Opioidy - jak uwolnić się od uzależnienia od leków?

Monica, 39-letnia mieszkanka Mesa w stanie Arizona, zaczęła brać oksykodon ponad 5 lat temu, by uśmierzyć ból spowodowany przepukliną dysku. - Początkowo lek miał zadziwiający wpływ na moje zdrowie - wspomina kobieta. - Dawał mi dodatkową energię. Usuwał ból i pozwalał dłużej pracować, więc mogłam rozwijać swoją firmę. Później, jak opowiada Monica, wszystko zawaliło się, gdy wreszcie uświadomiła sobie, że jest uzależniona od leku i nie może przestać go brać, nawet jeśli bardzo się stara.

Przez następne 5 lat była, jak sama mówi, "niewolnicą oksykodonu", przyjmując go w dawce 15 mg co 6 godz. Dopiero gdy nieomal straciła życie na skutek zakażenia gronkowcem, zaczęła zastanawiać się nad jakością swej egzystencji i nad tym, że jej prawdziwe ja stopniowo znikało.

Co roku ponad 47 tys. Amerykanów umiera na skutek przedawkowania opioidów, a szacuje się, że zaburzenia związane z ich używaniem dotyczą 1,7 mln osób w USA.

Opioidowa epidemia

Mak opiumowy od tysięcy lat używany jest na całym świecie do leczenia bólu, pobudzenia i lęku. Euforia i nadzwyczajne rozluźnienie, jakie odczuwa się po zażyciu opium lub jego pochodnych, czyni tę substancję tak niebezpieczną, a uzależnienie od opioidów tak powszechnym w dzisiejszych społeczeństwach zachodnich. W 1950 r. amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zaaprobowała chlorowodorek oksykodonu - półsyntetyczną opioidową pochodną opium, spowalniającą przepływ sygnałów między mózgiem a ciałem.

Już na początku lat 60. nadużywanie leków zawierających oksykodon stało się poważnym problemem. Chroniczny ból jest zjawiskiem ogólnoświatowym, nasilającym się w miarę starzenia się populacji zachodnich. Szacuje się, że ponad 100 mln dorosłych Amerykanów i ponad 43% populacji brytyjskiej cierpi z powodu przewlekłych schorzeń bólowych¹.

W Polsce nawet 70% ludzi skarży się na ból pooperacyjny, a ponad 50% odczuwa dolegliwości ze strony kręgosłupa. W obliczu tej epidemii dostępność pochodnych opium i opracowanie syntetycznych opioidów, takich jak fentanyl, było traktowane przez lekarzy i miliony pacjentów niemal jak dar niebios. Kliniki leczenia bólu, w których przepisuje się opioidy na różnorodne przewlekłe stany, sprawiły, że leki te stały się coraz łatwiej dostępne nie tylko dla chorych, lecz także na czarnym rynku.

Cały ten entuzjazm napędzany był setkami milionów dolarów włożonych w kłamliwą reklamę, rozpowszechnianą przez przemysł farmaceutyczny, która utwierdzała odbiorców w przekonaniu, że nowe, dostępne na receptę opioidy o przedłużonym uwalnianiu nie są uzależniające. Przykładowo gdy wprowadzono i wypromowano OxyContin jako bezpieczny lek na chroniczny ból, wartość jego sprzedaży wzrosła z 48 mln dolarów w 1996 r. do blisko 1,1 mld dolarów w 2000 r. Lek promowano m.in. poprzez firmowe gadżety promocyjne, takie jak pluszowe maskotki, kapelusze wędkarskie, a nawet utwory muzyczne, jak np. piosenka "Get in the Swing With OxyContin" (Wróć do formy z OxyContinem)².

Do 2004 r. preparat zdążył już zyskać złą sławę z powodu szerzących się w całych Stanach Zjednoczonych przypadków nadużywania go. Obecnie co roku ponad 47 tys. Amerykanów umiera na skutek przedawkowania opioidów, a szacuje się, że zaburzenia związane z ich używaniem dotyczą 1,7 mln mężczyzn i kobiet w samych Stanach Zjednoczonych.

Część tej fali ma związek z produkcją jeszcze silniejszych syntetycznych opioidów, takich jak fentanyl. Działanie tego typu farmaceutyków nie ogranicza się do łagodzenia bólu. Zarówno opiaty, jak i opioidy znane są z wywoływania efektów ubocznych, takich jak zawroty głowy, senność, upośledzenie ostrości umysłu, zmiany nastroju, zaparcia, utrata precyzyjnych zdolności motorycznych i oczywiście uzależnienie. Przy długotrwałym używaniu środki te zubożają zasoby organizmu, powodując utratę energii, brak motywacji, skrajne zmęczenie i depresję. Długotrwałe ich stosowanie może też wywołać poważne niedobory żywieniowe i przyczynić się do zaburzeń erekcji u mężczyzn oraz osłabienia libido u obu płci.

