Dbaj o zdrowy sen. Zaburzenia cyklu dobowego są groźne dla zdrowia

Leki nasenne nie rozwiązują problemu, bo choć pozwalają zasnąć, nie jest to sen naturalny, dający wytchnienie ciału i psychice. Ponadto, jednym ze skutków ubocznych medykamentów jest rozregulowanie naturalnego rytmu snu i czuwania, nazywanego zegarem biologicznym lub rytmem dobowym, którego działanie regulują m.in. geny i układ hormonalny.

Naukowcy są zgodni – zachowanie prawidłowego rytmu dobowego (zegara biologicznego) jest kluczowe dla osią­gnięcia długowieczności. Reguluje on bowiem praktycz­nie wszystkie aspekty naszego zdrowia - od snu po tętno, ciśnienie krwi, uwalnianie hormonów, funkcje neurolo­giczne i metabolizm.

Potencjał badań nad rytmem dobo­wym jest tak wielki, że trzech amerykańskich naukowców otrzymało Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medy­cyny za swoją pracę nad zarządzającymi nim mechani­zmami. Badania amerykańskich naukowców dowodzą, że utrzymanie prawidłowego rytmu dobowego pozwala na wydłużenie długości naszego życia.

Ponadto naukowcy spodziewają się, że wkrótce będzie można zapobie­gać chorobom związanym ze starzeniem się i leczyć je poprzez m.in. regulację rytmu dobowego. A sprawa jest poważna, ponieważ zaburzenia zegara biologicznego stają się jednym z głównych problemów zdrowotnych w zachodnich społeczeństwach.

Tym, co zaburza rytm dobowy, są m.in. naturalne procesy, zachodzące wraz z wiekiem i postępem starzenia się organizmu, narażenie na światło niebieskie, emitowane przez ekrany telefonów i komputerów, jet lag, którego doświadczamy podczas podróży oraz niektóre leki. 

Czym jest rytm dobowy?

Prawie każda komórka w naszym ciele ma wewnętrzny zegar, który reaguje na zmiany w postrzeganiu i ekspo­zycji na światło, kształtując w ten sposób rytm dobowy. W ludzkim mózgu znajduje się centralny zegar, który synchronizuje się z naszym rytmem dobowym i regu­luje funkcje organizmu, takie jak czas czuwania i snu, temperatura ciała oraz wydzielanie hormonów.

Oprócz centralnego zegara w mózgu, każda z naszych komó­rek zawiera zegar peryferyjny, który otrzymuje niejako polecenia od zegara centralnego. Te zegary peryferyjne pomagają regulować funkcjonowanie naszego orga­nizmu, w tym metabolizm i niezliczone szlaki bioche­miczne. Zegar centralny i zegary peryferyjne wspólnie regulują wszystkie funkcje fizyczne w odniesieniu do rytmu dobowego i pory dnia. 

Wyznaczany przez rytm dobowy czas i długość snu jest jedną z kluczowych funkcji fizjologicznych naszego orga­nizmu. Gdy ilość światła padającego na siatkówkę oka ulega zmniejszeniu, organizm zaczyna uwalniać melato­ninę. Poziom tego hormonu spada o poranku, kiedy przez nawet jeszcze zamknięte powieki do naszego oka wpa­dają pierwsze promienie światła.

U osób z problemami ze snem prawie zawsze stwierdza się zaburzenia rytmu dobowego, co naraża je na zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, neurologicznych i metabolicz­nych (otyłość, zespół metaboliczny, cukrzyca). 

Regulacja zegara centralnego za pomocą melatoniny 

Ludzkie ciało zawiera dwa rodzaje zegarów, które reagują na rytm dobowy. Funkcjonujemy optymalnie, gdy oba rodzaje zegarów są harmonijnie skoordynowane. Badania dowodzą, że w synchronizacji zegarów biologicznych pomocna jest melatonina, naturalny hormon i nobiletyna, otrzymywana ze skórek owoców cytrusowych.

