Protokół autoimmuologiczny: dieta, która leczy

Afryka Środkowa, około 7 mln lat temu. Pośród małp człowiekowatych dochodzi do niezwykłego wydarzenia: oto pierwsze z nich stają na nogach i przyjmują pozycję wyprostowaną, zmienia się ich sposób życia i zdobywania pokarmu. Nasi przodkowie, hominidzi żyjący w kolebce ludzkości, ewoluowali, zmieniał się również ich mózg, co w konsekwencji przełożyło się na wydłużenie czasu trwania ciąży i okresu zależności młodych od matek. Zostali zmuszeni do poszukiwania jedzenia coraz dalej od własnej siedziby - sawanna nie była w stanie wyżywić osiadłych na niej plemion. Do menu hominidów trafiły nowe pokarmy, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Rozwijał się ich przewód pokarmowy, z czasem zasiedliły go biliony bakterii uczestniczących w procesie trawienia. Faktem jest również, że wiele znanych nam współcześnie chorób w ogóle nie występowało, ludzie pierwotni byli zdrowi i silni^2,3. A potem przyszedł postęp - i wszystko zepsuł.

Co jemy współcześnie? W ciągu ostatnich 100 lat pożywienie człowieka zmieniło się radykalnie. Wraz z galopującym postępem i zwiększającą się liczbą ludności na świecie zmieniały się normy żywienia i rozwijały metody długiego przechowywania żywności. Zwierzęta, których mięso jemy i które dostarczają nam mleka i jaj, odseparowaliśmy od ich naturalnego środowiska i zamknęliśmy na fermach, podając im granulaty i dodatki, jakich nigdy nie znalazłyby w przyrodzie. By szybciej rosły i były zdrowe, podajemy im hormony i mnóstwo leków.

Z roślinami nie postąpiliśmy lepiej, płody z przydomowych ogródków zamieniliśmy na produkty pochodzące z wielkopowierzchniowych gospodarstw przemysłowych, w których owoce i warzywa rosną szybko, na sztucznych nawozach. Spryskujemy je środkami przeciwgrzybicznymi czy przeciwpasożytniczym i zanim dojrzeją, zbieramy, by nie zgniły podczas transportu, a następnie umieszczamy w dojrzewalniach, gdzie wskutek zastosowania odpowiednich procesów chemicznych mają nabrać kolorów. Wprowadzamy modyfikacje genetyczne, by plony były większe, a jeden kłos dawał tyle ziarna co dawniej garść pokosu. Na koniec pakujemy pokarm w folię, słoiki i puszki, dodając do nich ulepszacze, wypełniacze, aromaty, barwniki i konserwanty. Wszystko to jest wymogiem czasów, w których żyjemy, i pozwoliło wyżywić ludzkość, jednak po drodze zgubiliśmy istotę odżywiania i zaczęliśmy bagatelizować potrzeby swojego organizmu. Chorujemy coraz częściej i coraz młodsze osoby uskarżają się na różnego rodzaju dolegliwości⁴.

Choroby autoimmunologiczne: zmora naszych czasów

Statystyki podają, że choroby autoimmunologiczne nękają 2-8% światowej populacji, z czego 75% przypadków dotyczy kobiet. Znamy ich przyczyny i potrafimy opisać objawy, ale nie mamy na nie lekarstwa. Problem autoimmunizacji organizmu jest bowiem bardzo złożony. Co więcej, do chorób podejrzewanych o podłoże autoimmunologiczne naukowcy coraz śmielej zaliczają kolejne schorzenia o niezupełnie znanej etiologii, takie jak schizofrenia, choroba Parkinsona, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), zespół PCO (drobnotorbielowate zwyrodnienie jajników), sarkoidoza, atopowe zapalenie skóry i śródmiąższowe zapalenie pęcherza⁵.

Istotą choroby z autoagresji (choroby autoimmunologicznej) jest niewłaściwa praca układu odpornościowego, który tkanki organizmu zaczyna traktować jako zagrożenie, więc je atakuje. Kluczową funkcję pełni tu układ odporności swoistej, czyli nabytej, który ma za zadanie rozpoznawać zagrożenie, zwalczyć je oraz zapamiętać schemat postępowania. Raz wyzwolona reakcja obronna zapisywana jest w pamięci immunologicznej limfocytów nawet na kilka lat, aby przy kolejnym zagrożeniu odpowiedź nastąpiła szybciej i sprawniej. Limfocyty B są odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu, a limfocyty T za odpowiedź odpornościową komórek. Dzięki temu każde zagrożenie z zewnątrz jest skutecznie zwalczane. Jeśli jednak organizm uzna własne antygeny za wrogie, skieruje swoich żołnierzy przeciwko nim, a wtedy rozwinie się choroba autoimmunologiczna. Wystarczy jednorazowa reakcja na własną tkankę, by organizm zapamiętał antygen i już do końca życia starał się go zwalczyć⁶.

