Menopauza - objawy i sposoby ich łagodzenia

Kiedy włączamy radio, słyszymy reklamy suplementów, groźnie podkreślające najbardziej uporczywe objawy przekwitania i fakt, że menopauza jest kobiecym wrogiem, odbierającym radość życia. Jednocześnie z czasopism spoglądają uśmiechnięte 50- i 60-latki w białych koszulkach polo i beżowych spodniach, prowadzące dumnie rower wśród jesiennych liści lub też z nadzieją spoglądające w przyszłość ze szczytu pagórka, na który weszły z pomocą kijków do nordic walking. Rodzi się zatem pytanie, jak naprawdę wygląda menopauza. U każdej z kobiet inaczej, ale jedno jest pewne - jest ona naturalnym etapem życia.

Peri-, pre-, post-, menopauza i klimakterium - co oznaczają?

Na początku należy wyjaśnić, czym są menopauza, perimenopauza, postmenopauza i klimakterium, ponieważ powszechnie pojęcia te są używane zamiennie lub niezgod­nie z ich znaczeniem.

• Menopauza - ostatnia menstruacja w życiu kobiety. Jej pojawienie się trudno przewidzieć, dlatego też lekarz ustala datę menopauzy wstecznie, na podstawie badań i wywiadu z pacjentką. Zwykle za kryterium uznaje się 12 miesięcy bez krwawienia od ostatniej miesiączki. Wtedy też tę menstru­ację określa się mianem menopauzy.
• Premenopauza - jest czasem, kiedy kobiety pozostają wciąż płodne, ale zaczynają obserwować u siebie zaburzenia miesiączkowania czy nocne uderzenia gorąca. Objawy te zwykle pojawiają się po 40. roku życia i poprzedzają meno­pauzę o 8-10 lat.
• Perimenopauza (okres okołomenopauzalny) - czas bliż­szy menopauzie. Zwykle rozpoczyna się ok. 46. roku życia i trwa do 12 miesięcy po ostatniej miesiączce. Na tym etapie zaburzenia jajeczkowania i menstruacji pogłębiają się, ale kobieta nadal jest potencjalnie zdolna do zajścia w ciążę. Towarzyszące perimenopauzie objawy mogą być silniejsze niż w premenopauzie.
• Postmenopauza (okres pomenopauzalny) - czas od roku po dacie ostatniej miesiączki do końca życia kobiety. Nie doświadcza już ona cyklu mensturacyjnego, staje się bezpłodna. Objawy towarzyszące przekwitaniu stopniowo ustępują, by wreszcie zaniknąć.
• Klimakterium, czyli przekwitanie - termin, którym okre­śla się cały czas trwania zmian zachodzących w kobiecie, aż do ustania cyklu menstruacyjnego i postmenopauzy.

Po co nam menopauza?

Chociaż zabrzmi to przewrotnie, to przekwitanie jest darem, którego nie wszystkie samice w Królestwie Zwierząt doświad­czają. Ratuje bowiem kobiety przed byciem płodną do końca życia, kiedy to kolejne ciąże mogłyby stanowić zagrożenie lub nawet przyczynić się do śmierci, ponieważ organizm po prze­kroczeniu pewnego wieku nie ma już sił i zasobów na wydanie na świat zdrowego potomstwa.

Objawy menopauzy

Wraz z przekroczeniem czterdziestego roku życia pojawiają się symptomy pre- i perimenopauzy, powszechnie określane jako, po prostu, objawy menopauzy. Zalicza się do nich:

• Zaburzenia miesiączkowania - to nie tylko rzadsze menstruacje, ale też dłuższe i obfitsze lub przeciwnie, bardziej skąpe krwawienie. Mogą też wystą­pić tzw. krwawienia śródmiesiączkowe lub krótsze cykle menstruacyjne.
• Objawy wazomotoryczne - w tej grupie objawów, wynikających ze zmian w funkcji naczyń krwionośnych, najbardziej wyróżniają się uderze­nia gorąca wywołane zmiennością poziomu estrogenów. Doświadcza ich nawet 75% kobiet. Uderzenia gorąca przyjmują postać nagłego rumienia twarzy i dekoltu, po którym nastę­puje epizod silnych potów. Choć najczęściej zdarza się kilka epizodów uderzeń gorąca dziennie, to niektóre kobiety doświadczają ich nawet kilkadziesiąt razy w ciągu doby.
• Objawy zaburzeń autonomicznych - w tej grupie symptomów są te, spowodowane zmianami w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego. Znajdziemy tu bóle i zawroty głowy, kołatanie serca, bezsenność i szumy uszne. Do tego często dołączają pobudzenie, drażliwość, depresja lub stany lękowe, a także brak samokontroli i upośledzenie pamięci.

