Łysienie plackowate - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie alopecji

Czym jest łysienie plackowate?

Alopecia areata, czyli łysienie plackowate, to schorzenie należące do grupy niebliznowaciejących postaci łysienia. Co prawda można na nie zachorować w każdym wieku, jednak zdecydowana większość pacjentów doświadcza pierwszych ognisk łysienia przed 25. r. życia.

Jak nazwa wskazuje, łysienie plackowate objawia się wypadaniem wszystkich włosów na pewnym obszarze, przy czym skóra pozostaje niezmieniona, a po jakimś czasie (w wyniku terapii lub rzadziej: samoistnie) zaczynają ją porastać nowe włosy - wtedy jednak inny obszar ciała może ulec wyłysieniu.

Alopecja zwykle dotyczy skóry głowy, może jednak rozwinąć się w dowolnym miejscu na skórze, łącznie z okolicami oczu (brak brwi i rzęs), strefami intymnymi czy dłońmi. Dotyka tak samo często mężczyzn, jak i kobiet.

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to, skąd dokładnie bierze się ta choroba. Wiadomo jednak, że w jej przebiegu wokół mieszka włosowego gromadzą się między innymi makrofagi i limfocyty T, które - zamiast bronić organizm przed patogenami - wywołują miejscowy stan zapalny. Atak na mieszek prowadzi do degeneracji włosa i znacznego skrócenia jego fazy wzrostu.

Na łysienie plackowate chorują między innymi aktorka Jada Pinkett Smith i sędzia piłkarski Pierluigi Collina. Nawet najsłynniejszy odtwórca roli Supermana, czyli Christopher Reeve, zmagał się z tym schorzeniem.

Łysienie plackowate a prawidłowy wzrost włosów

Aby lepiej zrozumieć, czym jest łysienie plackowate, warto omówić wpierw cykl życia włosa. Składa się on z 3 faz:

• anagen: faza, w której włos wyrasta z mieszka i jest odżywiany przez cebulkę,
• katagen: faza przejściowa, w której włos przestaje rosnąć i oddziela się od mieszka,
• telogen: faza odpoczynku, kiedy to włos wypada, a mieszek włosowy regeneruje się i przygotowuje do wyrośnięcia nowego włosa¹.

Każdy włos wzrasta niezależne od innych i np. wokół włosa w fazie katagenu mogą znajdować się włosy w fazie anagenu i telogenu. Najwięcej, bo ponad 80% włosów, przechodzi właśnie fazę anagenu.

Codziennie z głowy wypada nam ok. 50-100 włosów, co jednak nie ma większego znaczenia: nadal pozostaje ich na głowie 90.000-130.000, zależnie od ich koloru (najmniej rośnie włosów w kolorze rudym, a najwięcej - blond)². Zdrowy włos żyje ok. 7-8 lat, zanim przejdzie w fazę katagenową.

W przebiegu łysienia plackowatego, w wyniku stanu zapalnego czas wzrostu i utrzymania włosa w mieszku włosowym ulega skróceniu - włosy na danym obszarze skóry wypadają przedwcześnie pozostawiając łyse plamy lub też następuje natychmiastowa ich utrata. Mija wiele czasu, nim skóra w zaatakowanym obszarze ponownie pokryje się włosami, jednak u 30-60% chorych prędzej czy później to następuje... dopóki kolejny epizod choroby nie da o sobie znać.

U niektórych pacjentów mogą współwystępować problemy z paznokciami, w tym łamliwość, zcieńczenie lub pogrubienie bądź bruzdowanie poprzeczne płytek. Trudno oszacować liczbę takich pacjentów - niektóre źródła mówią nawet o 60 procentach³.

Łysienie plackowate - rodzaje

Rozróżnia się kilka rodzajów alopecji. Ich objawy, chociaż podobne, ułatwiają postawienie właściwej diagnozy.

• Łysienie plackowate ogniskowe objawia się wyłysiałymi obszarami głowy, twarzy, tułowia lub kończyn.
• Łysienie plackowate całkowite powoduje utratę wszystkich włosów na głowie, łącznie z brwiami i rzęsami.
• Łysienie plackowate uogólnione objawia się całkowitym lub niemal całkowitym brakiem jakichkolwiek włosów na ciele.
• Łysienie plackowate złośliwe przypomina wariant uogólniony, jednak nie poddaje się leczeniu.
• Łysienie plackowate obrzeżne / wężykowate dotyczy sytuacji, kiedy pacjent traci włosy jedynie na obrzeżach, tj. na czole, skroniach i na potylicy.
• Łysienie plackowate pasmowate objawia się odwrotnie do obrzeżnego: łysy obszar pojawia się na czubku głowy i z czasem rozszerza.
• Łysienie plackowate rozlane / siateczkowate diagnozuje się, kiedy nie można wskazać oddzielnych ognisk choroby³.

