Czy musimy się szczepić jadąc na wakacje?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Oficjalne podejście do tego problemu sprowadza się do porady: "jeśli masz wątpliwości, zaszczep się", a z roku na rok rozszerza się oferta szczepień przeciwko coraz bardziej egzotycznym chorobom, także i tym, które pojawiły się całkiem niedawno, jak kleszczowe lub japońskie zapalenie mózgu.

Zasada "im więcej, tym lepiej" pomija jednak pewien istotny fakt: nie istnieje coś takiego jak całkowicie bezpieczna i skuteczna szczepionka. Każde szczepienie niesie z sobą mniejsze lub większe ryzyko, a pewne szczepionki są bardziej skuteczne niż inne. W wielu przypadkach ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych jest wyższe niż ryzyko zarażenia się chorobą bez szczepienia. Wiele, a może nawet większość zalecanych szczepień rzeczywiście niezbędnych będzie, powiedzmy, pracownikowi terenowemu, udającemu się w określonej porze roku do Afryki subsaharyjskiej, a nie zwyczajnemu turyście.

Zalecanie szczepień na wszelki wypadek może okazać się niekorzystne jeszcze z innych względów: nie tylko wzbudza ksenofobię i nieuzasadniony strach przed opuszczaniem granic własnego kraju, lecz daje również złudne poczucie bezpieczeństwa. Wierząc, że jeden zastrzyk (lub ich seria) ochroni nas przed wszelkimi zagrożeniami, łatwo możemy zapomnieć o podstawowych zasadach ostrożności (chociażby o piciu wyłącznie przegotowanej wody). Warto zauważyć, że pośród wszystkich dostępnych szczepionek te, które zaleca się wyjeżdżającym, należą do najmniej skutecznych i bezpiecznych.

Zanim zafundujemy sobie serię zastrzyków, warto więc najpierw zadać sobie trzy zasadnicze pytania:

• Jak bardzo potrzebna jest ta szczepionka?

• Jak skuteczna jest ta szczepionka?

• Jak bezpieczna jest ta szczepionka?

Przedstawiamy odpowiedzi na te pytania, dotyczące szczepień przeciwko cholerze, durowi brzusznemu, żółtej febrze, wirusowemu zapaleniu wątroby typy A i B, malarii, japońskiemu i kleszczowemu zapaleniu mózgu, wściekliźnie oraz zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Za każdym razem zadaliśmy jeszcze jedno ważne pytanie: co można zrobić zamiast szczepienia się, by uniknąć tej choroby?

Cholera

Przeciwko czemu szczepionka? Wywołana przez przecinkowca cholery (Vibrio cholerae) infekcja bakteryjna, będąca skutkiem spożycia skażonej wody lub pożywienia, głównie w wyniku nieodpowiednich warunków sanitarnych.

Czym jest szczepionka? Szczepionka doustna, zawierająca całe zabite bakterie (Dukoral®), podawana w dwóch dawkach w odstępie 6 tygodni (w trzech dawkach dla dzieci w wieku 2-5 lat i w dwóch dawkach co 2 tygodnie dla dzieci poniżej pierwszego roku życia).

Jak bardzo potrzebna? Cholera nie stanowi szeroko rozpowszechnionego zagrożenia. Szczepienie nie jest ogólnie wymagane ani zalecane przez WHO (Światową Organizację Zdrowia); wyjątek stanowią pracownicy działający na obszarach klęsk żywiołowych lub niosący pomoc najuboższym.

Jak skuteczna? Na chybił trafił. Badania w Indiach wykazały jej 67-procentową skuteczność. Na wiejskich obszarach Bangladeszu szczepionka działała tym gorzej, im więcej osób nią zaszczepiono.¹ Jak wykazał przegląd najważniejszych badań, ogólna skuteczność szczepionki wynosi w pierwszym roku tylko 52%, a u dzieci poniżej piątego roku życia - zaledwie 38%.² Może być nieskuteczna przeciwko niektórym nowszym szczepom cholery, takim jak odmiana Bengal.³ Jej skuteczność może dodatkowo obniżyć się w wyniku podania razem ze szczepionką przeciwko żółtej febrze.

