać wiele schorzeń, a także określić ich zaawansowanie. Z tego też powodu krew jest najczęściej badanym laboratoryjnie płynem ustrojowym. Podstawowe badania krwi to morfologia oraz oznaczanie odczynu Biernackiego.

Morfologia daje informację o ogólnym stanie organizmu, demaskuje stany zapalne, procesy chorobowe trawiące narządy, zakażenia wirusami i bakteriami, zatrucia⁸.

Kiedy sie robi morfologię z rozmazem? 

Rozmaz krwi zleca się, gdy wyniki morfologii są niepokojące. W tym wypadku analizuje się jedynie należące do krwinek białych neutrofile (NEUT), bazofile (BASO) oraz eozynofile (EOS). Zmiany ich liczby mogą świadczyć o stanach zakaźnych, alergii, niedoczynności tarczycy lub nieprawidłowościach w szpiku kostnym⁹.

Odczyn Biernackiego to tempo opadania krwinek czerwonych w określonej jednostce czasu w niekrzepnącej krwi (w obecności antykoagulantu). Jest wskaźnikiem procesów zapalnych, reumatycznych i nowotworowych¹⁰.

Norma OB zależy od wieku i płci. Najniższa jest u noworodków (2 mm na godzinę), najwyższa u kobiet po sześćdziesiątce - nawet 30 mm na godzinę. Przyspieszone OB mają kobiety w ciąży i połogu (do 6 tygodni po porodzie), może też wystąpić tuż przed i podczas menstruacji¹¹.

Odczyn Biernackiego osiąga też wyższe wartości u pań, które stosują hormonalne środki antykoncepcyjne. Jednak jeżeli nie zachodzi żadna z powyższych przyczyn, a normy są przekroczone, nie można lekceważyć tego wyniku.

Podwyższone OB może świadczyć o stanach zapalnych (infekcyjnych i nieinfekcyjnych), niedoczynności lub nadczynności tarczycy, marskości wątroby, zespole nerczycowym, podwyższonym poziomie cholesterolu oraz chorobach autoimmunologicznych (np. reumatyzmie) i nowotworach.

Gdy wynik OB jest poniżej normy, wskazuje to na niewydolność krążenia, nadkrwistość (czerwienicę), niedokrwistość sierpowatokrwinkową lub alergię.

CRP, czyli poziom białka C-reaktywnego (C Reactive Protein) jest drugim obok OB markerem stanu zapalnego. CRP to jedno z białek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu. W przypadku rozwijającej się infekcji czy stanu zapalnego jego stężenie wzrasta szybciej niż poziom OB. Z tego względu określanie stanów zapalnych obecnie częściej opiera się na wynikach bardziej precyzyjnego badania CRP¹².

Profile biochemiczne - na podstawie analizy składu osocza krwi ustala się poziom enzymów, hormonów i elektrolitów (potasu, sodu, chloru) w organizmie¹³. Dzięki temu lekarz może precyzyjnie ustalić, w jakiej kondycji są nasze nerki, wątroba, tarczyca, stawy, a także cały układ krążenia. Potrafi też przewidzieć zagrożenia, np. określenie poziomu cholesterolu we krwi pozwala ocenić ryzyko miażdżycy.

Badania profili biochemicznych (m.in. glukozy, prób wątrobowych, kreatyniny, mocznika, hormonu TSH i immunoglobulin) zalecane są podczas terapii schorzeń przewlekłych. Pozwalają bowiem sprawdzić skuteczność prowadzonej kuracji. Badania biochemiczne dają nam również informację o stanie nawodnienia i odżywienia organizmu.

Określanie markerów to badanie, które budzi największy strach, bo kojarzy się głównie z diagnostyką nowotworową. Zależnie od tego, czego szukamy, markerem mogą być różne substancje. Konkretne białka i enzymy pozwalają zdiagnozować chorobę wieńcową. Wskaźniki gospodarki żelazem wskazują na anemię, zaś przebudowy kostnej pozwalają rozpoznać osteoporozę, a także monitorować postępy jej leczenia. Obecność we krwi substancji antygenowych może wskazywać m.in. na raka żołądka, jelita, trzustki, płuc, sutka, jajnika i prostaty¹⁴.

Badania genetyczne z próbki krwi pozwalają określić, czy w DNA pacjenta występują mutacje genów,o których wiadomo, że są powiązane z chorobami nowotworowymi. Dzięki temu można zaplanować działania profilaktyczne oraz badania kontrolne. Listę onkologicznych poradni genetycznych znajdziesz pod tym adresem.