Choroby autoimmunologiczne i nieszczelne jelito

Według najnowszych badań jedną z głównych przyczyn autoimmunizacji organizmu są nieszczelne jelita - następstwo zaburzeń funkcjonowania nabłonka jelitowego, spowodowanych dysbiozą, czyli zachwianiem równowagi w obrębie flory jelitowej, której jednym z podstawowych zadań jest odżywianie tego nabłonka, a także ochrona otoczki śluzowej na kosmkach jelitowych. Sama obecność niektórych szczepów bakterii w świetle jelit (np. Akkermansia municiphila) pobudza nabłonek do produkcji śluzu, który oddziela wrażliwą ścianę jelit od treści pokarmowej, czyli stanowi barierę między światem zewnętrznym a wnętrzem organizmu^7,8.

Odpowiednie szczepy bakterii, które w toku ewolucji skolonizowały nasz przewód pokarmowy, rozkładają niestrawiony przez enzymy błonnik, odżywiając w ten sposób komórki nabłonka jelitowego. W zdrowych jelitach przylegają one ściśle do siebie i są chronione warstwą śluzu, przez który mogą przenikać tylko substancje odżywcze, hormony, witaminy i mikroelementy.

Jeśli wskutek podrażnienia zostaje przerwana ciągłość otoczki śluzowej, w miejscu styku nabłonka z treścią jelitową rozwija się stan zapalny, z reguły niedający żadnych objawów klinicznych. Połączenia pomiędzy komórkami nabłonka ulegają rozluźnieniu i dochodzi do tzw. przeciekania jelit. Do światła naczyń krwionośnych przedostają się niestrawione białka wielkocząsteczkowe, bakterie i wirusy, które z krwią rozchodzą się po organizmie. Pojawienie się tak wielu antygenów we krwi mobilizuje układ odpornościowy. Jeśli w stanie gotowości znajduje się on długo, miesiącami czy latami, może w końcu zaatakować sam organizm - niektóre bakterie, wirusy i białka, które przedostają się do krwi, mają podobne do ludzkich antygeny (tzw. mimikra antygenowa), więc przeciążony ciągłą pracą na wysokich obrotach układ odpornościowy traci orientację i rozpoznaje swoje tkanki jako wrogie^7,8.

Na choroby autoimmunologiczne - dieta przodków

Badania archeologów i antropologów dowiodły, że choć hominidzi odżywiali się tylko tym, do czego mieli dostęp na swoim terenie, to wszyscy jedli mniej więcej to samo. Około 70% pożywienia stanowiły warzywa, owoce, orzechy i nasiona zjadane na surowo, a pozostałe 30% - białko pochodzenia zwierzęcego: mięso, tłuszcz, ryby oraz larwy i owady. Stopniowo wędrowny, zbieraczo-łowiecki tryb życia, który umożliwił przetrwanie na ubogiej w pokarm sawannie, zmieniał się w osiadły. Kobiety coraz częściej wspierały mężczyzn w pozyskiwaniu pokarmu, uprawiały jadalne rośliny blisko swoich siedzib. Zaczęto udomawiać zwierzęta, które mogły stanowić pokarm. Ludzie pierwotni nie znali cukru ani soli, pili mleko, ale go nie przetwarzali^2,3. Ale bez obaw! Stosując się do zasad diety paleo, nie musimy jeść surowego mięsa czy rezygnować z gotowanych potraw. Chodzi o to, abyśmy wybierali te produkty, do których ewolucja przystosowała nasz organizm¹.

Naukowcy opracowali listę substancji i pokarmów, które silnie podrażniają przewód pokarmowy, zaburzają proporcje mikrobioty i mogą być przyczyną stanów zapalnych w ścianie jelit, co prowadzi do ich przeciekania. Okazuje się bowiem, że jeśli tylko zmienimy naszą dietę na taką, do której przystosowała nas natura, możemy zapanować nad objawami chorób autoimmunologicznych. W niektórych przypadkach udaje się wręcz zahamować postęp choroby - nawet jeśli w organizmie nadal mamy do czynienia z autoimmunizacją, nie rozwija się ona i nie daje objawów. Można to osiągnąć dzięki diecie zgodnej z protokołem AIP^1,9.

Protokół autoimmunologiczny - zrób to z głową!

