Co to jest choroba Hashimoto? Objawy i leczenie

O wiele częściej diagnozuje się niedoczynność tarczycy (hipotyreozę) niż jej nadczynność (inaczej określana jako hipertyreoza). Niestety, wielu chorych nie łączy odczuwanych objawów z tym organem, a co gorsza, lekarze także często bagatelizują niespecyficzne objawy, mylnie przypisując je innym problemom zdrowotnym.

Tymczasem uczucie zimna i nietolerancja chłodu, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia depresyjne, bóle mięśni i stawów, problemy z pamięcią i koncentracją, niskie ciśnienie krwi, wzrost masy ciała, zaparcia, suchość skóry i wypadanie włosów oraz zaburzenia cyklu menstruacyjnego i płodności u kobiet, powinny skłaniać do kontaktu z endokrynologiem - są to bowiem pierwsze objawy zaburzeń pracy narządu¹.

Gdzie jest tarczyca?

Tarczyca znajduje się w dolnej części szyi, z przodu krtani. Jest zbudowana z 2 płatów połączonych cieśnią. Objętość zdrowego organu wynosi ok. 18 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. Choć tak niewielki, reguluje niemal wszystkie procesy metaboliczne zachodzące w naszym ciele, m.in. tempo przemiany materii, prace serca i narządów wewnętrznych. Wpływa też na samopoczucie psychiczne. Tarczyca jest sprzężona z przysadką i podwzgórzem².

Jak działa oś podwzgórze-przysadka-tarczyca (HPT)

Tę jednostkę czynnościową nazywamy osią podwzgórze-przysadka-tarczyca (HPT). Podwzgórze (będące podkorową częścią mózgowia) wytwarza tyreoliberynę (TRH), hormon, którego zadaniem jest pobudzanie wydzielania przez przysadkę tyreotropiny (TSH).

To właśnie TSH bezpośrednio wpływa na wydzielanie hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). A cały układ podlega samoregulacji na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, co oznacza, że niedobory T3 i T4 pobudzają wydzielanie TSH, a ich nadmiar hamuje jego syntezę.

Tarczyca wytwarza głównie T4 (ponad 80%), który jest nieaktywny i w takiej formie trafia do krwioobiegu, przy pomocy szeregu enzymów zostaje on aktywowany dopiero w tkankach³.

Co to jest hypotyreoza i jak przebiega?

O hipotyreozie mówimy w sytuacji, w której gruczoł wytwarza za mało hormonów T3 i T4, wskutek czego zachwianiu ulega homeostaza, czyli stan zdrowej równowagi organizmu. Najbardziej znaną i najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym.

W przebiegu choroby układ odpornościowy rozpoznaje komórki tarczycy jako obce antygeny i zaczyna wytwarzać przeciwko nim przeciwciała. Na skutek ich działania, w tarczycy chorego zaczyna toczyć się przewlekły stan zapalny i dochodzi do przebudowy łącznotkankowej narządu, który z czasem traci zdolność do prawidłowego funkcjonowania i utrzymania odpowiedniego poziomu hormonów.

Początkowo atakowana tarczyca może być powiększona, dopiero w miarę postępu choroby staje się coraz mniejsza. Paradoksalnie, we wczesnej fazie choroby, poziom hormonów może utrzymywać się na normalnym poziomie, a pacjent może wcale nie odczuwać objawów. Mówimy wtedy o fazie utajonej choroby, w której organizm jeszcze sobie radzi, chociaż już postępuje niszczenie gruczołu.

Z czasem hashimoto nieuchronnie prowadzi do niedoczynności i pojawia się konieczność przyjmowania hormonów w tabletkach, bowiem pomimo tego, iż przysadka podnosi poziom TSH, starając się pobudzić tarczycę do działania, nie jest ona w stanie zaspokoić zapotrzebowania organizmu na T3 i T4.

Niedoczynność przysadki i hipotyreoza

Hipotyreoza może być także wynikiem niedoczynności przysadki, która wytwarza zbyt mało TSH, czasami zdarza się także genetycznie uwarunkowana dysfunkcja osi podwzgórze-przysadka-tarczyca, obniżenie wrażliwości tkanek na działanie hormonów tarczycy lub wrodzone zaburzenia ich syntezy. W takim przypadku fizycznie tarczycy nic nie dolega, ale nie wytwarza odpowiedniej ilości hormonów.

Warto przy tym zaznaczyć, że choroba Hashimoto może prowadzić do niedoczynności tarczycy, ale odwrotnie to nie działa - hipotyreoza nie prowadzi do przewlekłego limfocytarnego zapalenia gruczołu.

Jednak, jak zwracają uwagę polscy badacze, niedoczynność tarczycy sprzyja rozwojowi otyłości, która może przyśpieszyć rozwój autoimmunologicznego zapalenia tarczycy⁴.