Wszystko wskazuje na to, że opioidy powodują również oporność insulinową, prowadząc do cukrzycy³. Poza tym tłumią one funkcjonowanie podwzgórza i przysadki mózgowej, a także mogą być przyczyną zmniejszenia gęstości mineralnej kości⁴. Paradoksalnie przyjmowanie opiatów przez dłuższy czas może zwiększyć wrażliwość na ból. - Opioidy jako klasa leków wywołują hiperalgezję - wyjaśnia naturopata dr Ravi Chandiramani, założyciel Blue Door Therapeutics w Scottsdale w Arizonie. - Oznacza to, że osoba stosująca leki, które w założeniu miały zwalczać ból, w rzeczywistości, wbrew intuicyjnemu przewidywaniu, zaczyna odczuwać go bardziej dotkliwie.

Stwierdziliśmy, że ci pacjenci w miarę zmniejszania dawek opioidów i oczywiście wtedy, gdy odstawiali te leki całkowicie, szybko uświadamiali sobie, że w istocie ich ból nie był aż tak silny, jak im się wydawało.

Odstawić i wytrwać

W leczeniu zaburzeń związanych z używaniem opioidów łączy się szeroką gamę farmaceutyków zwalczających uzależnienie i objawy odstawienne oraz doradztwo, obejmujące terapię poznawczo-behawioralną (CBT) i program 12 kroków, koncentrujący się na zaakceptowaniu faktu bycia osobą uzależnioną, poddaniu się wyższej mocy i aktywnym uczestnictwie w spotkaniach i programach terapii.

Terapia poznawczo-behawioralna jest podejściem opartym na działaniu, pozwalającym uzyskać zmiany zachowania pacjenta już po 16 sesjach. Praktykujący ją eksperci skupiają się na pomaganiu osobom uzależnionym w identyfikowaniu negatywnych myśli, które popychają je ku używaniu leków na własną rękę. Pacjenci uczą się rozpoznawać sytuacje i odczucia wyzwalające sięganie po uzależniający lek, unikać tych wyzwalaczy oraz stosować techniki osłabiania emocji i myśli prowadzących do zastosowania leku lub narkotyku. Niestety farmaceutyki stosowane w takiej terapii mają skutki uboczne.

Metadon, buprenorfina i naltrekson są wolno działającymi opioidami zwanymi antagonistami, które mają pomóc osobom uzależnionym w odstawieniu silniejszych środków. Jednak one same również uzależniają, a każdy z nich może mieć liczne działania niepożądane.

Buprenorfina: reakcje alergiczne, obrzęki, gorączka, bóle głowy, spowolnienie akcji serca, amnezja, splątanie, zawroty głowy, drgawki, nieostre widzenie, mdłości, wymioty i inne dolegliwości.

Dicyklomina: zaparcia, biegunki, bóle głowy, wymioty, silne pocenie się i nieostre widzenie.

Klonidyna: zaparcia, drażliwość, senność lub bezsenność i koszmary nocne.

Hydroksyzyna: pokrzywka, trudności z oddychaniem, wysypki, ból głowy i obrzęk twarzy, ust, języka lub gardła.

Trazodon: bóle głowy i mięśni, zaparcia, biegunki, drętwienie, mdłości i wymioty.

Kwetiapina: większość objawów wymienionych powyżej, a także zmiany nastroju, trudności w mówieniu, wrogość i gwałtowne ruchy.

Kolejnym problemem jest długość leczenia. Jak stwierdził w wywiadzie dla New York Times’a dr Mark Willenbring, były dyrektor działu badań nad leczeniem i wychodzeniem z nałogu Narodowego Instytutu Nadużywania Alkoholu i Alkoholizmu, "nie można leczyć chronicznej choroby przez 4 tygodnie, a potem odesłać pacjenta do grupy wsparcia. Ludzie z przewlekłą formą uzależnienia wymagają leczenia kompleksowego, zindywidualizowanego i dostępnego w sposób ciągły lub okresowy tak długo, jak długo będzie potrzebne⁵.

Podejście holistyczne - leczenie uzależnienia

Odpowiedzią na to zapotrzebowanie są kliniki oferujące zindywidualizowane plany leczenia, łączące tradycyjne podejście niemal ze wszystkim: od terapii konnej po medytację, jogę, akupunkturę, neurofeedback (sprzężenie zwrotne z aktywnością mózgu pacjenta w czasie rzeczywistym), psychodramę (odgrywanie zdarzeń z przeszłości), reiki (uzdrawianie energią poprzez nakładanie rąk), doświadczanie somatyczne (terapię używaną do łagodzenia objawów w zespole stresu pourazowego), masaż, zajęcia na wolnym powietrzu i wiele innych metod.