Dieta zgodna z AIP może być stosowana we wszystkich chorobach o podłożu autoimmunologicznym. Polega na wyłączeniu z menu tych składników, które podrażniając jelita, stają się przyczyną ich przeciekania, oraz spożywaniu tego, co nasz organizm toleruje i do czego przywykł w toku ewolucji.

Zazwyczaj eliminuje się składniki na 3 miesiące, po czym pewne produkty można ponownie wprowadzić do diety, oczywiście pod okiem dietetyka. Zaczyna się od niewielkich dawek poszczególnych składników i obserwuje reakcję organizmu, która zawsze jest kwestią indywidualną. Jednak aby dieta przyniosła spodziewane efekty, należy przestrzegać jej z całą surowością i bez żadnych odstępstw. Jeśli pozwolimy sobie na małe grzeszki żywieniowe, w organizmie nic się nie zmieni na lepsze, a w dodatku nawet jeden niezgodny z dietą posiłek może stać się przyczyną zaostrzenia reakcji autoimmunologicznej, która będzie się utrzymywała przez wiele tygodni¹.

Produkty, z których zgodnie z protokołem autoimmunologicznym należy zrezygnować¹⁰

• pszenica, żyto, jęczmień, ryż, orkisz, kukurydza, proso, owies, gryka, sorgo, amarantus, komosa ryżowa(quinoa), nasiona chia, także przetworzone, obecne np. w pieczywie. Badania wykazują, że zboża stymulują powstanie stanu zapalnego nawet u osób dobrze tolerujących gluten;
• nabiał: mleko i jego przetwory zawierają kazeinę, która działa drażniąco na jelita oraz laktozę, której większość osób nie toleruje, nawet jeśli nie wywołuje u nich biegunek;
• cukier: biały, trzcinowy, syrop glukozowy lub glukozowo-fruktozowy - każda jego postać zaburza pracę jelit, prowadzi do zmian w mikrobiocie oraz nadmiernej fermentacji i podrażnienia jelita grubego. Wszystkie słodziki (np. ksylitol) również są niedozwolone;
• nasiona: mak, len, sezam;
• rośliny strączkowe: ciecierzyca, fasola, groch, soczewica, soja, bób; orzechy (dozwolone są migdały ziemne, czyli bulwy cibory jadalnej);
• kakao i wyroby czekoladowe: podrażniają przewód pokarmowy, w tym wątrobę;
• kawa ziarnista i rozpuszczalna - odwadnia organizm i podrażnia jelita, przyspiesza perystaltykę;
• jaja kurze, kacze, gęsie, przepiórcze: połowa populacji nie toleruje jaj i nawet o tym nie wie, ponieważ reakcja organizmu nie daje widocznych objawów; spośród osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne aż 80% negatywnie reaguje na jaja;
• rośliny psiankowate: ziemniaki, bakłażany, pomidory, papryka, jagody goi - zawierają alkaloidy silnie podrażniające przewód pokarmowy i powodujące rozszczelnianie ściany jelit;
• alkohol - silnie podrażnia cały przewód pokarmowy, zaburza trawienie;
• tapioka (maniok) - może wywołać reakcje krzyżową z glutenem, choć sama go nie zawiera;
• przyprawy: pieprz cayenne, curry, anyż, kolendra, gorczyca, gałka muszkatołowa - podrażniają śluzówkę jelit. Należy także zrezygnować z gotowych mieszanek ziołowych i przypraw, ponieważ zawierają substancje drażniące i dodatki chemiczne;
• soki owocowe: zawierają fruktozę, która zaburza skład mikroflory jelitowej i wzmaga procesy fermentacji w jelicie grubym, podrażnia przewód pokarmowy. Duże ilości fruktozy znajdują się w owocach suszonych.

Należy także unikać farmaceutyków zobojętniających kwasy żołądkowe i niesterydowch leków przeciwzapalnych (NLPZ). Ich nadużywanie zaburza procesy trawienia i do jelit trafiają cząstki pokarmu, który powinien zostać strawiony w początkowych odcinkach przewodu pokarmowego. NLPZ modulują ponadto odpowiedź immunologiczną.