Jak bezpieczna? Jak podaje producent szczepionki Dukoral, Sanofi Pasteur, najczęstsze skutki uboczne to ból brzucha, biegunka, luźne stolce, mdłości i wymioty. Około 1 na 10 000 zaszczepionych osób odczuwa takie dolegliwości, jak zmęczenie, ostra biegunka, bóle stawów, przytępiony zmysł smaku, bezsenność, ogólna bolesność, wysypki, objawy zbliżone do grypy, osłabienie, duszność, mrowienie, odwodnienie, opuchnięcie twarzy, podwyższone ciśnienie krwi, uczucie ciężkości w klatce piersiowej, swędzenie, powiększenie węzłów chłonnych. Szczepionka nie działa dobrze u osób o obniżonej odporności. Zawiera formaldehyd.

Co zrobić zamiast? Nie pić nieprzegotowanej wody i nie spożywać niegotowanych produktów. Przestrzegać zasad czystości wody i zastosować alternatywę homeopatyczną. W razie zachorowania należy przede wszystkim przyjmować duże ilości płynów, by zapobiec odwodnieniu, które jest najgroźniejszym skutkiem ostrej biegunki i może nawet doprowadzić do zgonu

Dur brzuszny

Przeciwko czemu szczepionka? Infekcja wywoływana przez bakterie Salmonella enterica typhi po spożyciu wody lub pożywienia skażonego odchodami zakażonej osoby.

Czym jest szczepionka? Szczepionka doustna, zawierająca żywe bakterie Ty21a9 (Vivotif), podawana w trzech dawkach (w Ameryce Północnej - w czterech) w odstępach dwudniowych.

Jak bardzo potrzebna? Co roku tylko około 200 brytyjskich turystów powraca z wyjazdu z durem brzusznym. Pomimo tego, szczepionka ta zalecana jest rutynowo dla wszystkich obszarów, gdzie często występuje ta choroba, a warunki sanitarne są prymitywne, lub też tam, gdzie istnieje duże ryzyko kontaktu ze skażoną wodą i pożywieniem.

Jak skuteczna? Orzeł lub reszka. Przegląd badań skuteczności żywych szczepionek wykazał, iż chronią one przeciętnie w 48%⁴, a u osób z zaburzeniami odporności lub stosujących leki immunosupresyjne procent ten jest jeszcze niższy. Nawet producent szczepionki, Berna Biotech, przyznaje, że "nie wszystkie osoby zaszczepione Vivotif będą w pełni chronione przed durem brzusznym."

Jak bezpieczna? Podana przez producenta lista skutków ubocznych obejmuje ból brzucha, mdłości, wymioty, gorączkę, ból głowy, biegunkę i wysypkę nawet u co czwartego pacjenta. Rzadsze objawy to wstrząs alergiczny, reakcje skórne, takie jak stany zapalne lub nagła wysypka, nagłe osłabienie, złe samopoczucie, zmęczenie, dreszcze, drętwienie lub mrowienie, zawroty głowy oraz bóle stawów i mięśni. Należy unikać szczepienia w przypadku wymiotów lub uporczywej biegunki, a także podczas ostrych zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Nie należy też szczepić się w trakcie kuracji sulfonamidami, antybiotykami lub lekami przeciwmalarycznymi, gdyż wszystkie one obniżają skuteczność szczepionki.

Co zrobić zamiast? Przestrzegać zasad bezpiecznego spożywania wody i pożywienia. Warto też rozważyć alternatywy homeopatyczne.

Żółta febra (żółta gorączka)

Przeciwko czemu szczepionka? Choroba wywoływana przez flaviwirusa, przenoszona na ludzi przez komary.

Czym jest szczepionka? Szczepionka zawierająca żywy szczep 17D podawana jest w jednorazowym wstrzyknięciu.

Jak bardzo potrzebna? Zależy, dokąd się wybierasz. Jest obowiązkowa dla odwiedzających pewne obszary Afryki (głównie północ) oraz północną część Ameryki Południowej, gdyż tam świadectwo szczepienia wymagane jest przy wjeździe (patrz: ramka z wykazem krajów). Najwyższe ryzyko zachorowania istnieje w wiejskich okolicach Afryki Zachodniej od lipca do października oraz na północy Ameryki Południowej od stycznia do maja, z kulminacją w lutym i marcu. W innych wypadkach niebezpieczeństwo zachorowania jest niewielkie: WHO odnotowuje zaledwie 1500 przypadków rocznie na całym świecie. W ciągu ostatnich 40 lat zgłoszono tylko 9 przypadków zachorowań nieszczepionych podróżników ze Stanów Zjednoczonych i Europy, którzy wybrali się do Afryki Zachodniej (5 przypadków) i Ameryki Południowej (4 przypadki). Wszyscy z nich z wyjątkiem jednego zmarli. Choroba kończy się śmiercią u 20-50% chorych.