Wprawdzie nie ma aktualnie badań, które dowodziłyby definitywnie, że holistyczne podejście do leczenia uzależnień jest bardziej skuteczne niż tradycyjne, jednak nietrudno dostrzec jego zalety. W badaniach kontrolowanych uczestnicy, którzy obok standardowego leczenia farmaceutycznego odbywają również trening praktyk medytacji uważności, osiągają rezultaty równie dobre lub lepsze niż ci, którzy stosują tylko farmakoterapię⁶. 

Joga

Udowodniono, że joga osłabia niepohamowane pragnienia związane z uzależnieniem poprzez aktywowanie przywspółczulnego układu nerwowego, który odpręża ciało - w przeciwieństwie do współczulnego, przygotowującego organizm do walki lub ucieczki⁷.

Masaż

Wykazano też, że masaż obniża poziom hormonu stresu, kortyzolu, stymulując jednocześnie produkcję neuroprzekaźników dobrego samopoczucia - dopaminy i serotoniny - co ma szczególnie istotne znaczenie na wczesnych etapach wychodzenia z uzależnienia, gdy poziom dopaminy u pacjenta zazwyczaj znacząco spada⁸.

Akupunktura

Dobrze znanym pozytywnym dopełnieniem terapii uzależnień jest akupunktura. Liczne badania pokazują, że ta metoda może łagodzić związane z opioidami depresję i lęk⁹.

Szczególnie skuteczne w wychodzeniu z nałogu jest leczenie oparte na akupunkturze ucha, znane jako protokół NADA. - Główną funkcją NADA jest uwalnianie serotoniny i dopaminy, pomagających złagodzić dyskomfort powodowany przez objawy odstawienne - mówi dr Eva Ross, doktor tradycyjnej medycyny chińskiej, była terapeutka uzależnień w dużym ośrodku leczenia w Malibu w Kalifornii, która obecnie prowadzi ośrodek leczenia Maui Healing Center w Kula na Hawajach.

Ross twierdzi, że drugim ważnym efektem, jaki wywołuje akupunktura podczas leczenia uzależnienia od opioidów, jest bardzo gwałtowne oczyszczanie wątroby, wspierająca organizm w pozbywaniu się toksyn pochodzących z leków. Inne wysoce skuteczne uzupełnienie programów leczenia uzależnień lekowych to medyczna marihuana.

Marihuana

Dr Ravi Chandiramani, naturopata, jest pionierem na polu integracyjnej medycyny uzależnień i dyrektorem medycznym Blue Door Therapeutics w Scottsdale w Arizonie. W ośrodku tym poszerzono terapię poznawczo-behawioralną o programy terapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej, a do protokołu włączono metody naturopatyczne, takie jak analiza hormonalna, specjalne testy laboratoryjne i suplementacja oparta na wynikach testów żywieniowych.

Jako uzupełnienie tych podejść jego protokół integracyjny obejmuje także medytację uważności, akupunkturę i pracę z ciałem, taką jak rolfing i refleksologia. Ale zdaniem dr. Chandiramaniego to właśnie włączenie leczenia wspieranego marihuaną najbardziej odmieniło proces powrotu pacjentów do zdrowia.

- Dawniej musielibyśmy zastosować cały zestaw różnorodnych leków na receptę, by opanować wszystkie objawy odstawienia - mówi doktor. - Okazało się jednak, że strategia z użyciem konopi naprawdę dobrze radzi sobie aż z 80% wszystkich tych objawów. Jak twierdzi dr Chandiramani, medyczna marihuana, szczególnie skuteczna u pacjentów, którzy przyjmowali opioidy przez długi czas lub w wysokich dawkach, wykazuje nadzwyczajne właściwości, gdyż mają oni do czynienia tylko z jedną substancją, nie musząc przyjmować wielu różnych leków. - Marihuana miała zaskakujący wpływ na wyniki skuteczności leczenia - mówi doktor.

- Dzięki wykorzystaniu konopie jej wskaźnik po upływie roku od zakończenia terapii znacząco podniósł się w stosunku do średniej krajowej, wynoszącej ok. 11-13% - sięga zawsze powyżej 30%. Jeżeli zmagasz się już z uzależnieniem od opiatów, najtrudniejszą i najważniejszą rzeczą, zdaniem dr. Chandiramaniego, jest znalezienie innych motywacji, które będą silniejsze niż nałóg - może to być Twoje oddanie rodzinie, wartość pracy, której nie chcesz stracić, chęć przeżycia długiego i zdrowego życia. Musi być coś, co ma dla Ciebie większe znaczenie niż to, co daje Ci uzależnienie.