• Przewlekłe zmęczenie - objawia się ono tym, że sen nie przynosi odpoczynku, kobieta czuje się także rozbita, nawet po niewielkim wysiłku fizycznym, odczuwa różnego rodzaju bóle i ma problemy z pamięcią oraz koncentracją. Przyczyną jest niedostateczna ilość estrogenów, a objawy są wyraźniejsze u kobiet, które musiały przejść zabieg wycięcia jajników (ooforektomia). Czasem wystarczy jednak usunięcie macicy (histerektomia) z zachowaniem jajników, żeby pojawiły się problemy z kon­centracją i poczucie ciągłego zmęczenia².
• Przybieranie na wadze - to powszechny problem, dotykający co najmniej 50% kobiet w okresie menopauzy. Średnie tempo wzrostu wagi wynosi 1,5 kg rocznie w okresie poprzedzającym ostatnią miesiączkę i zwykle oznacza dodatkowe 10 kg do menopauzy. Spadek poziomu estrogenów wiąże się bowiem ze zwiększeniem ilości tłuszczu trzewnego z 5–8% do 10–15% masy ciała. Oczywiście, nawyki żywieniowe i brak aktywności fizycznej również dokła­dają od siebie cegiełkę³.
• Zespół moczowo-płciowy - to przede wszystkim suchość pochwy (odczuwa ją 75% pań) i związana z tym bolesność podczas zbliżeń, którą zgłasza 40% kobiet. To także nawracające zakażenia dróg moczowych, które objawiają się przede wszystkim parciem na pęcherz i bolesnymi wizytami w toalecie. Wymienionych stanów doświadcza na tym etapie około połowa kobiet.

• Nietrzymanie moczu - osłabienie mięśni dna miednicy w połączeniu ze spad­kiem stężenia estrogenów przyczyniają się do mimo­wolnego oddawania moczu w niewielkich ilościach (popuszczanie), wysiłkowego nietrzymania moczu (kiedy to zwieracz nie jest w stanie utrzymać płynu w czasie kichania, kaszlu, spaceru z cięższymi zakupami czy też podskoku) bądź też nietrzymania moczu o mieszanej przyczynie. Nietrzymanie moczu obniża jakość życia, spra­wiając, że kobiety w wieku okołomenopauzalnym wstydzą się swojej dolegliwościunikają kontaktów społecznych⁵.
• Spadek libido - stopniowe wyłączanie funkcji jajników wpływa na życie intymne nie tylko poprzez suchość pochwy, ale też zmniej­szenie zainteresowania seksem i trudności z osiągnięciem podniecenia. Problem ten dotyka kobiet w różnym stopniu. Nie jest też powiedziane, że musi w ogóle wystąpić – nie­które kobiety czerpią więcej satysfakcji właśnie ze zbliżeń po menopauzie⁶, ponieważ intymne akty nie pociągają już za sobą ryzyka nieplanowanej ciąży.

 

• Osteoporoza, zrzeszotnienie kości - to nic innego jak powstające w naturalny sposób ubytki strukturze kości, zwiększające m.in. ryzyko złamań i w krę­gosłupie i prowadzące do złamań kompresyjnych kręgów, co zauważamy jako zgarbienie i obniżenie wzrostu seniorek. Za osteoporozę odpowiada obniżony poziom estrogenu, którego niedobór utrudnia magazynowanie wapnia w orga­nizmie i wbudowanie go w struktury kośćca. Dotknięte nią kobiety wymagają często hospitalizacji po upadku, który jesz­cze kilka lat wcześniej spowodowałby jedynie pojawienie się siniaka, a teraz prowadzi do pęknięć i złamań kości.
• Objawy mięśniowo-szkieletowe - specjaliści szacują, że ponad 70% kobiet w okresie przekwi­tania doświadczy objawów mięśniowo-szkieletowych, a dla 25% ból mięśni i problemy z poruszaniem staną się przyczyną unieruchomienia w domu. Obniżenie poziomu estrogenów prowadzi bowiem do artralgii (bólu stawów), zwyrodnienia stawów, utraty masy mięśniowej i wspomnia­nej już osteoporozy⁷.

