Kiedy fitoterapia może zaszkodzić? Zioła nie dla każdego

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)

Spośród wszystkich raportów nt. interakcji między preparatami roślinnymi i syntetycznymi prawie 80% dotyczy właśnie tej rośliny. Najbardziej prawdopodobnym skutkiem ubocznym jego stosowania jest fotouczulenie, objawiające się zaczerwienieniem, pęcherzami i ogólnym osłabieniem⁷.

Dlatego podczas kuracji dziurawcem (zwłaszcza przy jasnej cerze) należy unikać ekspozycji na słońce. Jego preparaty są przeciwwskazane przy poważnych uszkodzeniach wątroby i nerek lub przy wysokiej gorączce⁸.

Istnieją też doniesienia o odrzuceniu przeszczepu u pacjentów po transplantacji serca, nerek lub wątroby, którzy przyjmowali terapeutyczne dawki preparatu z dziurawca⁹. Z kolei u kobiet przyjmujących jednocześnie doustne środki antykoncepcyjne może dochodzić do krwawień oraz ciąży.

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

Spożywana regularnie może prowadzić do nadciśnienia, m.in. w wyniku aktywności kwasu glicyryzynowego (jej głównego składnika aktywnego) i zmniejszenia produkcji tlenku azotu przez śródbłonek¹⁰.

Ponadto przyjmowanie lukrecji razem z diuretykami nasila utratę jonów potasu, a połączenie jej z warfaryną zwiększa zagrożenie powikłaniami krwotocznymi. Spowalnia ona metabolizm wielu innych leków, co może prowadzić do nasilenia objawów niepożądanych. Wykazano również, że podwyższa ciśnienie krwi i poziom kortyzolu.

Choć Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności (JECFA) sugeruje, że nie należy spożywać więcej niż 100 mg kwasu glicyryzynowego na dobę (co odpowiada 60-70 g korzenia lukrecji lub 75 g cukierków z tą rośliną), nie istnieją jednoznaczne wskazania dotyczące bezpiecznej dawki¹¹.

Ketmia (Hibiscus)

W kwiatach tego popularnego dodatku do herbat owocowych znajdują się duże ilości szczawianów, które spożywane w nadmiarze mogą prowadzić do rozwoju kamicy nerkowej¹².

Żeń-szeń (Panax ginseng)

Może zmniejszyć skuteczność niektórych leków przeciwcukrzycowych (prawdopodobnie zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę) i przeciwzakrzepowych, np. warfaryny¹³. Ponadto w połączeniu z lekami antydepresyjnymi prowadzi niekiedy do napadów maniakalnych¹⁴.

Miłorząb japoński (Ginkgo biloba)

Choć poprawia krążenie mózgowe i funkcje poznawcze, stosowany w połączeniu z lekami przeciwzakrzepowymi i przeciwpłytkowymi (w tym z aspiryną) modyfikuje ich działanie i może powodować wylewy do gałki ocznej lub krwawienia z nosa¹⁵.

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)

Głównym składnikiem aktywnym wyciągu z jego nasion jest escyna, która może prowadzić do osłabienia wchłaniania innych przyjmowanych leków lub zwiększenia ich toksyczności. Kasztanowiec hamuje agregację płytek, dlatego nie należy stosować go z lekami o podobnym działaniu (np. heparyną czy warfaryną), ponieważ zwiększa to ryzyko krwawień¹⁶.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita)

Badania na szczurach wykazały, że napar z mięty zmniejsza u samców stężenie testosteronu oraz powoduje zmiany degeneracyjne w jądrach i hamowanie spermatogenezy¹⁷.

Dokładny mechanizm tego działania nie jest znany, ale mężczyznom zaleca się, by ograniczyli jej spożycie do okazjonalnej filiżanki. Zwłaszcza że w innym badaniu u 42 pacjentek z hirsutyzmem (występowanie nadmiernego owłosienia typu męskiego, m.in. na twarzy i klatce piersiowej) już po 30 dniach picia mięty pieprzowej 2 razy dziennie stwierdzono obniżenie poziomu wolnego i całkowitego testosteronu¹⁸.

