Jak księżyc wpływa na nasze ciało i psychikę?

Księżyc, najbliższy nam obiekt kosmiczny, od wieków pobu­dzał ludzką wyobraźnię swym chłodnym światłem i zmien­nością postaci. W większości kultur świata istnieją przekonania, iż może on wywierać wpływ na ludzkie zacho­wanie i zdrowie, a wpływ ten ma w so­bie coś tajemniczego i niepokojącego.

Od łacińskiego słowa „luna”, czyli „księżyc”, pochodzi słowo „lunatyk” i choć w języku polskim oznacza ono tylko somnambulika, czyli osobę przejawiającą zaburzenie snu polega­jące na nieświadomym wykonywaniu różnych czynności w jego trakcie, to w innych językach odnosiło się przede wszystkim do osób chorych psychicznie i epileptyków, gdyż są­dzono, że choroby te wywoływane są właśnie wpływem księżyca. 

Współcześni badacze analizują powią­zania cyklu księżycowego z najróżniej­szymi przejawami ludzkich zachowań, np. z przyjęciami do szpitalnych oddzia­łów ratunkowych, z ilością porad psy­chiatrycznych, z wypadkami drogowy­mi, samobójstwami, aktami przemocy, snem, cyklem miesiączkowym, powikła­niami pooperacyjnymi, a nawet notowa­niami giełdowymi.

Rezultaty tych badań są niejednoznaczne. O ile na ogół nie udaje się ustalić statystycznie znaczą­cej zależności, to jednak w niektórych przypadkach istnienie takiej zależności zostaje zdecydowanie potwierdzone. 

Grawitacja, światło czy coś innego? 

Wraz ze zmianami faz księżyca zmienia się też jego grawitacyjne oddziaływanie na naszą planetę. Gdy księżyc znajduje się w pełni lub w nowiu, siły grawi­tacyjne Księżyca i Słońca oddziałują na Ziemię w jednej linii, natomiast w I i III kwadrze kierunki ich oddziały­wań układają się pod kątem prostym. 

Według jednej z teorii związek organi­zmu ludzkiego z cyklem księżycowym wynika z wysokiej, 70-procentowej zawartości wody w naszym ciele, na któ­rą Księżyc oddziałuje grawitacyjnie, powodując zjawiska przypominające przypływy i odpływy mórz i oce­anów.

Zwolennikiem tej teorii był już w XIII w. św. Tomasz z Akwinu, który argumentował, że mózg ludzki, będąc najbardziej wilgotnym narządem, jest najbardziej podatny na wpływ księży­ca. Paracelsus w XVI w. pisał o „duchu życia mózgowego”, który przyciągany jest ku księżycowi, tak jak igła ma­gnesu przyciągana jest ku północy. 

Według innej teorii oddziaływanie Księżyca wpisuje się w zjawisko rytmów biologicznych obserwowanych w przy­rodzie. Doskonale znamy z obserwacji rytmy dobowe i roczne, zarówno u czło­wieka, jak też u zwierząt i roślin. Być może cykliczny wpływ księżyca również jest przejawem astronomicznego rytmu rządzącego przyrodą. Głęboko przeko­nana jest o tym tradycyjna medycyna chińska, która twierdzi, że rytmy fizjo­logiczne człowieka wykazują synergię z innymi rytmami naturalnymi. 

Wpływ faz księżyca, a zwłaszcza peł­ni, może wynikać też z większej ilości nocnego światła, zaburzającego normal­ny schemat snu, i przez to odbijającego się na rozmaitych funkcjach życiowych organizmu. Podczas pełni przy bez­chmurnym niebie natężenie światła może być ok. 25 razy większe niż w I lub III kwadrze i nawet do 250 razy większe niż podczas nowiu.

Dla mieszkańców miast noc rozświetlona światłem księży­ca może nie być tak wyraźnym bodźcem środowiskowym, ale ci, którym nieobce są naprawdę ciemne noce bez sztuczne­go światła, wiedzą, jak silny efekt może wywoływać światło księżyca w pełni. Nie jest też wykluczone, że ist­nieją jeszcze inne, dotychczas nieodkryte mechanizmy dosto­sowania aktywności organi­zmów żywych do faz księżyca.