Jak skuteczna? Uważana za jedną z najskuteczniejszych szczepionek. Jeden z raportów wykazał jej 94-procentową skuteczność u dorosłych, w innym badaniu jednak stwierdzono tylko 60% skuteczności u dzieci.⁵

Jak bezpieczna? Jak w starym żarcie: "Operacja udała się, lecz pacjent zmarł". Poważne skutki uboczne obejmują uszkodzenia narządów jamy brzusznej, zwłaszcza jelit, oraz niewydolność wielonarządową (w 60% przypadków kończącą się śmiercią), a także choroby neurologiczne, takie jak zapalenie mózgu, i choroby autoimmunologiczne, atakujące ochronną otoczkę mielinową włókien nerwowych.⁶ Do uszkodzenia organów dochodzi w jednym przypadku na 25 tys. dawek, a do objawów neurologicznych - w jednym na 1250 dawek. Około jednej czwartej pacjentów skarży się na takie skutki uboczne, jak bóle lub stany zapalne mięśni i nerwów, pokrzywka, żółtaczka i gorączka.⁷ Istnieje też całkiem realne ryzyko, iż wirus ze szczepionki stanie się zjadliwy i wywoła... żółtą febrę.⁶ Należy unikać szczepienia w przypadku kłopotów z grasicą.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Przeciwko czemu szczepionka? Wirus zapalenia wątroby typu A wywołuje ostrą infekcję wątroby, a rozprzestrzenia się poprzez skażoną wodę i produkty spożywcze, szczególnie w prymitywnych warunkach sanitarnych, jak również przez kontakt z zakażonymi osobami.

Czym jest szczepionka? Szczepionka zawierająca nieaktywne wirusy zapalenia wątroby typu A (Avaxim) stosowana jest niemal wszędzie z wyjątkiem Chin i Indii i dostępna zarówno dla dzieci w wieku 1-15 lat, jak i dla dorosłych. Wykonuje się dwa wstrzyknięcia, na ogół w odstępie 6 miesięcy, a ostatnie z nich na dwa tygodnie przed wyjazdem, często w połączeniu ze szczepieniem przeciwko durowi brzusznemu. Można też wprowadzić przeciwciała do organizmu w postaci gamma-globuliny, czyli szczepionki biernej. Większość obecnych wersji szczepionki zawiera formaldehyd, używany do dezaktywacji wirusa, lub związki glinu.

Jak bardzo potrzebna? Ryzyko zachorowania turystów nie jest zbyt wysokie. Szczepienie zaleca się tylko na obszarach, gdzie choroba jest wysoce endemiczna, gdyż - jak się uważa - ogólne ryzyko zakażenia jest coraz mniejsze.

Jak skuteczna? Przegląd dotychczasowych badań pokazał, iż szczepionki przeciw zapaleniu wątroby typu A dają ogólnie skuteczność około 88-90%.⁸ Badania skuteczności gamma-globuliny, obejmujące łącznie pół miliona osób, wykazały znaczne zmniejszenie zapadalności na tę chorobę, trwające jednak zaledwie kilka miesięcy.⁹

Jak bezpieczna? Z pewnością bezpieczniejsza niż dawne szczepionki z żywymi wirusami, wywołujące skutki uboczne u dwóch trzecich szczepionych osób. W przypadku martwych wirusów ten odsetek zmniejszył się do 27%. Według informacji producenta, Sanofi Pasteur, skutki niepożądane obejmują gorączkę, objawy zbliżone do grypy, senność, bóle głowy, bóle mięśni i stawów, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i zmiany zachowania. Nie zaleca się szczepienia dzieci poniżej drugiego roku życia.

Co zrobić zamiast? Skrupulatnie przestrzegać zasad higieny i spróbować alternatyw homeopatycznych.

