Filtry - pogromcy promieni słonecznych

Negatywne skutki nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne nie budzą dziś żadnej wątpliwości: promieniowanie UVB, pochłaniane przez ludzki naskórek, odpowiada nie tylko za opaleniznę, ale również za fotostarzenie, pośrednie uszkodzenia DNA, reakcje fotoalergiczne oraz zmiany w procesach immunologicznych.

Z kolei promieniowanie UVA, wnikające głębiej w skórę, powoduje powstawanie rumienia i bezpośrednie uszkodzenia DNA¹.

Dlatego tak ważne jest ograniczanie wpływu promieni słonecznych na nasz organizm.

W praktyce najprostszą formą takiej ochrony są filtry przeciwsłoneczne, czyli związki chemiczne, które je odbijają, pochłaniają lub rozpraszają².

Filtry mineralne lub chemiczne

Filtry przeciwsłoneczne stosowane obecnie w kosmetykach tradycyjnie dzieli się na fizyczne (mineralne) i chemiczne. Działanie tych pierwszych polega na rozproszeniu i odbiciu promieniowania, a tych drugich - na chemicznej zdolności do pochłaniania światła. Niektórzy eksperci postulują jednak, aby odejść od podziału opartego na mechanizmie działania i wyodrębnić filtry przeciwsłoneczne nieorganiczne i organiczne, ponieważ część substancji należących dzisiaj do filtrów fizycznych to tak naprawdę substancje chemiczne³.

Bazując jednak na obowiązującym podziale, jako najczęściej występujące filtry przeciwsłoneczne mineralne należy wymienić tlenek cynku (Zinc oxide) i dwutlenek tytanu (Titanium dioxide). Tlenek cynku jako jedyny chroni zarówno przed promieniami UVB (długość fali 290-320 nm), UVA 1 (340-400 nm), jak i UVA 2 (320-340 nm).

Jako że za pomocą samych filtrów mineralnych trudno jest osiągnąć kompleksową i skuteczną ochronę, w produktach kosmetycznych często łączy się je z filtrami chemicznymi. Choć są lepiej tolerowane przez skórę (zwłaszcza wrażliwą i skłonną do podrażnień) i bardziej fotostabilne (nie tracą swoich właściwości pod wpływem promieniowania czy utleniania), filtry mineralne wymagają również częstej aplikacji, ponieważ łatwo ścierają się z powierzchni ciała.

Z kolei filtry przeciwsłoneczne chemiczne przenikają w głąb skóry, dzięki czemu są niewidoczne i mają nietłustą konsystencję, dając jednocześnie skuteczniejszą ochronę. Są to jednak syntetyczne związki (np. pochodne kwasu cynamonowego, benzofenon czy nieakceptowane w USA, ale stosowane w Europie pochodne kamfory), które również stosuje się zazwyczaj w formie mieszanek, gdyż żaden z nich nie chroni równocześnie przed promieniowaniem UVA i UVB. 

Niebezpieczne filtry przeciwsłoneczne

Niektóre filtry chemiczne mogą powodować reakcję fototoksyczną (np. 2-etoksyetylop-metokscycynamonian) lub fotoalergiczną (kwas p-aminobenzoesowy - PABA - i benzofenony)⁴. Reakcje te powstają pod równoczesnym wpływem promieniowania słonecznego oraz czynnika zewnętrznego (leku, kosmetyku), który uwrażliwia skórę na działanie światła. W przypadku reakcji fototoksycznych dochodzi do bezpośredniego uszkodzenia tkanek, którego objawy przypominają oparzenie słoneczne: w miejscu działania światła pojawiają się rumień, obrzęk, pęcherze i hiperpigmentacja pozapalna, a w niektórych przypadkach także trudne do usunięcia przebarwienia⁵.

Z kolei odczyny fotoalergiczne pojawiają się wówczas, gdy pod wpływem energii świetlnej obecne w organizmie cząsteczki fotoaktywne leków lub kosmetyków (np. wspomnianych filtrów) przekształcają się w nowe substancje, które łączą się z białkami komórek skóry, tworząc alergeny. Objawia się to ostrym miejscowym stanem zapalnym, pokrzywką i obrzękiem.

Ponadto, jak wykazała analiza przeprowadzona przez szwajcarski Kantonslabor Basel, niektóre organiczne filtry przeciwsłoneczne są niestabilne, co oznacza, że po absorpcji nie są w stanie w pełni oddać dodatkowej energii pobranej od sąsiadujących cząsteczek. Powstają wówczas wolne rodniki, izomery i inne produkty rozpadu, które nie zostały zbadane pod względem toksykologicznym. Do takich filtrów należy szeroko stosowany Ethylhexyl Methoxycinnamate (EHMC), który po wystawieniu na działanie światła słonecznego przekształca się z formy izomeru trans w mniej stabilny izomer cis⁶.

Jakie filtry przeciwsłoneczne wybierać?

Oczywiście powyższe wady nie oznaczają, że należy rezygnować z ochrony, jaką zapewniają filtry przeciwsłoneczne. Wręcz przeciwnie - jest ona niezbędna podczas każdej kąpieli słonecznej. Warto jednak zwracać uwagę na skład chemiczny wybieranych preparatów i dostosować je do potrzeb naszej skóry.

Na szkodliwe skutki promieniowania słonecznego szczególnie narażone są osoby z cerą trądzikową oraz z tendencją do przebarwień, zwłaszcza, że wiele kosmetyków przeznaczonych do takiej skóry dodatkowo powoduje nadwrażliwość na światło słoneczne. Dlatego w takich przypadkach konieczny jest jak najwyższy filtr (SPF 50).

Dużą ostrożność w wyborze konkretnego kosmetyku powinni wykazać alergicy oraz osoby ze skórą wrażliwą - filtry chemiczne mogą powodować u nich reakcje uczuleniowe, zaczerwienienie, a nawet stan zapalny.

Warto również zwrócić uwagę na to, czy filtry przeciwsłoneczne zawierają dodatkowe składniki o właściwościach nawilżających i regenerujących (np. aloes, olejek jojoba, masło shea, arnikę górską). Tego typu naturalne filtry pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego są co prawda mniej skuteczne niż mineralne i chemiczne (dlatego nie używa się ich samodzielnie), ale wykazują pewne właściwości promieniochronne, a przy okazji dostarczają składniki aktywne, w tym antyoksydanty zwalczające wolne rodniki.