Czarny bez - właściwości i przepisy na przetwory

Jego przetwory to sprawdzony sposób na wzmocnienie układu odpornościo­wego i całego organizmu. Przy okazji działają moczopędnie i przeciwzapalnie. W medycynie ludowej bez czarny znany był od wieków. Z jego kwia­tów sporządzano tzw. wodę bzową lub poduszeczki rozgrzewające na bóle uszu, podbrzusza czy dolegliwości reumatyczne; z owoców – soki, marmolady, powidła i wina; z nasion otrzymywano spe­cjalny olejek; ze świeżych liści robiono maści i plastry do okładów, a para z herbaty bzowej zaprawionej octem polecana była do wdycha­nia przy zaflegmieniu i kaszlu¹.

Dlaczego warto stosować czarny bez?

Badania wykazały, że ekstrakty z owoców bzu czarnego działają łagodnie prze­czyszczająco, moczopędnie, napotnie i ścią­gająco². W przeglądzie badań nad ich skutecz­nością zwraca się uwagę, że wodny ekstrakt z bzu czarnego może być użyteczny w leczeniu infekcji wirusowych i grypy (eksperymenty przeprowadzono na ludziach i szympansach)³. Nic zatem dziwnego, że jest on składnikiem wielu preparatów wzmacniających odpor­ność i łagodzących przebieg różnych infekcji (w tym zmniejszających gorączkę i napotnych).

Wszystko dzięki temu, że zarówno owoce, jak i kwiaty bzu bogate są we:

• flawonoidy stymulu­jące układ odpornościowy (głównie rutynę i kwercetynę), 
• kwasy organiczne,
• garb­niki,
• pektyny,
• saponiny,
• śluzy,
• związki mineral­ne (wapń, sód, potas, żelazo, glin)
• witaminy A, C i z grupy B4.

Ten skład sprawia, że roślina jest jedną z najsilniej wzmacniających cały organizm, a przez starożytnych Germanów nazywana była „drzewem życia”.

Działanie przeciwzapalne

Jak stwierdzono w licznych badaniach, eks­trakty przygotowane zarówno z owoców, jak i kwiatów bzu stymulują wytwarzanie cytokin o charakterze przeciwzapalnym (IL-10)⁵. U szczurów ekstrakt z owoców m.in. zmniej­szył stan zapalny jelit wywołany kwasem octowym. Z kolei płyn do płukania ust za­wierający w składzie wyciągi z czarnego bzu, wąkroty azjatyckiej i jeżówki purpurowej już po 3 dniach zmniejszył stan zapalny dziąseł u kobiet w wieku 18-65 lat⁶.

Zresztą już w medycynie ludowej roślinę tę stosowano do płukania ust i gardła, zwłasz­cza przy infekcjach i kaszlu. Okazuje się, że bez wywiera szeroki wpływ na regulowanie mechanizmów obronnych orga­nizmu, a doniesienia naukowe wskazują na możliwości leczenia

Zwalczanie bakterii

Wiele przeprowadzonych doświadczeń potwierdza przeciwdrobnoustrojowe działanie Sambucus nigra. Wyniki opublikowane w 2013 r. jednoznacz­nie wykazały, że metanolowy ekstrakt z owoców bzu czarnego hamuje wzrost bakterii Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus (ATCC15156), Pseudomonas ae­ruginosa, Salmonella typhi, Escherichia coli i Candida albicans⁷.

Pogromca stresu

Duża zawartość polifenoli sprawia, że przetwory z bzu czarnego chronią organizm przed efektami stresu ok­sydacyjnego wywoływanego przez wolne rodniki. W badaniach in vitro wodne ekstrakty wykazywały aktyw­ność zarówno wobec kationorodni­ka ABTS, jak i rodnika DPPH⁸.

W jednym z najnowszych badań porównano potencjał antyutlenia­jący herbat z owoców i kwiatów bzu czarnego. Te ostatnie zawierały więcej polifenoli i prawdopodobnie dlatego okazały się skuteczniejsze w redukowaniu wolnych rodników⁹. Zdaniem autorów analizy herbaty z tym składnikiem mogą być elementem diety, który będzie chronił przed rozwojem chorób wynikających ze stresu oksydacyjnego, takich jak miażdżyca, demencja i parkinson czy po prostu przedwczesne starzenie.