Malaria

Przeciwko czemu szczepionka? Choroba przenoszona przez samice komara widliszka, wywoływana najczęściej przez pasożytniczego pierwotniaka - zarodźca sierpowego (Plasmodium falciparum).

Czym jest szczepionka? Na razie nie została jeszcze opracowana. Najlepsze z dostępnych środków łagodzą tylko ataki malarii, lecz im nie zapobiegają.¹⁰ Lekarze oferują obecnie podróżnikom leki przeciwmalaryczne, takie jak atowakwon + proguanil, doksycyklina, chlorochina (często z proguanilem), chinina, meflochina (Lariam) lub terapię skojarzoną na bazie artemizyny (ACT), przed, w trakcie i po powrocie z podróży do okolic zagrożonych malarią, w nadziei, że leki te ochronią ich przed chorobą. Terapia skojarzona ACT łączy jeden lub więcej standardowych leków przeciwmalarycznych z artemizyną - związkiem otrzymywanym z bylicy rocznej (Artemisia annua), stosowanej do leczenia malarii w medycynie chińskiej.

Jak bardzo potrzebna? Malarią - najczęściej występującą chorobą tropikalną - zaraża się co roku od 10 tys. do 30 tys. podróżników. Największe ryzyko zachorowań panuje w Afryce, zarówno w okolicach wiejskich, jak i miejskich, zwłaszcza w nocy. W Azji i Ameryce Południowej ryzyko to jest znacznie mniejsze, szczególnie jeśli turyści pozostają w miastach i ośrodkach wczasowych, ograniczając przebywanie na terenach wiejskich i wychodząc na zewnątrz tylko za dnia.

Jak skuteczna? Większość szczepów malarii szybko nabywa odporność na leki, łącznie z ACT, dlatego też lekarze i WHO zalecają częste zmiany terapii. WHO odradza poleganie na jednym tylko leku, zwłaszcza na artemizynie, by nie wytworzyć odporności na ten preparat, uznany ostatnio (w postaci dihydroartemizyny z piperachiną) za wyjątkowo skuteczny.¹¹

Jak bezpieczna? W badaniach porównujących stosowanie u dzieci trzech leków przeciwmalarycznych (meflochiny, atowakwonu+proguanilu i doksycykliny) stwierdzono, że pierwszy z nich wywołuje najwięcej skutków niepożądanych, takich jak zaburzenia neuropsychiczne, żołądkowo-jelitowe i zmiany nastroju. Wniosek ten potwierdziły też inne badania, m.in. wśród tysięcy żołnierzy, z których wielu zmuszonych było przerwać terapię ze względu na skutki uboczne.¹² Skutki uboczne meflochiny obejmują poważne zaburzenia psychiczne, takie jak napady paniki i halucynacje, wymioty, zawroty i bóle głowy, utratę wagi, drgawki, szum w uszach, problemy emocjonalne i atak serca.¹³ Skutki uboczne ACT to m.in. mdłości, wymioty, brak apetytu, zawroty głowy, zmiany morfologii krwi i reakcje alergiczne,¹⁴ a do tego - niepożądane efekty innych leków, stosowanych w terapii skojarzonej. Skutki uboczne chlorochiny obejmują uszkodzenie szpiku kostnego, zaburzenia pracy serca, zespół neuropsychiczny i zaburzenia funkcji mózgu, wypadanie włosów i odbarwienie skóry, uszkodzenie siatkówki oczu, dzwonienie w uszach oraz drgawki. Chinina powoduje takie niepożądane skutki, jak dysforia (ogólne obniżenie nastroju), szum w uszach i głuchota, hipoglikemia, a nawet poważne objawy sercowo-naczyniowe i nerwowe.

