Borelioza - nowe metody diagnostyki

Najnowsze rekomendacje w diagnostyce boreliozy

Najnowsze rekomendacje w diagnostyce boreliozy obejmują zastosowanie testów serologicznych, takich jak ELISA i Western blot, do wykrywania przeciwciał przeciwko bakterii Borrelia burgdorferi. Ponadto, zaleca się uwzględnienie klinicznych objawów i historii ekspozycji na kleszcze w procesie diagnozowania tej choroby.

Diagnostyka metodą ELISA

Jedną z głównych przyczyn trudności w rozpoznawaniu i skutecznym leczeniu boreliozy jest wątpliwej skuteczności diagnostyka. Poszukiwanie choroby opiera się bowiem na metodzie immunoenzymatycznej (ELISA) z 1994 r., która polega na wykrywaniu wytworzonych przez chorego przeciwciał skierowanych przeciwko krętkom Borrelia burgdorferi (BB).

Zastosowanie testu pozwala stwierdzić boreliozę, kiedy ilość przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym przekracza 5 BBU/ml¹. Jest to najszybsza i najtańsza metoda diagnostyczna, obarczona jednak największym ryzykiem fałszywego wyniku, który pojawia się nawet w 70% przypadków. ELISA daje wyniki fałszywie pozytywne m.in. dlatego, że identyfikuje przeciwciała globalnie, tzn. bez rozróżnienia ich swoistości.

Przede wszystkim jednak trzeba pamiętać, że przeciwciała pojawiają się w organizmie dopiero po 3-6 tygodniach od kontaktu z kleszczem, więc testy należy wykonywać dopiero po tym okresie. Ponadto badacze zajmujący się tą tematyką zwracają uwagę na fakt, że w przypadku masywnego zakażenia Borrelia może dojść do powstania kompleksów immunologicznych (wiązania krążących przeciwciał przez bakteryjne antygeny), które nie mogą być wykryte metodą noenzymatyczną.

Kolejny etap diagnostyki

Ze względu na istotne niedoskonałości tej metody EUCALB (European Union Concerted Action on Lyme Borreliosis) zaleca dwustopniową diagnostykę boreliozy. W drugim rzucie stosuje się zatem test Western Blot, traktowany jak sposób eliminowania fałszywie pozytywnych i granicznych wyników ELISA². Rzeczywiście jest on nieco dokładniejszy, ponieważ używa się w nim pojedynczych fragmentów krętka BB (tzw. prążków).

Niestety ten test również nie daje jednoznacznych wyników, ponieważ prążki obecne w krętku BB mogą pochodzić także z innych bakterii. W piśmiennictwie udokumentowano opisy chorych zarówno z boreliozą, jak i z powikłaniami neurologicznymi, bez wykrywalnych przeciwciał skierowanych przeciw B. burgdorferi³. Testy serologiczne często sprawiają też trudności interpretacyjne, ponieważ odpowiedź immunologiczna w wyniku zakażenia zależy m.in. od fazy choroby i lokalnej produkcji przeciwciał (np. tylko w płynie mózgowo-rdzeniowym).

Metoda łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR) wykazuje największą czułość diagnostyczną u pacjentów w ostrej fazie choroby, czyli w okresie krótszym niż 2 tygodnie od wystąpienia objawów. Jednak poważnym zastrzeżeniem wobec niej jest brak standaryzacji.

Dokładniejsze metody diagnostyczne

Ponieważ testy laboratoryjne są tak niedoskonałe, wciąż poszukuje się sposobów, które pozwoliłyby jak najwcześniej wykryć zakażenie B. burgdorferi. Jednym z nich jest metoda łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR), która wykazuje największą czułość diagnostyczną u pacjentów w ostrej fazie choroby, czyli w okresie krótszym niż 2 tygodnie od momentu wystąpienia objawów klinicznych⁴.