Nadzieja dla diabetyków

Wstępne badania sugerują również, że S. nigra może pomóc w kontrolowa­niu glikemii. W jednym z nich szczurom z indukowaną cukrzycą przez 4 tygodnie podawano ekstrakty z bzu czarnego (190 lub 350 mg/kg masy ciała). Okazało się, że obniżają one oporność na insulinę i korygują hiperglikemię¹⁰.

Z kolei autorzy innej analizy zauważy­li, że ekstrakty z bzu czarnego obniżają u szczurów z cukrzycą wskaźnik GSSG/ GSH (stosunek glutationu utlenionego i zredukowanego), będący miarą stresu oksydacyjnego, a także zmniejszają stan zapalny w wątrobie, dzięki czemu mogą być wykorzystywane pomocniczo w le­czeniu tej choroby¹¹.

Naturalne antydepresanty

Bez czarny może być łatwo dostęp­nym środkiem zwalczającym stany depresyjne. W jednym z badań jego skuteczność sprawdzano w doświad­czeniach na zwierzętach laboratoryj­nych: standardowym teście Porsolta (znanym także jako test wymuszonego pływania, ang. Porsolt forced swim­ming test, FST) oraz TST (badającym poziom stresu u gryzoni). Okazało się, że u zwierząt przyjmujących ekstrakt z liści bzu znacznie skrócił się okres bezruchu (w teście FST odpowiednik poczucia beznadziejności u ludzi), a jego skuteczność była taka sama jak imipraminy – powszechnie stoso­wanego leku przeciwdepresyjnego¹². Efekty działania ekstraktu z owoców były nawet lepsze niż w przypadku syntetycznego farmaceutyku.

Bez czarny - przepisy na przetwory z owoców

Przepisów na pyszne przetwory z owoców bzu czarnego jest mnóstwo. Nie są skomplikowane, a najbardziej żmudną częścią jest obieranie owoców z baldachów, cała reszta to już czysta przyjemność!

Przepisy na przetwory z kwiatów bzu czarnego

• Syrop 30-40 kwiatów bzu czarne­go sparz wrzątkiem i pozostaw na 24 godz. w litrze wody, co jakiś czas mieszając. Następnie przecedź i dokładnie odciśnij kwiaty. Do wy­ciągu dodaj ok. 1,2 kg cukru i mieszaj tak długo, aż się rozpuści. Dodaj sok z 3 cytryn i gotuj całość na małym ogniu aż do zgęstnienia. Przelej syrop do słoiczków lub szklanych butelek i stosuj jako dodatek do herbaty.
• Herbata 1-2 łyżki stołowe świeżych lub suszonych kwiatów zalej 200 ml wrzątku i trzymaj pod przy­kryciem 10-15 min. Przecedź i pij herbatkę 2-3 razy dziennie.
• Mleczny napój Zagotuj 1 l mleka i sparz nim 4 kwia­tostany. Odstaw na pół godziny, a następnie przecedź. Utrzyj 2 żółtka z łyżką cukru pudru i 1 opakowaniem cukru waniliowego. Dodaj wystudzo­ne mleko i ubij całość trzepaczką.
• Wino Usuń szypułki z ok. 10 kwiatostanów bzu czarnego i zalej je 5 l ciepłej wody przegotowanej z 1 kg cukru. Dodaj 2 cytryny w plasterkach (bez nasion, ale ze skórką) i drożdże winne (zgodnie z instrukcją na ich opakowaniu). Przelej do szklanego naczynia, owiń gazą i pozo­staw na tydzień w ciepłym miejscu. Na­stępnie ściągnij wino wężem, przecedź i wlej do naczynia zamkniętego korkiem z rurką fermentacyjną. Po 1-2 miesiącach fermentacji rozlej do butelek i prze­chowuj w chłodnym miejscu, by wino mogło dojrzeć (trwa to ok. 6 miesięcy).