Co zrobić zamiast? Zażywać bylicę roczną (Artemisia annua) w postaci naturalnej, gdyż ma ona udowodnione zapobiegawcze i lecznicze działanie przeciwmalaryczne. Działa szybciej niż inne leki, nie wykazując przy tym objawów toksyczności,¹⁵ choć jej szerokie zastosowanie jako składnika aktywnego w lekach przeciwmalarycznych może oznaczać, że jej skuteczność będzie się zmniejszać. Inną naturalną metodą są ekstrakty z kory chinowca (Cinchona), stanowiącego naturalne źródło chininy i stosowanego od stuleci w Ameryce Południowej do leczenia gorączki typu malarycznego.¹⁶

Japońskie zapalenie mózgu

Przeciwko czemu szczepionka? Zapalenie mózgu z drgawkami lub aseptyczne zapalenie mózgu wywoływane jest przez flaviwirusy, których nosicielami są często świnie domowe i dzikie czaple, a przenoszone jest poprzez ukłucia moskitów Culex tritaeniorhynchus i C. vishnui. Najczęściej występuje w Azji Południowo-Wschodniej i na Dalekim Wschodzie i stanowi główną przyczynę zapalenia mózgu na kontynencie azjatyckim, głównie jednak atakuje dzieci na terenach, gdzie prowadzone jest nawadnianie zalewowe. Co roku na całym świecie notuje się 30-50 tys. przypadków zachorowań, z czego 25% kończy się zgonem, a 40% - nieodwracalnymi lub długotrwałymi zaburzeniami neurologicznymi lub psychicznymi.

Czym jest szczepionka? Szczepionka zawierająca zabite wirusy (nazwy handlowe: Ixiaro, Intercell) podawana jest w dwóch dawkach w odstępie 28 dni. W Stanach Zjednoczonych nie stosuje się jej przed ukończeniem 17 roku życia.

Jak bardzo potrzebna? Dla przeciętnego turysty - nie bardzo. Ryzyko zachorowania jest dla podróżników bardzo niewielkie (jeden przypadek na milion podróżnych rocznie). Ponad 99% ukłuć wspomnianych moskitów nie wywołuje objawów. Szczepienie zaleca się przede wszystkim osobom pozostającym co najmniej przez miesiąc na obszarach endemicznych w sezonie przenoszenia choroby, pracownikom laboratoriów, narażonym na kontakt z wirusem oraz tym, którzy planują wędrówki poza obszarem miejskim w sezonie zagrożenia chorobą.¹⁷

Jak skuteczna? To dobre pytanie. Według jednego z przeglądów badań, tylko jedna z trzech stosowanych szczepionek przeszła odpowiednie testy skuteczności. Efekty są krótkotrwałe, a seria dwóch dawek jest skuteczna tylko przez rok.¹⁸ Według innych badań ochrona zapewniana przez szczepionkę zmniejsza się w ciągu dwóch lat o połowę.

Jak bezpieczna? Daje powody do niepokoju. Ponad 10% szczepionych osób skarży się na bóle głowy i osłabienie mięśni. W jednym z badań blisko jedna na 50 osób doznała poważnych skutków ubocznych po wstrzyknięciu, takich jak stwardnienie rozsiane, a nawet jeden zgon, a jedna na 100 odmówiła przyjęcia drugiej dawki. W innym badaniu u 5% osób zaszczepionych stwierdzono poważne skutki niepożądane, takie jak zapalenie skóry i mięśni, zapalenie wyrostka robaczkowego, krwotoki z jelita grubego, ropnie (na drugim, nieszczepionym ramieniu), bóle w klatce piersiowej, skręcenie jajników (mogące zablokować przepływ krwi w tętnicach lub żyłach) i inne zaburzenia jajników, a także trzy obrażenia ortopedyczne.¹⁹ Zawiera siarczan protaminy, który może u niektórych osób wywoływać reakcje nadwrażliwości.

Co zrobić zamiast? Unikać podróżowania po terenach endemicznych w czasie pory deszczowej, latem i jesienią, w Chinach, Japonii, na Półwyspie Koreańskim i we wschodniej części Federacji Rosyjskiej, gdyż tam ryzyko jest najwyższe. Stosować metody zapobiegania ukłuciom moskitów.

Wścieklizna

Przeciwko czemu szczepionka? Ochrona przed zachorowaniem. Immunoglobulina zapobiega rozwojowi klinicznej postaci choroby u osób pokąsanych przez wściekłe zwierzę.

Czym jest szczepionka? Imovax, szczepionka na bazie jaj, zawierająca zabite wirusy, podawana jest w czterech dawkach domięśniowo lub śródskórnie w ramię u osób dorosłych i w udo u dzieci powyżej 1 roku życia. U osób pogryzionych przez wściekłe zwierzę: dwie dawki plus ludzka immunoglobulina przeciw wściekliźnie (HRIG) albo końska immunoglobulina przeciw wściekliźnie (ERIG), o ile jest dostępna.

