Witamina K czy bisfosfoniany - co pomaga przy osteoporozie?

Bisfosfoniany to jedne z najczęściej przepisywanych środków na osteoporozę - chorobę zwiększającą ryzyko złamań kości, która dotyka ok. 200 mln ludzi na całym świecie¹. Leki te skutecznie zmniejszają ryzyko ich uszkodzenia, niosą jednak ze sobą szereg poważnych efektów ubocznych, takich jak choroby serca, wrzody żołądka czy osteonekroza szczęki i żuchwy (martwica kości). Dobre wieści są takie, że naukowcy szukają alternatywnych metod leczenia. Jedna z nich - witamina znajdująca się w zielonych warzywach i produktach fermentowanych - jest naprawdę obiecująca.

Sekret zdrowych kości

Gdy duński naukowiec Henrik Dam w latach 30. XX w. odkrył substancję pełniącą kluczową rolę w krzepnięciu krwi, nazwał ją witaminą K od słowa "koagulacja". Najnowsze badania wykazują, że ta rozpuszczalna w tłuszczach witamina ma też ogromne znaczenie dla zdrowia kości.

Istnieją 2 podstawowe typy tej substancji: witamina K₁ (inaczej fitochinon, obecny w zielonych warzywach liściastych, takich jak jarmuż, szpinak czy kapusta) oraz witamina K₂, czyli menachinon znajdujący się w mięsie, serze i produktach fermentowanych, np. wytwarzanym z soi natto.

Jak sugerują liczne badania, niedobory witaminy K1 zwiększają ryzyko uszkodzeń kości², z kolei u osób jedzących dużo bogatego w witaminę K₂ natto prawdopodobieństwo utraty gęstości kości jest mniejsze³.

Czy suplementy mogą zatem służyć jako środek profilaktyczny lub lek na osteoporozę?

Próby witaminy K2

Z całą pewnością uważają tak Japończycy, będący pionierami w leczeniu osteoporozy za pomocą menachinonu, który wydaje się wywierać większy wpływ na zdrowie kości niż fitochinon⁴. Jak okazało się podczas trwającego 2 lata badania na 241 pacjentkach z osteoporozą, wysoka dawka (45 mg dziennie) witaminy K₂ (w syntetycznej postaci, tzw. menatetrenon) pozwoliła znacząco zmniejszyć liczbę uszkodzeń kości w porównaniu do grupy kontrolnej przyjmującej placebo, a także zapobiegała utracie masy kostnej w dolnym (lędźwiowym) odcinku kręgosłupa⁵.

Inne przeprowadzone w Japonii badanie wykazało, że jeśli chodzi o ograniczanie uszkodzeń kręgosłupa u kobiet po menopauzie z osteoporozą, menatetrenon w tej samej dawce był równie skuteczny co należący do bisfosfonianów kwas etidronowy. Ponadto znacząco zwiększał mineralną gęstość kości, choć czynił to w mniejszym stopniu niż leki⁶.

Kobiety po menopauzie są najbardziej zagrożone osteoporozą, dlatego też większość badań nad witaminą K skupia się na tej właśnie grupie pacjentek. Opublikowany niedawno przegląd 8 randomizowanych badań kontrolnych na kobietach w okresie przekwitania wykazał, że terapia witaminą K₂ zwiększa mineralną gęstość kości w obrębie kręgosłupa lędźwiowego, choć tylko w niewielkim stopniu, a oprócz tego ogranicza ryzyko złamań kręgów⁷.

Badania potwierdzają zaś, że u zdrowych kobiet po menopauzie przyjmowanie witaminy K₂, nawet w niewielkich dawkach, może zapobiegać osteoporozie poprzez usprawnianie metabolizmu kostnego i hamowanie utraty masy kostnej. Jak wykazało 3-letnie badanie, 180 μg dziennie witaminy K₂ w naturalnej formie MK-7 (menachinon-7) obniżało typową dla zaawansowanego wieku utratę mineralnej gęstości kości w obrębie kręgosłupa i kości udowych oraz ogólnie wzmacniało kości⁸.

Witamina K₂ ma też zdolność zapobiegania utracie masy kostnej, która jest typowa dla pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona⁹, marskość wątroby¹⁰, udar mózgu¹¹ oraz anoreksję¹².

Bezpieczeństwo i efekty uboczne

Suplementy witaminy K₂, nawet podawane w wysokich dawkach, jakie wykorzystywano w toku badań, wydają się bezpieczne. Mimo to, z uwagi na wpływ na proces krzepnięcia krwi, nie powinny być przyjmowane wraz z lekami przeciwzakrzepowymi, np. warfaryną.

Ogólnie rzecz biorąc, witamina K jest jednak bezpieczna, co czyni z niej obiecującą alternatywę dla bisfosfonianów, które niosą ze sobą cały szereg działań niepożądanych, od poważnych zaburzeń rytmu serca, przez wrzody żołądka, aż po uszkodzenia przełyku¹³. Jak na ironię, bisfosfoniany mogą też powodować problemy z kośćmi, takie jak osteonekroza szczęki i żuchwy¹⁴, w której tkanka kostna nie może się zagoić nawet po najmniejszym urazie, takim jak wyrwanie zęba. Może to prowadzić do zakażeń kości, co nierzadko wymaga długotrwałej antybiotykoterapii, a nawet interwencji chirurga w celu usunięcia martwej tkanki kostnej.

Bisfosfoniany po dłuższym stosowaniu mogą też zwiększać ryzyko złamań kości. Jak wykazało pewne badanie, u kobiet regularnie przyjmujących te leki przez ponad 5 lat występuje mniejsze prawdopodobieństwo pęknięć typowych dla osteoporozy, ale jednocześnie zaobserwowano u nich niemal 3 razy większe ryzyko nietypowych uszkodzeń, takich jak złamanie trzonu kości udowej, w porównaniu do kobiet przyjmujących lek krócej niż przez 100 dni¹⁵.

Werdykt

Istnieją silne dowody na to, że witamina K, szczególnie w postaci K₂, może wzmacniać kości, zapobiegać utracie masy kostnej i zmniejszać ryzyko złamań u osób cierpiących na osteoporozę lub będących w grupie ryzyka rozwoju tej choroby. Jest ona więc przydatnym składnikiem odżywczym zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu osteoporozy - zwłaszcza biorąc pod uwagę ryzyko związane z terapią bisfosfonianami.

W większości badań wykorzystywano wysokie dawki syntetycznych form witaminy K₂, ale mimo to uznano ją za bezpieczną i dobrze tolerowaną przez organizm. Niższe dozy naturalnej witaminy K2 również są obiecujące w kontekście zdrowia tkanki kostnej (patrz ramka).

Mimo to walka z osteoporozą przynosi najlepsze rezultaty, gdy prowadzi się ją na wielu frontach. Warto więc zadbać o dietę bogatą w różnorodne składniki odżywcze korzystne dla tkanki kostnej oraz odpowiednio dostosować swój tryb życia. Jeśli chodzi o zwiększanie mineralnej gęstości kości u osób z osteoporozą, połączenie witamin K2 oraz D3 okazuje się skuteczniejsze niż przyjmowanie tylko jednej z tych substancji¹⁶.