Unikanie słońca może być szkodliwe

Najwięcej przypadków czerniaka (49 na 100 tys. mieszkańców) odnotowuje się obecnie w Australii, ale dzięki rozpoczętym w tym kraju na początku lat 90. intensywnym działaniom edukacyjnym statystyki dotyczące zapadalności na ten najbardziej złośliwy nowotwór skóry są coraz bardziej optymistyczne. Otóż mniejszą zachorowalność obserwuje się w grupie osób, które nie ukończyły jeszcze 40 lat, więc stosunkowo wcześnie, jako nastolatki, mogły się zastosować do promowanych działań profilaktycznych (unikanie nadmiernego przebywania na słońcu i używanie kremów z ochroną UV).

W 2016 r. opublikowano raport, z którego wynika, że wśród Australijczyków w przedziale wiekowym 0-39 wskaźnik zachorowalności zmniejszył się z 13 (2002r.) do 9,4 (2016 r.)¹. W Polsce zapada na ten nowotwór 9 osób na 100 tys. mieszkańców.

Krem z filtrem niczym margaryna

Unikanie słońca i nadmierne stosowanie kremów z filtrem przyniosło również negatywne skutki. Znaczny odsetek światowej populacji cierpi obecnie na niedobory witaminy D. Dotyczy to na przykład co czwartego Australijczyka, przy czym deficyt witaminy D w organizmie przeciętnego mieszkańca tego kraju zmniejsza się latem i jesienią, a zwiększa zimą i wiosną¹. W Polsce sytuacja wygląda jeszcze gorzej, tu zbyt niski poziom tej witaminy dotyczy aż 70% populacji.

Przypuszcza się, że przyczyną tak dużych niedoborów jest niewystarczająca ekspozycja na słońce, a także dieta uboga w witaminę D i... częste używanie preparatów z filtrem UV w następstwie kampanii ostrzegających przed promieniowaniem UV. Z oczywistych powodów promocją tego rodzaju kosmetyków najbardziej byli zainteresowani sami producenci.

Przypomina to wielką akcję marketingową prowadzoną w latach 80. i 90., a skierowaną przeciwko masłu. Największe zyski przyniosła ona producentom margaryn, które jako źródło zdrowych tłuszczów miały zastąpić masło. Dopiero po latach na podstawie licznych badań wykazano, że obecne w margarynach tłuszcze trans są wyjątkowo szkodliwe.

Korzyści z witaminy D

Witamina D powstaje w skórze pod wpływem promieniowania UV. Jednak ekspozycja na słońce to niejedyny sposób na jej pozyskanie, ponieważ zawierają ją również niektóre produkty spożywcze (jaja, ryby, owoce morza, mięso, mleko) oraz suplementy diety. Liczne badania potwierdzają właściwości zdrowotne witaminy D i jej wpływ na organizm. Mówi się, że ma ona działanie plejotropowe, czyli wpływa na przebieg licznych procesów życiowych i pracę wielu narządów. Podstawową funkcją witaminy D jest prawidłowe uwapnienie i mineralizacja kości, ale zapobiega ona również krzywicy, zaburzeniom wzrostu u dzieci, złamaniom, a w późniejszym wieku osteoporozie.

Coraz więcej badań pokazuje, że witamina D chroni przed chorobami układu sercowo-naczyniowego, immunologicznego i nerwowego. Małe stężenie witaminy D we krwi jest powiązane również z niewydolnością serca, zawałem, nadciśnieniem tętniczym, padaczką, demencją i udarem mózgu. Deficyty witaminy D obserwuje się w stwardnieniu rozsianym, reumatoidalnym zapaleniu stawów i toczniu rumieniowatym układowym. Niedobory występują także u osób z nadwagą i otyłością². Z wielu badań wynika, że poziom witaminy D we krwi zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty, jelita grubego, piersi i układu limfatycznego³.

Suplementy zamiast opalania

Zespół polskich ekspertów opracował zalecane dawki witaminy D dla osób zdrowych i chorych ze wszystkich grup wiekowych. Suplementy z witaminą D należy przyjmować obowiązkowo od września do kwietnia, a także w miesiącach letnich, jeśli w ogóle nie przebywamy na słońcu⁴. Ale uwaga! Badania pokazują, że pod wpływem promieniowania UV w skórze powstaje oprócz witaminy D bezcenny dla naszego zdrowia tlenek azotu. Ma on pozytywny wpływ na naczynia krwionośne, rozszerza je, co prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi⁵.

Badania przeprowadzone w Indiach z udziałem 978 osób pozwoliły zaobserwować, że ciśnienie tętnicze krwi jest uzależnione od pory roku. Było ono u badanych wyższe zimą, a niższe latem. Za jedną z możliwych przyczyn sezonowych zmian ciśnienia krwi uznano wpływ promieniowania słonecznego i tlenku azotu, który rozszerza tętnice⁶.

Urodzeni, aby się opalać

Nasz organizm jest przystosowany do przebywania na słońcu, ale jako prehistoryczni Homo sapiens byliśmy bardziej niż teraz odporni na promieniowanie słoneczne. Wskutek migracji z terenów Afryki, co wiązało się ze zmianą strefy klimatycznej, rozjaśnieniu uległ kolor naszej skóry. Taką cenę zapłaciliśmy za przejście ze słonecznej Afryki do wielkomiejskiej dżungli.

Wciąż jednak nasz organizm ma kilka linii obrony przed nadmiarem światła:

• melanina - naturalny barwnik skóry, który ma zdolność pochłaniania promieniowania UVA i UVB, co chroni DNA komórki przed uszkodzeniem świetlnym;
• kwas urokainowy - ma zdolność pochłaniania promieniowania UVB; jego stężenie w pocie i naskórku zwiększa się pod wpływem promieniowania słonecznego;
• warstwa rogowa naskórka - rozprasza oraz pochłania promieniowanie, chroniąc skórę przed poparzeniem⁷.

Jak korzystać ze słońca?

Kilkanaście minut dziennie na słońcu może przynieść duże korzyści, od poprawy samopoczucia i wzmocnienia kości po ochronę przed nowotworami. Warto zapamiętać, że...

● wystarczy 12-15 minut przebywania na słońcu z odsłoniętą twarzą i dłońmi, aby doszło do syntezy witaminy D3 w organizmie;

● odpowiedni strój (długie spodnie, nakrycie głowy, okulary) chroni przed promieniowaniem UV lepiej niż kremy z filtrem;

● kremy ochronne należy stosować zgodnie z instrukcją producenta (patrz ramka). Paradoksalnie osoby używające kremów z filtrem UV są w większym stopniu narażone na choroby skóry - towarzyszy im złudne poczucie bezpieczeństwa, więc dłużej przebywają na słońcu bez odpowiedniego ubrania i ochrony oczu.