Typy łysienia plackowatego

• Typ łysienia plackowatego pospolity oznacza szybkie samoistne odrastanie włosów.
• Typ łysienia plackowatego hipertoniczny - w tym przypadku ogniska choroby powiększają się i zlewają w jedno.
• Typ łysienia plackowatego atopowy występuje u osób z chorobami atopowymi.
• Typ łysienia plackowatego kombinowany towarzyszy zaburzeniom pracy organów wewnętrznych, np. chorobie Hashimoto.

Łysienie plackowate - przyczyny

Możliwe przyczyny alopecji to między innymi:

• czynniki genetyczne (przypadki choroby w najbliższej rodzinie),
• choroby atopowe i autoimmunologiczne,
• czynniki psychiczne i stres,
• zaburzenia hormonalne,
• zakażenia bakteryjne³.

Mimo że tak naprawdę jedynym problemem w łysieniu plackowatym jest wypadanie włosów, schorzenie to może obniżać samoocenę, a nawet być przyczyną depresji i lęków. Zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży, a także kobiet bezwłose plamy na głowie czy brak brwi szczególnie negatywnie wpływają na pewność siebie i chęć do życia.

Łysienie plackowate u dzieci

Wśród możliwych przyczyn alopecji u dzieci wymienia się czynniki stresowe, które wywołując napięcie emocjonalne doprowadzają do zaburzenia homeostazy: nieprawidłowe wydzielanie neuropeptydów pobudza reakcję układu odpornościowego, zwiększając tym samym ryzyko wystąpienia nacieków wokół mieszków włosowych.

Najczęściej wymieniane czynniki stresowe to: dołączenie do nowej placówki edukacyjnej, problemy z nauką czy z nauczycielami, egzaminy, poczucie odrzucenia przez rówieśników, śmierć w rodzinie, problemy finansowe w ognisku domowym czy wyjście rodziców do pracy. Również problemy zdrowotne i zabiegi operacyjne u dzieci mogą działać stresogennie.

Inne możliwe przyczyny łysienia plackowatego u dzieci to czynniki genetyczne (nawet 20% przypadków) oraz współistniejące choroby o podłożu autoagresywnym⁴.

Jak rozpoznać łysienie plackowate?

Jeżeli obserwujesz u siebie zwiększoną utratę włosów na konkretnym obszarze głowy, a skóra w tym miejscu nie jest zaczerwieniona, prawdopodobnie cierpisz na łysienie plackowate. Dobrym pomysłem będzie przeprowadzenie wywiadu wśród najbliższych - być może ktoś z rodziny też chorował bądź choruje na alopecję.

Co robić w przypadku łysienia plackowatego?

Jeżeli podejrzewasz u siebie łysienie plackowate, skonsultuj się z dermatologiem lub też z trychologiem (specjalistą od włosów). Specjalista będzie w stanie zdiagnozować alopecję i wdrożyć jej terapię.

Diagnostyka łysienia plackowatego

W celu rozpoznania problemu specjalista może przeprowadzić tzw. test pociągania. Polega on na uchwyceniu przez lekarza kępki 40-60 włosów w 3 miejscach na głowie (w przypadku łysienia plackowatego na linii ogniska choroby) i pociągnięciu. Jeżeli w dłoni lekarza za każdym razem pozostaje więcej niż 3 włosy lub łączna liczba wyrwanych włosów przekracza 10, wynik badania uważa się za dodatni.

Inną możliwą metodą jest trichogram, czyli mikroskopowe badanie cebulek ok. 100 włosów pobranych z 2 lokalizacji: okolic ogniska choroby i symetrycznego mu miejsca zdrowego. Trichogram wykonuje się już po diagnozie łysienia plackowatego w celu oceny aktywności choroby.

Doskonałą nieinwazyjną metodą diagnostyczną jest trichoskopia, czyli oglądanie skóry głowy pacjenta pod dużym powiększeniem na ekranie komputera w czasie rzeczywistym. W przypadku łysienia plackowatego lekarz może dostrzec tzw. włosy wykrzyknikowe, czyli cienkie włosy w obszarze ogniska chorobowego, a także włosy ułamane i puste mieszki włosowe przypominające wyglądem żółte kropki².

Ważnym elementem jest oczywiście wywiad, czyli rozmowa z pacjentem oraz ocena skóry głowy. Istnieje kilka innych schorzeń powiązanych z łysieniem: niektóre są wynikiem zaburzeń hormonalnych, inne zakażenia, np. grzybiczego.

Łysienie plackowate - leczenie

Nie istnieje jeden skuteczny lek na łysienie plackowate, jednak pewne terapie przynoszą ulgę pacjentom z alopecją. Wśród nich warto wymienić glikokortykosterydy, które stosuje się zarówno w terapii miejscowej (zastrzyki podskórne lub kremy, maści czy żele), jak i ogólnej.

Inne środki stosowane miejscowo w terapii łysienia plackowatego:

• cygnolina,
• minoksydyl.

W leczeniu ogólnym specjalista może też stosować cyklosporynę.