Wrotycz maruna (Tanacetum parthenium)

Roślina znana również jako złocień maruna blokuje syntezę i uwalnianie mediatorów reakcji zapalnych, a badania wskazują, że może wchodzić w interakcje z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) o podobnych właściwościach¹⁹. Nie zaleca się stosowania jej preparatów przed zabiegami operacyjnymi.

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor)

Osoby starsze z wielopłytkowością, zakrzepicą pourazową oraz zaawansowaną miażdżycą powinny stosować go ostrożnie, ponieważ obecna w nim rutyna przedłuża działanie adrenaliny na naczynia. Powoduje to ryzyko agregacji trombocytów, czyli zlepiania się płytek krwi²⁰.

Podbiał pospolity (Tussilago farfara)

Badania prowadzone na szczurach pokazały, że stosowany przewlekle powoduje hepatotoksyczność - po 600 dniach codziennego podawania zwierzętom zioła wraz z karmą w ich wątrobach rozwinęła się marskość lub pojawiły się guzy²¹.

Co prawda nawet regularne spożywanie naparu z podbiału u zdrowych osób nie spowoduje niebezpiecznego natężenia substancji toksycznych dla wątroby, ale pacjenci zmagający się z chorobami tego narządu bezwzględnie powinni skonsultować się z lekarzem, nim sięgną po preparaty z tą rośliną.

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Choć jest uznawany za jedną z najlepiej tolerowanych roślin leczniczych, u szczególnie wrażliwych osób może powodować reakcję alergiczną, a jako surowiec goryczowy - nasilać dolegliwości żołądkowe w przypadku nadkwaśności (zgagi)²². Dlatego przeciwwskazaniami do stosowania preparatów z liści i korzeni mniszka są niedrożność dróg żółciowych, ropniak pęcherzyka żółciowego i niedrożność jelit. W kamicy żółciowej stosowany może być tylko w porozumieniu z lekarzem.

Zioła mogą wpływać negatywnie zarówno na zdrowie przyszłej matki, jak i dziecka. Niestety dla wielu substancji aktywnych brakuje badań, które określiłyby stopień ewentualnego ryzyka poronienia czy uszkodzenia płodu, a w przypadku innych wyniki są niejednoznaczne. Mimo to na podstawie przeglądu przeprowadzonych analiz²³ można wskazać kilka roślin, po które ciężarne nie powinny sięgać. Należą do nich:

Aloes - ze względu na genotoksyczność niektórych składników zaleca się unikanie go w I trymestrze ciąży lub stosowanie tylko po konsultacji z ginekologiem.

Koper włoski - w badaniach na zwierzętach stwierdzono, że obecny w nim anetol ma działanie estrogenne i zmniejszające płodność.

Pluskwica groniasta - prawdopodobnie działa estrogennie i hamuje wydzielanie prolaktyny.

Kozieradka - dane nt. jej toksyczności są sprzeczne, ale u badanych zwierząt zaobserwowano anomalie w budowie trzewi i szkieletu.

Kruszyna - jej stosowania nie zaleca się ze względu na genotoksyczność niektórych składników.

Lukrecja - prawdopodobnie powoduje obrzęki i zwiększa ciśnienie krwi.

Jałowiec - działanie poronne jego owoców stwierdzono w badaniach na szczurach.

Szałwia lekarska - składniki jej olejku mają działanie toksyczne.

Mącznica - prawdopodobnie przyspiesza poród.

Imbir - choć zaleca się go w łagodzeniu nudności towarzyszących ciąży, istnieją doniesienia o jego niekorzystnym wpływie na rozwijający się płód, co prawda wykazane jedynie na zwierzętach²⁴.

Rozmaryn - gatunek, z którego pozyskuje się jego liście, należy do roślin o działaniu poronnym²⁵.

Bez konsultacji z ginekologiem nie powinno się stosować również preparatów zawierających: jemiołę, piołun, krwawnik, bylicę zwyczajną, wrotycz, muszkatołowiec, miętę polną, żeń-szeń, cząber, dziurawiec, tymianek, chmiel i przylaszczkę.