Jak bardzo potrzebna? Znikome ryzyko dla przeciętnego turysty. Analiza obrażeń odniesionych przez turystów w kontakcie ze zwierzętami wykazała, że w latach 1998-2005 odnotowano tylko 320 przypadków, z czego prawie połowa miała miejsce jeszcze przed wyruszeniem w podróż.²⁰ Najczęściej wypadki takie zdarzają się w Azji Południowo-Wschodniej i w pozostałej części kontynentu, na dalszym miejscu są: Australia i Nowa Zelandia, Afryka, Ameryka Łacińska, Ameryka Północna i Europa. Sprawcami pogryzień są najczęściej psy, małpy lub koty. Ryzyko jest większe w przypadku osób narażonych na kontakty ze wściekłymi zwierzętami dzikimi lub domowymi, przy ograniczonym dostępie do odpowiedniej opieki medycznej.

W Stanach Zjednoczonych i w Europie obowiązuje nakaz szczepienia zwierząt domowych, co znacznie przyczyniło się do ograniczenia obszaru występowania wścieklizny

Jak skuteczna? Spośród 38 zaszczepionych podróżników podwyższony poziom przeciwciał wścieklizny stwierdzono u wszystkich z wyjątkiem jednego,²¹ odporność spada jednak bardzo szybko. W jednym z badań jedna ósma zaszczepionych osób uznana została za "niechronione" po upływie dwóch lat, w innym - odporność spadła do 34% po pięciu latach.²² Jednego z pogryzionych turystów szczepionka nie zdołała ochronić.²³

Jak bezpieczna? Jedna piąta osób szczepionych uskarża się na podwyższoną temperaturę, ból głowy, mdłości, bóle brzucha i mięśni oraz zawroty głowy w ciągu pierwszej doby po szczepieniu. Gorączka może być w niektórych przypadkach wysoka. Inne niepożądane skutki to przewlekłe osłabienie, mrowienie, bóle stawów, alergiczne reakcje skórne, poważne reakcje anafilaktyczne i objawy choroby posurowiczej z gorączką, alergicznymi bąblami na skórze, bólem mięśni i stawów i powiększonymi węzłami chłonnymi.

Co zrobić zamiast? Unikać okolic, gdzie występują wściekłe zwierzęta. Nigdy nie głaskać i nie zbliżać się do wałęsających się psów i kotów. Zastosować leki homeopatyczne. Wszelkie rany po ugryzieniu lub zadrapaniu natychmiast dokładnie przemyć i zdezynfekować jodyną lub innym stosowanym miejscowo środkiem zabijającym wirusy.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Przeciwko czemu szczepionka? Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, czyli obrzęk błony otaczającej mózg i rdzeń kręgowy, wywoływane jest przez bakterie Neisseria meningitidis, a przenoszone drogą kropelkową, przez kontakt z osobą zakażoną. Większość przypadków wywołują meningokoki grupy A, B i C, nieco mniej - grupy Y (coraz częstsze w USA), W135 (zwłaszcza w Arabii Saudyjskiej i Afryce Zachodniej) oraz X (w Afryce, Europie i USA). Na całym świecie rocznie notuje się pół miliona zachorowań, z czego średnio 7% kończy się śmiercią. U co piątej osoby choroba pozostawia trwałe uszkodzenia układu nerwowego.

Czym jest szczepionka? Obecnie najczęściej stosuje się domięśniową szczepionkę Menveo firmy Novartis, zawierającą zabite meningokoki czterech grup: A, C, Y i W135. Uważa się ją za nieco bardziej skuteczną niż ACWY Vax, produkowaną przez GlaxoSmithKline. Istnieją również szczepionki dla poszczególnych grup: C, A+C oraz A+C+W. Jak dotąd, nie ma szczepionek przeciwko meningokokom grupy B.