• Łysienie - suchość skóry i zaburzenia hormonalne nie oszczędzają również pukli. Włosy w okresie przekwitania stają się suche, cienkie, ulegają przerzedzeniu – nierzadko można je wycią­gać garściami. Przyczyną jest niejako wypełnienie przez androgeny (męskie hormony płciowe) luki po estrogenach, a hormony te skracają czas życia włosa⁹.
• Trudności z zasypianiem i bezsenność - te objawy są ściśle powiązane z depresją i stanami lęko­wymi. Przez bezsenność należy rozumieć nie tyle brak snu, co jego złą jakość: zaburzenia ciągłości nocnego odpo­czynku (w tym fazy marzeń sennych) i nocne wybudzanie się. Ten problem dotyczy około 50% kobiet w wieku od 40 do 64 lat¹⁰.

A jeśli mimo podobieństwa objawów to nie premenopauza? 

Tak naprawdę postawienie diagnozy nie zawsze jest oczywiste, dlatego wraz z wystąpieniem pierwszych obja­wów, warto zasięgnąć porady lekarza. To ważne, ponie­waż uderzenia gorąca czy przybieranie na wadze mogą być również objawami niedoczynności tarczycy, a lęki i pobudzenie – chorób psychicznych.

Kobiety w okresie przekwitania są też bardziej narażone na wystąpienie niektórych schorzeń układu sercowo-naczyniowego, w tym miażdżycy i choroby wieńcowej¹, dlatego warto zgłaszać lekarzowi każdy niepokojący objaw.

Jak złagodzić objawy menopauzy?

• Odżywianie

Jako że przemiany hormonalne sprzyjają przybieraniu na wadze, to jej kontrola za pomocą planu dietetycznego może się okazać bardzo pomocna. Chińskie Towarzystwo Żywieniowe zaleca spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, świeżych owoców i warzyw, a także jedzenie ryb co najmniej dwa razy w tygodniu, ograniczenie spożycia cukru i oleju oraz soli (≤6 g/dzień). Warto także zrezygnować z palenia i ograniczyć ilość wypijanego alkoholu. 

Udowodniono, że soja i produkty jej przetwórstwa (np. natto), mogą obniżać ryzyko zachorowania na raka piersi, zwłaszcza u kobiet po menopauzie. Izoflawony sojowe przyczyniają się również do utrzymania gęstości kości, co oznacza mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę. Co więcej, wysokie spożycie nasion soi wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem śmierci z jakiejkolwiek przyczyny nawet o 12%.

Głównym przyjmowanym płynem powinna być woda w ilości około 1500–1700 ml dziennie.

 

A nasza rodzima czerwona koniczyna? Należy ona do tej samej rodziny co wspomniana wcześniej soja i zawiera fitoestrogeny, które naturalnie łagodzą objawy perimenopauzy.

Czerwona koniczyna korzystnie wpływa na uderzenia gorąca, zmniejszając ich nasilenie i częstotliwość, do tego poprawia nastrój i pracę mózgu – udowodniono, że stosowanie preparatu na jej bazie przez 6 miesięcy może podnieść wyniki testu na inteligencję wzrokowo-przestrzenną u pań po 60. roku życia.

Co więcej, wyciąg z suszonych liści tej rośliny miał zmniejszać stany lękowe i depresję. Warto też wspomnieć, że czerwona koniczyna zwiększa metabolizm lipidów (pomaga utrzymać prawidłową masę ciała), działa przeciwmiażdżycowo, poprawia gęstość mineralną kości, a nawet wykazuje aktywność przeciwnowotworową względem endometrium i tkanek w piersiach¹¹.

• Aktywność fizyczna

Kobiety w okresie przekwitania powinny codziennie podejmować aktywność fizyczną, np. w postaci ćwiczeń aerobowych (łącznie 150 min tygodniowo), a także ćwiczenia oporowe dwa do trzech razy w tygodniu. Pomogą one utrzymać prawidłowe proporcje między tkanką mięśniową i tłuszczową. Najlepiej wykonywać też około 6 tysięcy kroków dziennie.