Zegar cen­tralny w mózgu działa na podstawie światła wykrytego przez oczy. Wraz z pierwszym światłem dnia, nasze ciało włącza systemy i jest gotowe do działania. Wraz z nadej­ściem nocy, metabolizm ulega spowolnieniu i przygoto­wujemy się do snu. Aktywność ta jest regulowana m.in. przez wydzielanie melatoniny z szyszynki, która reguluje wydzielanie hormonów i neuroprzekaźników.

Badania naukowe wykazały ponadto, że melatonina zwiększa również produkcję białka SIRT1, które sprzyja długowiecz­ności. Wykazano, że SIRT1 pomaga ponadto regulować rytm dobowy i chroni przed chorobami związanymi ze starzeniem się organizmu.

Melatonina dostraja i reguluje zegar centralny, aby mógł on lepiej komunikować się z zegarami peryferyjnymi organizmu. Zegary centralne i peryferyjne muszą być skoordynowane i komunikować się ze sobą, aby sprawnie zarządzać wszystkimi układami organizmu. W miarę jak rytm dobowy ulega rozregulowa­niu wraz z wiekiem i stylem życia, ta niezbędna komu­nikacja między zegarami ulega upośledzeniu, a układy zaczynają zawodzić.

Regulacja zegarów obwodowych za pomocą nobiletyny

Oprócz centralnego zegara w mózgu, nasze komórki zawierają zegar obwodowy, który reguluje wiele krytycz­nych funkcji biologicznych, w tym działanie wątroby, ciśnienie krwi, wzrost nowych komórek i uwalnianie hormonów.

Badania wskazują, że nobiletyna, pochodząca ze skórek cytrusów, reguluje zegary obwodowe, wspoma­gając naturalny rytm dobowy. W jednym z eksperymen­tów, amerykańscy naukowcy przeprowadzili szczegółowe badanie na zwierzętach, wykorzystując nobiletynę do modulacji zegarów obwodowych u myszy z zespołem metabolicznym. Badania dowiodły, że regulacja zegara dobowego na wpływ na masę ciała – naukowcy karmili myszy dietą wysokotłuszczową, uzupełnioną nobiletyną przez 10 tygodni.

Myszy suplementowane nobiletyną przybrały znacznie mniej na wadze podczas badania w porównaniu z myszami, które nie otrzymały żadnego leczenia. Ponadto badacze ci odkryli, że brak przyrostu masy ciała był związany z korzystnym wpływem na rytm dobowy, a nie z jakimkolwiek bezpośrednim działaniem biochemicznym nobiletyny. To badanie na zwierzętach sugeruje, że resetowanie biologicznych zegarów pery­feryjnych za pomocą nobiletyny może mieć korzystny wpływ na masę ciała i metabolizm.

 

Co jeszcze możemy zyskać dzięki nobiletynie? Badania te dowodzą, że nobiletyna kontroluje rytmy dobowe poprzez włączanie obwodowych czujników, które regulują geny zegara dobowego, pomagając przywrócić naturalne rytmy dobowe, m.in. poprzez wzmocnienie sygnalizacji z genów zegara obwodowego.

Wpływa to korzystnie na:

• geny regulowane przez obwo­dowy zegar, w tym te odpowiedzialne za utrzymywanie prawidłowego namnażania i wzrostu komórek, zapobie­gając jednocześnie rozwojowi nowotworów;
• wspieranie komórkowych mechanizmów energetycznych, które pomagają zapobiegać insulinooporności, cukrzycy typu 2 i zespołowi metabolicznemu;
• poprawę odpowiedzi immunologicznej, co zwiększa odporność na infekcje i wspomaga zapobieganie nowotworom oraz chorobom autoimmunologicznym;
• wytwarzanie i metabolizowanie hormonów, co wpływa na funkcjonowanie metabolizmu, procesy wytwarzania energii i popęd seksualny.