Jak bardzo potrzebna? Świadectwo szczepienia przeciwko grupom ACWY wymagane jest dla wszystkich wybierających się do Arabii Saudyjskiej na pielgrzymki Hadż i Umra. Dla pozostałych turystów ryzyko jest znikome, o ile nie przebywają na obszarach szczególnie zagrożonych chorobą. Z 1469 przypadków meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w Wielkiej Brytanii w roku 2010 zaledwie 160 wywołanych było przez grupy inne niż B, czyli ta właśnie, przeciwko której brak szczepionki.²⁴ Według informacji WHO, większość zakażeń nie powoduje objawów klinicznych, a osoby zakażone są tylko nosicielami choroby. Podatność na nią zmniejsza się z wiekiem, a największa jest u młodzieży i młodych dorosłych.

Jak skuteczna? Krótkotrwała ochrona. Według WHO, ochrona przed grupami A i C szybko zanika, a u 15 % jest nieskuteczna. Szczepionka jest również mało skuteczna u dzieci poniżej drugiego roku życia. Największym problemem jest jednak brak szczepionek przeciwko grupie B (najczęściej występującej w Europie) oraz grupe X (coraz częstszej w USA).

Jak bezpieczna? Można się wystraszyć. Novartis zaleca obserwację pacjentów przez 15 minut po szczepieniu, gdyż mogą wystąpić u nich omdlenia i drgawki. Inna szczepionka przeciwko czterem grupom, tym razem polisacharydowa, może zwiększać ryzyko wystąpienia paraliżu Guillaina-Barrégo. Najczęściej spotykane skutki niepożądane to bóle głowy (blisko jedna trzecia osób), bóle mięśni (jedna na 5 osób), złe samopoczucie (1 na 6) i mdłości (1 na 10). Poważniejsze skutki to zapalenie płuc, zapalenie wyrostka robaczkowego, odwodnienie, bóle stawów, mdłości i wymioty. W jednym z badań pięć z zaszczepionych osób próbowało popełnić samobójstwo. U niektórych osób w ciągu 30 dni po szczepieniu może wystąpić zespół Cushinga, wirusowe zapalenie wątroby, zapalenie narządów miednicy mniejszej, drgawki oraz depresja samobójcza. Notowano również przypadki zaburzeń słuchu, zawrotów głowy, zaburzeń układu odpornościowego, zaburzeń równowagi i zaniku mimiki twarzy.

Co zrobić zamiast? Unikać obszarów endemicznych w sezonie zachorowań, m.in. "pasa zapalenia opon mózgowych" w Afryce subsaharyjskiej w okresie od grudnia do czerwca. Zrezygnować z odwiedzania Arabii Saudyjskiej w czasie pielgrzymek.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Przeciwko czemu szczepionka? Choroba układu nerwowego, wywoływana przez wirusy z rodziny Flaviviridae i przenoszona przez ugryzienia zakażonych kleszczy z rodziny Ixodidae, a czasem również przez spożycie niepasteryzowanego mleka. Infekcja rozpoczyna się objawami przypominającymi grypę, które mogą przerodzić się w zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych i zakończyć nawet śmiercią. Przebieg choroby jest tym cięższy, im starszy jest pacjent. Odmiana dalekowschodnia uważana jest za bardziej niebezpieczną niż europejska.

Czym jest szczepionka? Encepur (Novartis) i FSME-IMMUN (Baxter) - obie zawierają zabite wirusy, hodowane na komórkach kurzych embrionów i dezaktywowane fomaldehydem.

Jak bardzo potrzebna? Problem narasta w niektórych częściach Europy, krajów bałtyckich i Dalekiego Wschodu - obecnie na całym świecie notuje się rocznie około 10 tys. przypadków. Ryzyko nie jest jednak duże, gdyż tylko u 10-30% osób zakażonych występują objawy choroby. Większość zachorowań ma miejsce w okresie od kwietnia do listopada, a najbardziej narażeni są turyści wędrujący pieszo i nocujący w namiotach na terenach wiejskich i zalesionych.

Jak skuteczna? Badania wykazują poziom przeciwciał powyżej 87%, lecz - jak przyznaje WHO - nie ma dostatecznych informacji na temat długości ochrony po zakończeniu cyklu trzech dawek szczepionki. Skuteczność obu szczepionek jest zbliżona. Co trzy lata konieczne są szczepienia przypominające.

