Nasze magazyny
Naukowcy ze Stanów Zjednoczonych, Szwecji i Izraela po analizie dokumentacji medycznej ponad 109 tys. osób, które obserwowano przez 17 lat, doszli do wniosku, że dorośli z ADHD mają prawie trzykrotnie wyższe ryzyko rozwoju demencji, w tym choroby Alzheimera, w porównaniu do zdrowych ludzi1. W chwili rozpoczęcia badania w styczniu 2003 r. uczestnicy mieli średnio 57,7 lat.
Jak nadpobudliwość wpływa na dorosłe życie?
Naukowcy spekulują, że ADHD u dorosłych może objawiać się jako proces neurologiczny, który zmniejsza ich zdolność do kompensowania pojawiających się z wiekiem skutków procesów neurodegeneracyjnych i naczyniowo-mózgowych. Innymi słowy: mózgi tych osób cechują się mniejszą rezerwą poznawczą, przez co mogą gorzej radzić sobie ze skutkami procesów starzenia i są bardziej podatne na demencję.
Już wcześniej mniejsze badania epidemiologiczne wykazywały istotny związek między ADHD a ryzykiem rozwoju demencji (zarówno alzheimera, jak i otępienia z ciałami Lewy’ego)2.
Mechanizmy leżące u podstaw tych powiązań nie są jednoznaczne i wciąż wywołują liczne dyskusje. Naukowcy podkreślają, że kluczową rolę w obu przypadkach wydaje się odgrywać podłoże hipodopaminergiczne i noradrenergiczne.
Ponadto metaanalizy pozwoliły zidentyfikować kilka modyfikowalnych czynników ryzyka demencji, będących jednocześnie skutkami ADHD. Należą do nich depresja, nadciśnienie, palenie tytoniu, cukrzyca typu 2 oraz niski poziom edukacji i aktywności fizycznej3.
Co więcej, niektóre objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi u dorosłych, jak kłopoty z pamięcią i koncentracją, są takie same, jak w przypadku demencji, co również pokazuje wspólne mechanizmy obu chorób, ale i utrudnia rozpoznanie właściwej.
Co ciekawe w omawianym na początku badaniu osoby leczone z powodu ADHD środkami psychostymulującymi nie miały wyższego ryzyka demencji. Sugeruje to, że być może farmaceutyki modyfikują potencjalną trajektorię zaburzeń poznawczych, a nawet zapobiegają ich rozwojowi. Wcześniejsze doniesienia potwierdzały, że stosowany m.in. w ADHD metylofenidat byłby skuteczny w leczeniu apatii i zaburzeń funkcji poznawczych u pacjentów z chorobą Alzheimera4.
Dlaczego mózg dorosłych z ADHD jest bardziej narażony na demencję?
Kłopoty poznawcze i wyższe ryzyko demencji to tylko jeden element codziennego funkcjonowania z ADHD. Badania pokazują, że choroba wpływa na wiele innych aspektów dorosłego życia.
Choroba przede wszystkim wiąże się ze zwiększoną częstotliwością zachowań ryzykownych, w tym nadużywaniem substancji psychoaktywnych, objadaniem się, a także niebezpiecznymi zwyczajami seksualnymi (np. liczni partnerzy i brak antykoncepcji). Zagrożenia te są bezpośrednio powiązane z deficytami neurokognitywnymi, a pośredniczy w nich także kaskada zaburzeń psychospołecznych i czynników stresogennych powodowanych przez ADHD na przestrzeni całego rozwoju5.
Przykładowo prowadzące do otyłości objadanie się jest w tej grupie pacjentów 3 razy częstsze niż w populacji ogólnej, a ryzyko uzależnienia od nikotyny, alkoholu, marihuany, kokainy i innych narkotyków – co najmniej 1,5 razy większe6. Co gorsza, mają oni tendencję do wcześniejszego wpadania w nałogi, szybszego ich postępu i wolniejszego ustępowania zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych7.
Uzależnienia, otyłość i choroby przenoszone drogą płciową są bezpośrednio powiązane z przewlekłymi problemami zdrowotnymi, ale również zwiększają liczbę przypadków impulsywnej przemocy i wypadków. W efekcie rośnie też śmiertelność. Jak odkryła grupa naukowców pod kierownictwem doktora Sorena Dalsgaarda z duńskiego Uniwersytetu w Aarhus, ludzie, u których zdiagnozowano nadpobudliwość psychoruchową, znajdują się w grupie większego ryzyka przedwczesnej śmierci – zwykle w wyniku wypadku samochodowego lub innego nieszczęśliwego zdarzenia8.
