Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. ZZSK: objawy, badania i metody leczenia

Co to jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Jest to choroba autoimmunologiczna, przewlekła i nieuleczalna. Jednak wcześnie postawiona diagnoza pozwala wdrożyć leczenie, które umożliwia chorym samodzielne funkcjonowanie.

ZZSK występuje z niejednakową częstotliwością w różnych regionach świata. Według szacunków w Europie Środkowej choruje na nie 0,3-0,5 procent populacji. Do niedawna uważano, że częściej dotyka ono mężczyzn. Ostatnie badania dowodzą jednak, że równie często na ZZSK zapadają kobiety. Choroba zazwyczaj rozwija się pod koniec okresu dojrzewania lub między 17. a 35. rokiem życia. Ale może rozwijać się także u dzieci i osób w starszym wieku. Jej podstawowym objawem, często lekceważonym, jest ból i sztywność kręgosłupa.

Dokładna przyczyna ZZSK nie jest znana. Specjaliści uważają, że na rozwój choroby ma wpływ kilka czynników, w tym geny (choroba występuje rodzinnie), zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego i zakażenia bakteryjne, zwłaszcza obejmujące przewód pokarmowy i drogi moczowo-płciowe. U ponad 90% chorych na ZZSK rasy białej występuje antygen HLA B27, który jest markerem genetycznym tej choroby, ale większość osób, u których wykryto ten antygen, nie choruje.

Przeczytaj: Czego unikać przy ZZSK?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa - objawy

Objawy choroby mogą być bardzo zróżnicowane. Warto wiedzieć, że ZZSK to schorzenie, które atakuje nie tylko stawy kręgosłupa, ale także narządy wewnętrzne, na przykłąd oczy, serce czy płuca. Pierwsze symptomy ZZSK u kobiet są często mało charakterystyczne, a to utrudnia szybkie postawienie właściwej diagnozy.

Jednym z początkowych objawów jest dokuczliwy ból krzyża, który promieniuje do pośladków. Ból jest zazwyczaj tępy i systematycznie się nasila. Cechą tego bólu jest i to, że nie ustępuje w spoczynku, nasila się nad ranem i często jest przyczyną bezsenności oraz wybudzania się. Ból łagodnieje lub ustępuje, gdy chory zaczyna się ruszać i ćwiczyć.

U kobiet pierwszym objawem choroby bywa ból szyjnego odcinka kręgosłupa. Wszystkim chorym doskwierają także objawy ogólnoustrojowe. Może się pojawić gorączka, przewlekłe zmęczenie i osłabienie, utrata apetytu. ZZSK może się też rozpocząć od bólu innych stawów niż stawy kręgosłupa, na przykład kolanowych, biodrowych czy skokowych. Czasem rozwija się zapalenie przyczepów ścięgnistych, czyli miejsc, w których ścięgna, więzadła lub torebki stawowe przyczepiają się do kości.

Gdy choroba postępuje, ból i sztywność obejmują kolejne odcinki kręgosłupa. Usztywnienie szyjnego odcinka utrudnia odwracanie głowy do tyłu. Zmiany zachodzące w odcinku piersiowym bywają przyczyną kłopotów z oddychaniem i nasilania się bólu podczas kichania czy kasłania.

W zaawansowanej postaci choroby, którą spotyka się coraz rzadziej, kręgosłup całkowicie traci swoją elastyczność. Chory ma charakterystyczną, pochyloną do przodu sylwetkę, co utrudnia patrzenie do przodu i poruszanie się. Dodatkowe kłopoty z poruszaniem się pojawiają się wtedy, gdy dochodzi do zniekształcenia i przykurczów w stawach biodrowych i kolanowych.

Zapaleniem i sztywnością mogą być objęte także stawy żuchwy oraz drobne stawy rąk i stóp. Tę postać choroby nazywa się obwodowym ZZSK i dotyczy ona około 30% pacjentów. Kręgosłup osoby chorej na ZZSK jest niezwykle delikatny, przez co bardziej narażony na zwichnięcia i złamania kręgów.

Jakie inne problemy powoduje zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

W przebiegu ZZSK pojawiają się dolegliwości i schorzenia narządów wewnętrznych. U co trzeciego chorego rozwija się zapalenie błony naczyniowej oka, któremu towarzyszy silny ból, zaczerwienienie oka, nadwrażliwość na światło oraz problemy z dobrym widzeniem. To poważna przypadłość, która pilnie wymaga leczenia, ponieważ może się zakończyć utratą wzroku. Zapalenie oka często wyprzedza inne objawy choroby.