Jednak poważnym zastrzeżeniem wobec tej diagnostyki jest brak jej standaryzacji, gdyż nawet wykorzystywanie rekomendowanych fragmentów genomu krętków daje rozbieżność otrzymywanych wyników w różnych ośrodkach. Pomocna w rozpoznaniu neuroboreliozy jest cytodiagnostyka płynu mózgowo-rdzeniowego, jednak należy pamiętać, że zmiany w jego obrębie pojawiają się zwykle między 3. tygodniem a 3. miesiącem po zakażeniu⁵.

Wielu lekarzy w przypadku wątpliwości po zastosowaniu standardowego protokołu diagnostycznego używa wspierająco badania LTT (test transformacji limfocytów) lub określa poziom limfocytów cytotoksycznych. Nie są to jednak sposoby diagnostyki uwzględnione w oficjalnych wytycznych. Żaden nie daje też gwarancji prawidłowego rozpoznania choroby, więc wciąż najważniejszym kryterium pozostaje obserwacja objawów klinicznych. Być może jednak już wkrótce uda się to zmienić.

Nowy test indentyfikujący krętki BB 

Zespół amerykańskich naukowców udoskonalił technikę wykrywania krętków Borrelia w ludzkim organizmie we wczesnym etapie zakażenia, czyli zanim we krwi pojawią się przeciwciała poszukiwane tradycyjnie metodą ELISA. Nowy test powstał dzięki współpracy naukowców z wiodących amerykańskich ośrodków i instytucji, w tym: Rutgers Biomedical and Health Sciences, Harvard University, Yale University, National Institute of Allergy and Infectious Diseases, FDA oraz Centers for Disease Control and Prevention.

Eksperci wyszli z założenia, że skoro postępy w diagnostyce molekularnej w ciągu ostatnich kilku lat doprowadziły do zastosowania nowych technologii we wczesnym wykrywaniu wielu chorób zakaźnych, również w przypadku boreliozy można opracować testy diagnostyczne, które pozwolą bezpośrednio identyfikować krętki BB⁶.

Nowe testy - bezpośrednia diagnostyka

Nowy test oparty jest na wykrywaniu zarówno DNA, jak i białek Borrelia burgdorferi. Innymi słowy - pozwala zidentyfikować patogeny bezpośrednio, a nie pośrednio, jak czynią to ELISA czy Western Blot, ograniczone do poszukiwania przeciwciał. Jak zapewniają jego twórcy, wykazuje dużo większą dokładność niż stosowane dotychczas metody, a przede wszystkim nie daje fałszywie dodatnich wyników. Oznacza to, że jeśli wynik testu okaże się pozytywny, wskazuje on na aktywny proces chorobowy, wymagający natychmiastowego wdrożenia leczenia, bez względu na obecność lub brak objawów klinicznych⁷.

Ma to szczególne znaczenie dla osób narażonych na częste kontakty z kleszczami, np. rolników czy leśników. Jeśli test zostanie oficjalnie zatwierdzony i wprowadzony do metod diagnostycznych, nie będą one musiały czekać na pojawienie się symptomów boreliozy - samo ugryzienie może stanowić uzasadnienie jego wykonania. Pozwoli to szybko rozwiać wątpliwości co do obecności krętków, a w razie potrzeby wcześniej rozpocząć leczenie choroby z Lyme. W późniejszym okresie dotychczas stosowane metody pośredniego wykrywania BB mogą pomóc w potwierdzeniu obecności patogenu.

W poszukiwaniu kolejnych metod diagnostyki

Amerykański pomysł to tylko jeden z tropów, jakie w ostatnich latach podejmują naukowcy w kontekście rozpoznawania boreliozy. National Institutes of Health (NIH) finansuje kilka grantów, których celem ma być opracowanie podejść diagnostycznych opartych na czymś innym niż przeciwciała krętków BB.