Statystyki oddziału ratunkowego szpitala w Newcastle wykazały, że podczas pełni notowano dwukrotnie więcej przyjęć pacjentów z ostrymi zaburzeniami zachowania i agresją niż w pozostałych fazach księżyca 

Cykle księżyca są różne - ile trwają?

Mówiąc o cyklicznym wpły­wie Księżyca, należy odróżniać miesiąc synodyczny (lunację), czyli średni czas między kolej­nymi nowiami księżyca, trwający 29 dni 12 godzin 44 minuty i 3 se­kundy, od miesiąca syderycznego (gwiazdowego), liczonego jako średni czas obiegu Księżyca wokół Ziemi, czyli 27 dni 7 go­dzin 43 minuty i 11,5 sekundy.

Jak pokazują badania, za­równo cykl miesiączkowy, jak i cykl maniakalno-depresyjny w chorobie afektywnej dwubie­gunowej oraz cykl snu i czuwania są zsynchronizowane z synodycznym cyklem księżyca, ale w ramach tego cy­klu mogą być zsynchronizowane z porą pełni lub nowiu.

Z czasem synchronizacja ta może zresztą przesuwać się wielokrotnie z jed­nej fazy do drugiej. Biologiczne cykle mogą być zsynchronizowane z każdym lub z co drugim, co trzecim, co czwar­tym lub nawet co szóstym cyklem księżycowym, albo też co drugi cykl nastroju może być zsynchronizowany z co trzecim cyklem księżycowym¹.

Cykle księżycowe w fizjologii i zacho­waniu zwierząt zaobserwowano u wielu gatunków, od planktonu po ssaki na­czelne. U zwierząt podstawową funkcją cyklu księżycowego jest zwiększenie powodzenia reprodukcji poprzez zsyn­chronizowanie fizjologii i zachowań reprodukcyjnych samców i samic.

Być może temu służyła też synchronizacja cyklu miesiączkowego i owulacyjne­go kobiet z fazami księżyca, ale nawet jeśli tak było, to używanie sztucz­nego światła w nocy i zamknięcie przestrzeni mieszkalnych już dawno pozbawiło ją znaczącej roli biologicz­nej. Być może właśnie te nieistotne już dziś pozostałości biologicznych adaptacji sprawiają, że niektórzy z nas są tak wrażliwi na zmiany faz księżyca.

Jak księżyc wpływa na naszą psychikę?

Gdy księżyc zbliża się do pełni, wiele osób odczuwa zaburzenia stabilności psychicznej. Wzrasta u nich poziom stresu i lęku, zwiększa się drażliwość i często zdarzają się huśtawki na­strojów. Osoby, które już wcześniej zmagały się z problemami psychicz­nymi, często odczuwają ich nasilenie. W chorobie afektywnej dwubiegunowej pełnia księżyca często intensyfiku­je stan manii. W przypadku depresji reakcje bywają diametralnie różne: u jednych pełnia pogarsza stan, pod­czas gdy u innych podnosi nastrój.

Rezultaty badań nad wpływem faz księżyca na zaostrzenie objawów chorób psychicznych są wybitnie niejedno­znaczne. W wielu badaniach nie stwier­dzono żadnej zależności, ale były i takie, w których zależności były wyraźne, tyle że wzajemnie sprzeczne.

Przykładowo, w badaniu indyjskim odkryto, że naj­większe nasilenie objawów chorób psychicznych przypadało na okres nowiu, a najmniejsze – na okres peł­ni², podczas gdy w badaniu chińskim najwięcej hospitalizacji z powodu schizofrenii notowano w I kwadrze i pełni, a najmniej – podczas nowiu³.

W badaniu z 1978 r. stwierdzono związaną z cyklem księżycowym periodyczność zdarzeń takich jak zabójstwa, samobójstwa, śmiertel­ne wypadki drogowe, napady oraz nagłe zgłoszenia do oddziałów psy­chiatrycznych⁴. Z kolei statystyki oddziału ratunkowego szpitala w Newcastle wykazały, że podczas pełni notowano 2-krotnie więcej przyjęć pacjentów z ostrymi zabu­rzeniami zachowania i agresją niż w pozostałych fazach księżyca. Więk­szość z tych pacjentów była też pod wpływem alkoholu i/lub narkotyków⁵.