Stosuje się też fotochemioterapię i wąskopasmową fototerapie promieniowaniem ultrafioletowym typu B. Obecnie terapią z wyboru jest fotochemioterapia, czyli naświetlanie promieniowaniem UVA trzy razy w tygodniu. Ta forma leczenia nie pociąga za sobą silnych działań niepożądanych, wymaga jednak od pacjenta noszenia okularów przeciwsłonecznych i unikania ekspozycji na słońce przez cały dzień, w który przypada sesja fotochemioterapii^3,5.

Leczenie łysienia plackowatego tak naprawdę ma charakter indywidualny i to specjalista decyduje, jaką metodę zastosuje u danego pacjenta. Co ciekawe, istnieje spora grupa chorych, u których właściwie nie stosuje się żadnej terapii, ponieważ ogniska choroby znikają u nich samoistnie w ciągu zaledwie kilku miesięcy.

Dobrym pomysłem, zwłaszcza w przypadku pierwszego ataku choroby, jest szukanie pomocy psychologa i dołączenie do grupy wsparcia. Pomoże to choremu zrozumieć, co się z nim dzieje i niejako "oswoić" łysienie plackowate⁴.

Specjaliści zwracają uwagę, że u pacjentów z alopecją nie tylko pojawiają się myśli samobójcze, ale też podejmują oni działania autoagresywne i próby odebrania sobie życia. Często też, próbując okiełznać stres, sięgają po nikotynę, zwiększając tym samym ryzyko zachorowania i śmierci z powodu nowotworów.

Domowe sposoby na łysienie plackowate

Wśród domowych sposobów na alopecję wymienia się nacieranie zaatakowanych miejsc sokiem z cebuli lub czosnku, schłodzoną zieloną herbatą bądź olejem: migdałowym, rozmarynowym. Niektóre osoby w miodzie lub mleku kokosowym doszukują się naturalnych metod leczenia łysienia plackowatego, brak jednak naukowych dowodów na skuteczność takich terapii.

Natomiast dr Henryk Różański, uznany specjalista w dziedzinie fitoterapii, poleca następującą mieszankę na złagodzenie chorób autoimmunologicznych:

Składniki:

• kłącze rdestowca: 3 części,
• ziele glistnika: 2 części,
• huba pospolita z brzozy, modrzewia, wierzby lub olchy (albo włóknouszek - Inonotus obliquus): 2 części,
• kora lub gałązki brzozy bądź platana: 2 części,
• ziele lub kwiat wrotyczu: 1 część.

Sposób przygotowania:

Rozdrobnij zioła i wymieszaj je. 2 łyżki mieszanki zalej 1 szklanką wody i gotuj przez 3-5 minut. Odstaw na 40 minut, a następnie przecedź.

Stosowanie:

Pij 1 raz dziennie po 200 ml przez 1 miesiąc. Po 2 tygodniach przerwy powtórz kurację⁶.

UWAGA:

Nigdy nie stosuj żadnej terapii na własną rękę. Wcześniej skonsultuj się z lekarzem, fitoterapeutą lub naturopatą - być może w twoim przypadku istnieją pewne przeciwwskazania.

Łysienie plackowate - leczenie u dzieci

Jak wyleczyć łysienie plackowate u małych pacjentów? Terapia wygląda podobnie, jednak w niektórych przypadkach trzeba ją nieco zmodyfikować, np. ze względu na niedojrzałość skóry u najmłodszych. Również przebywanie w bezruchu podczas naświetlania może nastręczać im wielu trudności⁴.

Ile kosztuje zabieg przeszczepienia włosów?

Wielu pacjentów z łysieniem plackowatym rozważa wykonanie zabiegu przeszczepu włosów. Niestety, nie jest to tania terapia: jej koszty sięgają nawet 40 tysięcy złotych. Dodatkowo, skoro wewnątrz skóry głowy wciąż znajdują się mieszki, należy skupić się na ich ochronie i pobudzeniu do wytwarzania włosów.

Przeszczep nie dotyka przyczyny problemu, a jedynie maskuje jego objawy. Nawrót choroby spowoduje ponowne zaatakowanie mieszków włosowych i uszkodzenie przeszczepu. Być może zatem lepszym rozwiązaniem będzie zakup peruki: akrylowej bądź z naturalnych włosów. Te ostatnie, chociaż droższe, cieszą się dużą popularnością ze względu na komfort psychiczny stosujących je pacjentów.

Jak zmniejszyć ryzyko wystąpienia łysienia plackowatego?

Jako że alopecja jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, trudno mówić o jakiejkolwiek profilaktyce. Jak już wspomniano, u wielu pacjentów dochodzi do samoistnej remisji choroby, jednak w ok. 10% przypadków alopecja przybiera cięższą formę, prowadząc do wyłysienia całej głowy lub nawet ciała.

Rokowania nie są zbyt pomyślne dla pacjentów cierpiących z powodu innych chorób autoimmunologicznych, zmian paznokciowych, u których w rodzinie były przypadki alopecji, którzy zachorowali w młodym wieku (łysienie plackowate u dzieci) lub doświadczają szczególnie intensywnej utraty włosów³.