Przykładowo grupa naukowców pod kierownictwem Johna Belisle, profesora mikrobiologii na Colorado State University, stosuje podejście metabolomiczne w celu identyfikacji biomarkerów małocząsteczkowych w próbkach krwi i moczu, aby pomóc wykryć wczesną boreliozę. Zespół poinformował 2 lata temu, że odkrył metaboliczną biosygnaturę we krwi, która może być wykorzystana do odróżnienia jej od podobnej choroby, zwanej STARI (inaczej nowa krętkowica odkleszczowa)⁸.

Dzięki postępom w diagnostyce molekularnej można opracować testy, które pozwolą bezpośrednio identyfikować krętki BB – zamiast poszukiwać ich pośrednio poprzez przeciwciała.

Nowe markery diagnostyczne

Metabolomika skupia się na próbie wyjaśnienia zmian zachodzących w profilu metabolicznym, na który składają się różnorodne niskocząsteczkowe związki, takie jak lipidy, kwasy organiczne, węglowodany, aminokwasy czy też sterydy. Idea badania metabolitów nie jest nowa, jednak dotychczasowe podejście wiąże się z rozpoznawaniem choroby na podstawie jednego bądź kilku związków będących jej charakterystycznymi markerami.

Okazuje się natomiast, że w momencie wybicia układu z homeostazy widoczne są zmiany ilościowe i jakościowe w ogólnym zbiorze metabolitów płynów ustrojowych. Zadaniem metabolomiki jest więc poszukiwanie tych dyskretnych zmian w całościowym profilu, co może prowadzić do wskazania biomarkerów pojawiających się zaraz na początku stanu chorobowego. Takie postępowanie może znacznie pomóc w diagnozie, wyborze efektywnej terapii oraz monitorowaniu przebiegu choroby oraz jej leczenia⁹.

Z ostatnich danych zaprezentowanych przez Belisle i jego współpracowników wynika, że metabolity moczu mogą być wykorzystane jako biomarker do wykrywania wczesnej choroby z Lyme¹⁰. Po porównaniu próbek pobranych od zdrowych ochotników oraz pacjentów cierpiących na mononukleozę lub właśnie boreliozę naukowcom udało się bowiem zidentyfikować metaboliczne biosygantury charakterystyczne dla choroby z Lyme. Zmianie uległ m.in. metabolizm tryptofanu.

Zdaniem autorów wykorzystanie biomarkerów moczu w diagnostyce wykazuje skuteczność od 71 do nawet 100%.

Diagnostyczny test immunologiczny

Inna grupa ekspertów ma na celu wykrycie choroby z Lyme za pomocą testu immunologicznego opartego na cytokinach - małych białkach, które wpływają na odpowiedź immunologiczną na patogeny. Projektem kieruje prof. Paul Arnaboldi z New York Medical College. Zdaniem jego zespołu kiedy pojawiają się antygeny B. burgdorferi, peptydy stymulują uwalnianie cytokiny interferonu γ (IFNγ) z komórek odpornościowych zwanych limfocytami T.

W przeciwieństwie do przeciwciał, które mogą pozostać podwyższone nawet przez całe lata po ustąpieniu zakażenia, poziomy IFNγ gwałtownie spadają po wyeliminowaniu patogenu takiego jak krętki BB. Arnaboldi i jego zespół najpierw zidentyfikowali unikalne peptydy pochodzące z antygenów B. burgdorferi. Wykorzystując je, wykazali, że aktywność limfocytów T może być skorelowana z aktywną chorobą z Lyme, a wydzielanie IFNγ jest znacznie zmniejszone 60 dni po leczeniu antybiotykiem¹¹.

Naukowcy optymalizują obecnie test, poszukując dodatkowych peptydów, które stymulują uwalnianie IFNγ podczas zakażenia. Wykorzystują również próbki od osób z chorobami innymi niż borelioza, które mogą wywołać podobną odpowiedź immunologiczną. Czas pokaże, w jaki sposób prace tego i innych zespołów przełożą się na realne szanse odzyskania dawnego życia przez pacjentów borykających się z niecharakterystycznymi objawami.