Jakie są mechanizmy tych zależ­ności, można tylko spekulować. Być może odgrywa tu rolę krótszy sen i jego gorsza jakość, co prowadzi do zabu­rzenia cyklu snu i czuwania. Jasne noce podczas pełni mogą sprzyjać późniejszemu zasypianiu lub bezsen­ności. Niektórzy badacze sugerują także, iż większa intensywność światła w nocy nasila stymulację zmysłów, co może sprzyjać reakcjom stresowym.

Bezsenność podczas pełni dotyka bardzo wiele osób. Badania pokazu­ją, że podczas pełni sen bywa płytszy i krótszy, choć możemy tego nawet nie dostrzegać. Szwajcarscy naukowcy po­twierdzili, że jakość snu podczas pełni pogarsza się zarówno w kategoriach obiektywnych, jak i subiektywnych. W badaniu elektroencefalograficznym (FFG) odnotowano spadek aktywności fal delta podczas snu NREM, będą­cych wskaźnikiem snu głębokiego, o 30%, czas potrzebny do zaśnięcia wydłużał się o 5 min, a całkowita dłu­gość snu zmniejszała się o 20 min.

Zmianom tym towarzyszyło pogorsze­nie jakości snu w ocenie subiektywnej, a także obniżenie poziomu melatoniny wytwarzanej przez organizm⁶. W innym badaniu przetestowano próbki krwi 20 zdrowych mężczyzn i stwierdzono, że w czasie pełni księżyca mieli oni niższy poziom melatoniny i testoste­ronu oraz mniejszą ilość neutrofilów, natomiast wyższy poziom kortyzolu (hormonu stresu) niż podczas nowiu⁷. 

Jak księżyc wpływa na ciało?

Cyklicznemu wpływowi Księżyca podlega nie tylko nasza psychika, ale i ciało, co potwierdzono w wie­lu badaniach, choć poza odkryciem okresowych zależności naukowcy na ogół niewiele byli w stanie po­wiedzieć o ich mechanizmach. W jednym z badań stwierdzono np., że osłabienie przyciągania grawita­cyjnego Księżyca, czyli jego większe oddalenie od Ziemi, zwiększa ilość przypadków ostrego zawału mięśnia sercowego, a zmiana siły grawitacji Księżyca wpływa na aktywność pły­tek krwi oraz procesy fibrynolizy, czyli rozpuszczania skrzepów⁸. 

Inni badacze zaobserwowali, iż cykl księżyca wywiera wpływ na dynamikę funkcjonowania układu krążenia. Pod­czas nowiu i pełni niższe było skurczo­we i średnie ciśnienie tętnicze, ale tętno spoczynkowe nie wykazywało różnic po­między fazami. W nowiu i pełni niższe były też szczytowe wartości tętna i ci­śnienia krwi po ćwiczeniach fizycznych, a tętno szybciej powracało do normy. Rezultaty te pokazują, że podczas nowiu i pełni dysponujemy wyższą wydolno­ścią fizyczną niż podczas I i III kwadry⁹. 

Ataki dny moczanowej występują wyraźnie częściej podczas pełni lub nowiu księżyca niż w fazach pośred­nich¹⁰. Nów jest też porą, w której wzrasta częstość pęknięć tętniaków wewnątrzczaszkowych¹¹. Pełnia sprzyja za to ostrzejszemu widzeniu, natomiast nów jest czasem, w którym widzimy najmniej ostro¹². Fazy księżyca wpływają też na nasz apetyt, trawienie i sposób odżywiania. Dobrze wie o tym medy­cyna ajurwedyjska, która dokładnie opisuje cykliczność takich zmian. 

Jak dobierać olejki eteryczne do każdej z faz księżyca?

Skoro nie możemy uciec przed wpły­wem Księżyca, postarajmy się działać w zgodzie z nim, a nawet wykorzysty­wać go do wspierania zarówno na­szych przedsięwzięć, jak też odpo­czynku i regeneracji.