Jak bezpieczna? Kleszcze stanowią jednak chyba mniejsze ryzyko. Niepożądane skutki FSME-IMMUN to: wstrząs anafilaktyczny, bóle mięśni i stawów, zawroty głowy, obrzęk jamy brzusznej. Szczepionka może uaktywnić wirusa opryszczki u osób będących jego nosicielami, może też zapoczątkować choroby autoimmunologiczne (np. stwardnienie rozsiane), paraliż Guillaina-Barrégo, zapalenie rdzenia kręgowego, zaburzenia funkcji zmysłów, nerwobóle, zapalenie nerwu wzrokowego, drgawki, zapalenie mózgu, porażenie nerwu twarzowego, paraliż, mrowienie, przyspieszenie pracy serca, zaburzenia widzenia i słyszenia, zaburzenia poruszania się, choroby tkanki łącznej i kości, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.²⁵ A to jeszcze nie koniec listy...

Co zrobić zamiast? Unikać podróży na obszary endemiczne w okresie aktywności kleszczy, od marca do listopada. Podczas wędrówek czy noclegów w zagrożonych okolicach nosić długie spodnie i pełne obuwie. Ciemna odzież mniej przyciąga kleszcze.²⁶ Unikać skrajów lasu, łąk, parków, wilgotnych terenów z niskimi zaroślami i liściastym podłożem. Jeżeli zdarzy się nam ugryzienie kleszcza, należy usunąć go jak najszybciej. DEET w połączeniu z permetryną zapewniają niemal 100% ochrony.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Przeciwko czemu szczepionka? Groźniejsza postać zapalenia wątroby, wywoływana przez wirusa z rodziny Hepadnaviridae, a przekazywana za pośrednictwem płynów ustrojowych, np. krwi.

Czym jest szczepionka? Engerix B produkcji GlaxoSmithKline, rekombinowana wersja uzyskiwana na genetycznie modyfikowanych drożdżach, lub RecombivaxHB firmy Merck, również wytwarzana przez komórki drożdży. Obie podawane domięśniowo w trzech dawkach.

Jak bardzo potrzebna? Chociaż szczepionkę zaleca się wyjeżdżającym w okolice, gdzie liczba zachorowań stanowi więcej niż 2% populacji, to jednak choroba ta nie stanowi poważnego zagrożenia. Szczepienie należy rozważyć tylko wtedy, gdy przewiduje się możliwość kontaktu z krwią lub innymi płynami ustrojowymi osób, które mogą być zakażone lub też gdy planowane jest poddanie się zabiegom akupunktury, chirurgii kosmetycznej czy tatuażu w okolicach endemicznych i bez odpowiedniej sterylizacji.

Jak skuteczna? Dla dostatecznej ochrony niezbędne są co najmniej trzy dawki; szczepienia przypominające są nieskuteczne w 13%.²⁷ Ochrona jest nietrwała; wprawdzie mówi się o pięciu latach u dorosłych i ośmiu latach u dzieci, to jednak może ona zaniknąć w kilka lat po szczepieniu.²⁸ Około 40% dzieci zaszczepionych w niemowlęctwie nie ma już ochronnych przeciwciał w wieku 10 lat.²⁹ Istnieją dowody, że kobiety i osoby młodsze chronione są bardziej niż mężczyźni i ludzie starsi.³⁰ Szczepionka skojarzona przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B jest mniej skuteczna dla typu B, o ile nie podano trzech dawek.

Jak bezpieczna? Rosyjska ruletka. Niepożądane skutki szczepionki Engerix B: gorączka, bóle mięśni i stawów, zapalenie stawów, ból i zawroty głowy, omdlenia, mdłości, wymioty, biegunka, bóle brzucha, powiększenie węzłów chłonnych, zaburzenia funkcji wątroby (potwierdzone testami), wysypki, rzadko - poważne problemy skórne. Były również doniesienia o paraliżu, zaburzeniach układu nerwowego, takich jak zespół Guillaina-Barrégo, zapaleniu nerwu wzrokowego i stwardnieniu rozsianym.

Co zrobić zamiast? Nie uprawiać seksu ani nie dopuszczać do kontaktu z krwią osób, które mogą być zakażone. Unikać wykonywania tatuaży, akupunktury i wszelkich zabiegów z użyciem igieł, jeśli nie są one sterylne i jednorazowe.