Dzięki testom genetycznym możliwe jest szybkie oznaczenie rodzaju zakażenia. Badanie krwi na obecność DNA lub RNA wirusów lub bakterii może potwierdzić infekcję wywołaną przez wirusa cytomegalii lub brodawczaka ludzkiego HPV, a także bakteriami chlamydii, tuberkulozy (wywołującymi gruźlicę), czy Borrelia burgdorferii odpowiedzialnymi za boreliozę.

Badania te, a szczególnie test PAPP-A, są szalenie ważne dla przyszłych mam, bowiem pobrana od nich krew - w okresie między 10. a 14. tygodniem ciąży - pozwala wykluczyć wady genetyczne płodu. Wynik testu w połączeniu z badaniem USG płodu wykazuje zespół Downa, Edwardsa, Pataua i Turnera. To badanie krwi sprawdza się w 90% przypadków¹⁵.

Gazometria umożliwia rozpoznanie i monitorowanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i wymiany gazowej organizmu - pozwala np. wykluczyć takie choroby jak astma czy POChP. Badanie polega na pobraniu krwi z tętnicy do specjalnej heparynizowanej strzykawki, która musi natychmiast zostać szczelnie zamknięta. Prawidłowe pH krwi waha się między 7,35 a 7,45. Gdy wyniki są poniżej normy, może to świadczyć m.in. o kwasicy, hiperkalemii, zaburzeniach metabolizmu oraz syndromie chronicznego zmęczenia. Z kolei podwyższone pH krwi świadczy o zasadowicy, hipokalemii oraz aktywacji glukozy beztlenowej¹⁶.

Rodzaje chorób krwi

Oprócz chorób, które wpływają na zmiany obrazu krwi, istnieją również takie, które bezpośrednio atakują ją samą i jej składniki.

Anemia (niedokrwistość) - gdy we krwi znajduje się za mało erytrocytów lub hemoglobiny, pojawiają się zawroty głowy, omdlenia, bladość skóry i błon śluzowych, zaburzenia pamięci oraz senność¹⁷. Przyczyną może być utrata krwi, niedostateczna produkcja erytrocytów lub ich przyśpieszony rozpad, a także niedobór witamin z grupy B lub żelaza. Czasami niedokrwistość powoduje nowotwór szpiku.

Czerwienica (nadkrwistość) najczęściej spowodowana jest długotrwałym niedotlenieniem lub zmianami rozrostowymi szpiku kostnego. W ich efekcie dochodzi do nadmiernej produkcji krwinek czerwonych. Charakterystycznym objawem schorzenia jest czerwone lub czerwonosine zabarwienie skóry twarzy oraz przekrwienie jamy ustnej i spojówek¹⁸.

Białaczka (leukemia) ma różne postaci. W białaczkach szpikowych komórki macierzyste szpiku zaczynają produkować ogromne ilości leukocytów. W dodatku rosnąca ich liczba wypiera inne komórki krwi, w tym erytrocyty. Dlatego leukemii towarzyszy zazwyczaj anemia¹⁹.

Hemofilia (skaza krwotoczna) to choroba, w której na skutek mutacji genu, od którego zależy przekształcenie fibrynogenu w fibrynę, dochodzi do zaburzenia krzepnięcia. Chorują na nią tylko mężczyźni. Bez wyraźnej przyczyny pojawiają się krwawienia w mięśniach i stawach, czasem dochodzi do obfitych krwotoków, które zagrażają życiu²⁰.

Jak wykonać badanie krwi?

Najlepszą porą dnia do pobrania materiału są godziny poranne (7-9). Aby wyniki nie zostały zafałszowane, przed większością badań krwi należy być na czczo, a od ostatniego posiłku powinno upłynąć ok. 12 godz. Na 2-3 dni przed testami nie należy pić alkoholu. Przed wyjściem z domu można wypić nie więcej niż pół szklanki przegotowanej wody. Na kilka minut przed badaniem krwi najlepiej usiąść i zrelaksować się. Przeciwwskazaniem do pobrania krwi jest menstruacja (badania można wykonać dopiero 3 dni po niej). Nie należy też wykonywać testów tuż po przeżyciu silnego stresu lub po znacznym wysiłku.

Czasami, w przypadku specjalistycznych badań krwi, mogą obowiązywać inne zasady przygotowania się do analiz. Typowym przykładem jest oznaczanie PSA - markera raka stercza. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo uzyskania fałszywie dodatniego wyniku tego badania krwi, gdy jest ono wykonywane po badaniu per rectum, długotrwałej jeździe pociągiem lub na rowerze, a nawet po współżyciu płciowym.