ZZSK atakuje także przewód pokarmowy. U wielu chorych rozwija się owrzodzenia błony śluzowej jelit, które trudno rozpoznać, bo nie daje typowych objawów. Reumatolodzy uważają, że może mieć to związek z częstym przyjmowaniem leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Choroba zagraża także sercu, ponieważ sprzyja rozwojowi miażdżycy i wynikających z niej powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca.

Przeczytaj: Badania na miażdżycę

Może też pojawić się niedomykalność zastawki aortalnej, dochodzi do zaburzenia przewodzenia bodźców elektrycznych lub zapalenie osierdzia i aorty. Z powodu przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NPLZ), ale i w związku z samą chorobą może dojść do uszkodzenia nerek. U chorych na ZZSK palących papierosy często rozwija się włóknienie płuc, które znacznie utrudnia oddychanie.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa - jakie badania wykonać?

Aby postawić diagnozę, lekarz zbiera wywiad oraz bada ruchomość stawów pacjenta. Ocenia sprawność kręgosłupa przy skłonach czy odchylaniu głowy. Sprawdza, czy występuje ból i tkliwość w miejscach charakterystycznych dla ZZSK, czyli w stawach krzyżowo-biodrowych, kręgosłupie, okolicy przyczepów żeber do mostka i kręgosłupa czy w okolicy pięt. Następnie zleca się wykonanie prześwietlenia (RTG) stawów krzyżowo-biodrowych, aby ustalić, czy są nadżerki kostne bądź inne cechy zapalenia.

W razie wątpliwości i niejasnego wyniku badania RTG wykonuje się rezonans magnetyczny jądrowy (MRI), dzięki któremu można znacznie szybciej wykryć zmiany zapalne. Czasem potrzebne jest prześwietlenie kręgosłupa, a przy podejrzeniu uszkodzenia struktur nerwowych konieczna jest tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Aby ocenić stan przyczepów ścięgnistych, wykonuje się USG.

Do prawidłowej oceny stanu zdrowia potrzebne są również badania laboratoryjne, w tym oznaczenie antygenu HLA B27, który uznaje się za genetyczny marker ZZSK. Kolejne badanie to oznaczenie OB i CRP, czyli czynników wskazujących na stan zapalny. Ale u wielu chorych wyniki tych badań są prawidłowe pomimo istnienia choroby. Potrzebna jest morfologia krwi, ponieważ chorobie może towarzyszyć niedokrwistość.

U pacjentów już leczonych wykonuje się badania pozwalające ocenić funkcjonowanie nerek i wątroby, ponieważ leki stosowane w leczeniu ZZSK mogą uszkadzać te narządy.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa - leczenie

W terapii zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa stosuje się leczenie niefarmakologiczne, farmakologiczne i operacyjne. Zgodnie z oceną Międzynarodowego Stowarzyszenia do Spraw Oceny Spondyloartropatii (Ankylosing Spondylitis Assessment Group - ASAS) i Europejskiej Ligi Przeciwreumatycznej (European League Against Rheumatism - EULAR) najlepsze efekty przynosi połączenie dwóch pierwszych metod terapii, czyli leczenia niefarmakologicznego i farmakologicznego.

W leczeniu niefarmakologicznym ważną rolę odgrywają: aktywność fizyczna, fizjoterapia i rehabilitacja, które są niezbędnym elementem terapii, wpływającym na poprawę mobilności, funkcjonowania i ogólnego zdrowia osób chorych na ZZSK.

Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), środków przeciwbólowych (paracetamol i słabe leki opioidowe), glikokortykosteroidów, systematycznych leków modyfikujących przebieg choroby (sulfasazyna, metotreksat) oraz inhibitorów TNF - leków biologicznych.

W pierwszym rzucie choroby stosuje się głównie NLPZ. Glikokortykosteroidy podawane są miejscowo bądź dostawowo. Drugi wariant zalecany jest w przypadku występowania ostrych stanów zapalnych w jednym lub dwóch stawach obwodowych. Leki biologiczne stanowią ostatni etap terapii farmakologicznej ZZSK. Leczenie operacyjne stosuje się u chorych z bardzo silnym bólem lub dużą niesprawnością.

Zastosowanie leków biologicznych w leczeniu ZZSK przyczyniło się do znacznego postępu terapeutycznego, w szczególności wśród pacjentów, u których leczenie środkami NLPZ nie przyniosło oczekiwanego efektu. Stosowanymi obecnie w terapii ZZSK lekami biologicznymi są inhibitory TNF-alfa (czynnik martwicy nowotworów α; ang. tumor necrosis factor-α), które mają duże znaczenie w leczeniu przewlekłych schorzeń zapalnych.

Terapia biologiczna stosowana jest u pacjentów ze znacznie rozwiniętą chorobą, a także wtedy, gdy standardowe leczenie jest nieskuteczne.