Zalecenia dotyczące sposobu wybierania żywności i jej przygotowywania^1,9

• unikaj produktów o długim terminie przydatności: są one poddawane obróbce termicznej w wysokiej temperaturze (produkty UHT) lub dodaje się do nich konserwanty, które podrażniają przewód pokarmowy. Niektóre z nich uważane są wręcz za toksyczne dla człowieka. Produkty utrwalane tymi metodami są pozbawione bakterii, witamin i mikroelementów;
• wybieraj żywność ekologiczną: zarówno mięso, jak i warzywa czy owoce powinny pochodzić ze źródeł ekologicznych. Unikniemy wtedy pozostałości antybiotyków i leków w mięsie, podobnie jak białek ze słabej jakości pasz, oraz pozostałości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na warzywach i owocach. Każde chemiczne zanieczyszczenie w naszym pokarmie działa drażniąco na jelita i zatruwa organizm. Należy także zrezygnować z żywności modyfikowanej genetycznie;
• unikaj stresu: negatywne emocje wyzwalają reakcję hormonalną w organizmie, która zaburza procesy trawienia, zmienia ukrwienie jelit i negatywnie wpływa na stan błony śluzowej przewodu pokarmowego. Stres może także prowadzić do dyzbiozy;
• produkty spożywcze poddawaj tylko niezbędnej obróbce termicznej, a warzywa i owoce, o ile to możliwe, zjadaj na surowo. Im krótsze gotowanie, tym mniej cennych składników tracimy. Warto uwzględnić w jadłospisie bogate w witaminy kiszonki;
• zadbaj o naturalną suplementację witaminą D, której niedobory są coraz częściej łączone z zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego. Jak kto zrobić? Przebywaj na słońcu, które pobudza w organizmie syntezę witaminy D;
• nie przesadzaj ze spożywaniem owoców, ponieważ zawierają one dużo naturalnych cukrów i mogą nasilać fermentację w jelicie grubym oraz wpływać niekorzystnie na skład mikrobioty; do zakwaszania pokarmów zamiast chemicznych dodatków stosuj ocet jabłkowy lub balsamiczny.

Najtrudniejsze w diecie AIP jest zrezygnowanie z produktów spożywczych, które dla wielu osób są podstawowym elementem diety, takich jak chociażby pieczywo. Początkowo niełatwo sobie wyobrazić, że można je zastąpić równie smacznymi składnikami, które jednak nie będą szkodziły zdrowiu.

Idealne zamienniki szkodliwych pokarmów według protokołu autoimmunologicznego¹⁰

Mąka z migdałów ziemnych, kokosowa lub z plantanów (rodzaj bananów) doskonale zastąpi mąkę pszenną i żytnią we wszystkiego rodzaju wypiekach, a soda oczyszczona sprawdzi się zamiast proszku do pieczenia. Kawę ziarnistą możemy wymienić na kawę z cykorii, a czekoladę i kakao doskonale zastąpi karob, czyli chleb świętojański. Śmietanę warto zamienić na śmietankę kokosową; syrop klonowy lub odrobina miodu spełnią funkcję cukru w słodkich deserach. Właściwości kleiste białka jaja kurzego zastąpi żelatyna spożywcza.

Filary diety w protokole autoimmunologicznym

Podstawą są warzywa, które powinny stanowić 75% naszego codziennego menu¹⁰: sałaty, roszponka, rukola, jarmuż, szpinak, botwina, szparagi, karczochy, pory, kapusta, brokuły, kabaczek, kalarepa, cebula, szczypiorek, seler naciowy, natka pietruszki, ogórki, oliwki, rabarbar, wszystkie rodzaje kiełków, marchew, buraki, rzodkiewka, słodkie ziemniaki, topinambur, czosnek, pasternak, rzepa, brukiew. Polecane są też kiszonki: ogórki, kapusta kiszona, buraki.

Druga ważna grupa składników pokarmowych to mięso i podroby¹⁰: ryby i owoce morza; mięso pochodzące zarówno od zwierząt hodowlane, jak i dziczyzna; wywary i rosoły na mięsie oraz skorupiakach; podroby, wśród których najcenniejsza jest wątróbka.

Na trzecim miejscu są naturalne tłuszcze¹⁰: olej kokosowy, oliwa z oliwek, smalec wieprzowy i gęsi, olej z awokado.

Czwarta pozycja przypada owocom¹⁰: awokado, wszystkie owoce jagodowe (maliny, jeżyny, borówki, jagody), jabłka, wiśnie, czereśnie, gruszki, brzoskwinie, nektarynki, śliwki, ananasy, truskawki, arbuzy, papaja, grejpfruty, owoce cytrusowe, kokosy, granaty. Doskonale zastępują słodycze, jednak należy je jeść w rozsądnych ilościach z uwagi na zawarty w nich cukier.

Po mniej więcej 3 miesiącach restrykcyjnej diety prowadzonej pod okiem dietetyka można stopniowo powracać do niektórych pokarmów, jeśli jednak objawy choroby autoimmunologicznej były bardzo nasilone, lekarz może zalecić kontynuowanie diety AIP.

Kamila Makowska-Serkis