Objawy chorej tarczycy - choroby współwystępujące

Nieleczona niedoczynność tarczycy ma poważne konsekwencje. Towarzyszy jej często otyłość, niezwiązana z nieprawidłową dietą, problemy gastryczne (zaparcia na przemian z biegunkami), kłopoty z krążeniem i sercem (nadciśnienie, niedociśnienie, zaburzenia rytmu serca), insulinooporność i cukrzyca, hipercholesterolemia, zatrzymywanie wody w organizmie (a czasami nawet wodobrzusze) oraz obrzęki rąk, nóg i twarzy, a także nużliwość mięśni i spadek wydolności organizmu.

Jeśli przyczyną hipotyreozy jest hashimoto, istnieje także duże ryzyko rozwoju innych chorób autoimmunologicznych, np. celiakii, bielactwa czy reumatoidalnego zapalenia stawów³.

Objawy Hashimoto: etapy choroby

Wielu chorych na zapalenie tarczycy typu Hashimoto może nie wiedzieć, że na nie cierpi, gdyż lekarze nie zlecili im właściwych badań lub uznali, że "taka ich uroda" bądź "ich gruczoł objawia zmniejszoną aktywność". Z tego powodu warto dowiedzieć się, czym charakteryzują się kolejne etapy rozwoju choroby, aby móc ją wychwycić nim doprowadzi do niedoczynności.

Stadium 1 choroby Hashimoto - objawy

To jedynie genetyczna predyspozycja umożliwiająca pojawienie się zapalenia tarczycy typu Hashimoto, jednak choroba w żaden sposób nie daje o sobie znać. Tarczyca funkcjonuje optymalnie, nie ma też śladów ataku układu odpornościowego na gruczoł.

Jednak zachowaj czujność. Okazuje się bowiem, że nawet 80% ludzi ma genetyczną predyspozycję do zachorowania na hashimoto, jeśli zetkną się z określonymi czynnikami wyzwalającymi chorobę.

Stadium 2 choroby Hashimoto - objawy

Atak autoimmunologiczny na tarczycę zaczyna się rozkręcać. Chociaż na tym etapie choroby badanie może pokazać, że przeciwciała przeciwtarczycowe są obecne w organizmie, wyniki wszystkich innych badań krwi na tarczycę będą uznawane za mieszczące się w normie.

Jednak u osoby w tym stadium mogą już występować wyraźne objawy hashimoto. Lekarze często przypisują im stany lękowe, depresję albo uznają ich za hipochondryków.

Stadium 3 choroby Hashimoto - objawy

Na tym etapie, zwanym też subkliniczną niedoczynnością tarczycy, zaczynają się zaburzenia funkcji tarczycy. Gruczoł tarczowy nie jest już w stanie nadrobić strat wywołanych przez atak układu odpornościowego, można więc ilościowo określić zmiany, wykonując tradycyjne badania na tarczycę najwyraźniejszy objaw to nieco podwyższone TSH.

Zgodnie z konwencjonalnym podejściem usłyszysz, że należy obserwować i czekać, aż tarczyca sama się wyniszczy. Niektórzy bardziej postępowi lekarze przepisują wtedy syntetyczne hormony tarczycowe.

Stadium 4 choroby Hashimoto - objawy

Widoczne są już jawne zaburzenia funkcjonowania tarczycy. Gruczoł nie jest już w stanie wyprodukować wystarczającej ilości hormonów ani nadrobić strat ze względu na rozległe zniszczenia. To stadium, w którym u większości osób diagnozuje się chorobę na podstawie wyraźnych objawów i wyników znacznie wykraczających poza normę.

Badania wykazują podniesiony poziom TSH oraz niskie poziomy T3 i T4. Większość pacjentów najprawdopodobniej otrzyma receptę na syntetyczną tyroksynę, na przykład w formie lewotyroksyny (sprzedawanej w Polsce najczęściej jako Euthyrox lub Letrox).

Stadium 5 choroby Hashimoto - objawy

Następuje pogorszenie się stanu zdrowia, pojawiają się inne choroby autoimmunologiczne, na przykład toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjögrena lub łuszczyca.

W idealnym świecie pacjenci usłyszeliby diagnozę w stadium 2, dzięki czemu mogliby zmienić styl życia i zacząć zażywać hormony, by zapobiec rozwojowi choroby.

Badania wykazały, że przeciwciała przeciwtarczycowe wskazujące na chorobę Hashimoto mogą pojawić się w organizmie nawet 10 lat przed wystąpieniem zaburzeń funkcji tarczycy⁵!

Leczenie Hashimoto i dieta

Niedoczynność tarczycy wymaga przyjmowania leków zawierających brakujące hormony. To jednak nie wszystko, co możemy zrobić.

Niezależnie od tego, jaka jest przyczyna niedomagania tego gruczołu, pracę tarczycy możemy wspierać przede wszystkim odpowiednią dietą, która zaspokoi jej zapotrzebowanie na składniki niezbędne do wytwarzania hormonów.