Ryzyko to było jeszcze wyższe w przypadku badanych, u których zdiagnozowano ADHD w wieku 18 lat lub później, być może z powodu ostrego przebiegu tych przypadków.
Cechy te sprzyjają nie tylko popadaniu w uzależnienia i inne ryzykowne zachowania, ale również mogą powodować kłopoty z organizacją czasu pracy, skupieniem na zadaniach, współpracą w grupie czy nawet budowaniem związków. Notoryczne spóźnianie się, gubienie przedmiotów, zapominanie o codziennych zadaniach czy postępowanie wbrew instrukcjom nie musi wcale oznaczać lenistwa lub niedbałości, a może świadczyć właśnie o ADHD typu nieuważnego10. Z kolei osoby skupione, ale będące w ciągłym biegu, niecierpliwe, wchodzące innym w zdanie i podejmujące decyzje bez zastanowienia reprezentują typ nadpobudliwy. Jednak w większości przypadków mamy do czynienia z połączeniem obu, a każdy sprawia, że osoba z ADHD łatwo może stać się obiektem żartów lub złości, kiedy notorycznie przyczynia się do opóźnień czy braku realizacji celów w pracy. Nietrudno o łatkę zapominalskiego czy furiata ze względu ma porywczy temperament.
Zaburzenia snu i ich wpływ na osoby z ADHD
Każdy typ ADHD sprawia, że współpraca z innymi jest utrudniona, co przekłada się na stany lękowe, nadmierny stres, nerwicę, a nawet depresję. Badania dzieci i młodych dorosłych (<25 lat) wykazały, że osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej są obarczone większym ryzykiem wystąpienia nawracającej depresji o wczesnym początku w porównaniu z ochotnikami bez ADHD11. Znaczenie mają tu czynniki genetyczne i cechy neurorozwojowe, ale również wspomniane stresujące relacje społeczne12.
Warto wesprzeć organizm, by zachował (lub odzyskał) równowagę. Doniesienia naukowe podkreślają bowiem rolę zmian w układzie odpornościowym, stanu zapalnego, regulacji ekspresji genów i stresu oksydacyjnego w uszkodzeniach neuronów i rozwoju ADHD. Potwierdzają również, że modulująca te czynniki dieta bogata w antyoksydanty i mikroelementy (głównie witaminy C i E, karotenoidy, cynk, żelazo, magnez, a zwłaszcza omega-3) może mieć potencjał w leczeniu zaburzeń neurodegeneracyjnych14. Część z tych składników odżywczych można wypróbować również w formie suplementów.
Doniesienia z ostatnich lat uświadamiają nam, jak bardzo ignorowany jest problem ADHD w dorosłej populacji. Tymczasem może on przekładać się na większe ryzyko uzależnień, niebezpiecznych zachowań, kłopotów w codziennym życiu społecznym, depresji, bezsenności, a nawet demencji i przedwczesnej śmierci. Dlatego nie należy bagatelizować lekkich zaburzeń poznawczych, kłopotów z koncentracją czy nadmiernej impulsywności. Diagnozę ADHD coraz częściej stawia się dopiero w wieku dorosłym!
- JAMA Network Open. 2023;6(10):e2338088
- J Atten Disord. 2019;23(9):995-1006; Eur J Neurol. 2011; 18(1):78-84; Eur Psychiatry. 2021; 65(1):1-19
- Alzheimers Dement. 2022;18(6):1155-1163; Lancet Neurol. 2014;13(8):788-94; J Nerv Ment Dis. 2014;202(10):725-731; Clin Psychol Rev. 2013;33(2):215-28
- Pharmacopsychiatry. 2020;53(3):109-14
- J Pediatr Psychol. 2016 Aug; 41(7):735-40
- Eating Behaviors 2013; 14:390-3; Clinical Psychology Review 2011; 31:328-41
- Journal of Pediatric Psychology 2007; 32:1203-1213; Journal of Abnormal Psychology 2003; 112:497-507
- Lancet. 2015 May 30; 385(9983):2132-3
- J Child Psychol Psychiatry. 1996 Jan;37(1):51-87; J Pediatr Psychol. 2007 Nov-Dec;32(10):1203-13; J Abnorm Psychol. 2003 Aug;112(3):497-507
- Brain Sci. 2020 May; 10(5):292
- J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry. 2008; 47:426-34
- Psychol Med. 2021 Aug; 51(11):1890-1897; J Child Psychol Psychiatry. 2013 Oct; 54(10):1038-46
- Nat Sci Sleep. 2018 Dec 14:10:453-480; Atten Defic Hyperact Disord. 2015; 7(1):1-18
- Nutrients. 2018 Apr; 10(4):405