Jak przekonują dietetycy z Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, przy niedoczynności tarczycy nie trzeba stosować żadnej szczególnej diety tarczycowej - wystarczy jedynie racjonalnie się odżywiać (choć zdania na ten temat są podzielone, o czym przeczytasz w tekście pt. "Co jeść przy hashimoto: dieta, suplementacja i przykładowe dania"). Istnieją jednak pewne zasady, których powinniśmy się trzymać.

Jeżeli nie stosujesz protokołów antyzapalnych ani programu dr Izabelli Wentz, najlepiej kieruj się zasadami racjonalnego żywienia - spożywaj 4-5 posiłków, co 2-3 godz., dbaj o odpowiednie skomponowanie potraw. 

Powinno się w nim znaleźć źródło białka (10-15%), węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (55-75%) i zdrowe tłuszcze (10-30%), ¾ pokarmów roślinnych powinny stanowić warzywa, a owoce 25%, unikaj żywności wysokoprzetworzonej i zrezygnuj ze słodyczy oraz słodzenia napojów cukrem.

Wypijaj ok. 2 l wody dziennie i nie przejadaj się - pojedyncze danie powinno mieścić się na miseczce utworzonej z obu dłoni. Pamiętaj też, że poranna kawa, wypita wcześniej niż godzinę po przyjęciu syntetycznych hormonów tarczycy, hamuje ich wchłanianie.

Odchudzaj się pod nadzorem

Większość diet prowadzi do deficytów energetycznych i, niestety, niedoborów niektórych składników pokarmowych, w tym tych istotnych z punktu widzenia tarczycy. Dlatego odchudzanie omów z doświadczonym dietetykiem, który uwzględni problemy z tarczycą przy układaniu diety lub zaleci wspomaganie organizmu suplementami.

Przy hashimoto najważniejszy jest jod

W naszym kraju po II wojnie światowej wprowadzono jodowanie soli kuchennej, gdyż niedobory tego pierwiastka w diecie uważa się za jedną z przyczyn niedoczynności tarczycy. Im dalej mieszkasz od morza, tym większe jest ryzyko niedoborów jodu.

Do prawidłowego funkcjonowania, tarczyca potrzebuje 150 mikrogramów tego pierwiastka dziennie, a jego najlepszymi źródłami pokarmowymi są ryby (zwłaszcza makrela i dorsz), owoce morza, algi, glony, otręby i wody mineralne oraz wspomniana już sól jodowana.

Zalecenia kardiologów, którzy nadmiernemu spożyciu soli przypisują wzrost zachorowalności na choroby serca i optują za zmniejszeniem jej podaży w diecie, sprawiły, że wiele osób drastycznie ograniczyło jej spożywanie. Tymczasem pełna łyżeczka soli jodowanej niemal całkowicie pokrywa dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek.

Jeśli jednak nie możesz ze względów zdrowotnych solić, sięgnij po suplementy diety zawierające jod⁶.

Nakarm mikrobiotę aby leczyć Hashimoto

To właśnie bakterie zamieszkujące jelita zapobiegają chorobom z autoagresji, w tym hashimoto. Okazuje się bowiem, że chronią one błonę śluzową jelit, stymulując wydzielanie ochronnego śluzu, a wytwarzane przez nie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe odżywiają komórki nabłonka jelitowego (enterocyty), zapobiegając przeciekaniu jelit.

Zjawisko to, uważane za jedną z głównych przyczyn autoimmunizacji, polega na tym, że dochodzi do rozszczelnienia połączeń pomiędzy niedożywionymi, uszkodzonymi i pozbawionymi ochrony enterocytami, na skutek czego do krwi przedostają się patogeny i kompleksy białkowe. W ich unieszkodliwienie zaangażowany zostaje układ immunologiczny, który na skutek nadmiernego pobudzenia może wymknąć się spod kontroli i zaatakować własne tkanki organizmu.

Ponadto to mikrobiota bierze udział w wyciszaniu układu odpornościowego i uczy białe krwinki rozpoznawać wrogów od przyjaciół. A tym, czego bakterie jelitowe potrzebują najbardziej, jest właśnie błonnik, którego źródłem są wszystkie warzywa i owoce oraz zioła⁷.

Uzupełnij kwasy omega-3

Włącz do diety ryby, ponieważ są one nie tylko doskonałym źródłem wysokiej jakości białka, ale dostarczają także niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Zwiększają one aktywność osi podwzgórze-przysadka-tarczyca, przez co regulują pracę tarczycy i pobudzają wydzielanie hormonów.

Mają również działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie ważne dla chorych na hashimoto.

Nie zapomnij o witaminach

Witaminy A, C i E, których źródłem są warzywa i owoce, działają antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie, chroniąc tarczycę przed uszkodzeniem przez wolne rodniki tlenowe - jest to szczególnie ważne u chorych na Hashimoto. Więcej piszemy o tym w kolejnym tekście.