Każda faza księżyca posiada bowiem swoją specyfikę duchową i energetycz­ną, przez co jest szczególnie od­powiednia dla określonego typu aktywności. Do lepszego dostro­jenia się do naturalnych rytmów natury warto wykorzystać aroma­terapię, gdyż olejki eteryczne mogą bardzo skutecznie wpływać na nasze emocje i umysł. Poniżej przedstawiamy krótkie charakterystyki 8 faz księżyca.

Nów, czyli czas, gdy Księżyc jest zupełnie niewidoczny, to początek cyklu lunarnego, a także okres wyty­czania nowych celów i rozpoczynania nowych działań. Jest to odpowiednia chwila na sformułowanie nowych intencji. Może też być czasem in­spiracji, kreatywności i nowych pomysłów, a także czasem intro­spekcji, duchowego oczyszczenia i wyciszenia.

Okres ten odpowiada on naturalnym procesom detoksy­kacji organizmu, dzięki czemu post w tym okresie jest szczególnie ko­rzystny. Apetyt obniża się samoistnie i wiele osób spontanicznie ogranicza w tym czasie spożycie kalorii lub rozpoczyna post przerywany, nawet jeśli nie śledzą zmian faz księżyca. 

• Rosnący sierp to początek reali­zacji zamiarów i czas wdrażania nowych pomysłów. Powinien być też czasem jasności umysłu, wzro­stu, budowania wiary we własne siły i zaufania do siebie. Optymi­styczna energia zachęca do po­dążania ku wyznaczonym celom, dodaje nadziei i sprzyja ekspansji.
  Olejek jałowcowy wspiera układ nerwowy i regenerację, słodka poma­rańcza i cedr dodadzą odwagi w re­alizacji planów i pomogą je zwizuali­zować. Olejek kardamonowy sprzyja jasności umysłu i pewności siebie, a olejek cynamonowy zwiększa kon­centrację i łagodzi napięcie nerwowe.
• Pierwsza kwadra jest okresem zaanga­żowania w działania wytyczone podczas nowiu, a także czasem podejmowania decyzji i pokonywania przeszkód, co wy­maga determinacji i siły, ale jest nieunik­nione na drodze rozwoju. W zakresie odżywiania jest to czas stopniowego zwiększania spożycia w odpowiedzi na aktywizację metabolizmu i zwięk­szone zapotrzebowanie energetyczne. Warto wtedy zadbać o bardziej pożywne posiłki, bogate w składniki odżywcze. Eteryczne olejki z rozmarynu, mię­ty pieprzowej i cytryny wspomagają koncentrację, stymulują umysł i po­magają w podejmowaniu decyzji.

• Rosnący garb to czas wprowadza­nia poprawek i udoskonalania spo­sobów realizacji planów. Sprzyja cierpliwości i wytrwałości, uważ­ności i dbałości o szczegóły. Olejki rozmarynowy i cytryno­wy pomagają wytrwać w realiza­cji planów, a olejki eukaliptusowy i bazyliowy sprzyjają skupieniu, czujności i jasności umysłu.
• Pełnia to faza o najsilniejszym działaniu. Jest okresem szczytowej, skumulowanej energii, czasem cele­browania osiągnięć oraz odrzucenia tego, co działa negatywnie i stanowi przeszkodę. Jest to też czas kulmi­nacji emocji i ich uwolnienia. Pełnia jest okresem zwiększonego apetytu i może sprzyjać nadmiernemu obja­daniu się. Spożycie pokarmów jest wyższe o ok. 18% w porównaniu do nowiu. W tym okresie szczególnie ważne jest regulowanie wielkości porcji i kontrolowanie apetytu. Aromaterapia zaleca olejki podno­szące nastrój, ale jednocześnie łago­dzące nadmierne pobudzenie, takie jak kadzidłowiec, cedr i pomarańcza. Jeżeli pojawiają się nadmierne emocje, olejek z róży lub ylang ylang pomoże odprężyć się, uwolni od stresu i lęku, i pomoże odzyskać równowagę. 

• Znikający garb to faza refleksji i wdzięczności, rozpoczynająca okres introspekcji. Rozpoczyna się uspo­kojenie po emocjonalnej i energe­tycznej kumulacji podczas pełni.Odpowiednie są olejki eteryczne sprzyjające jasności umysłu i kon­centracji, przynoszące spokój, ale też świeżą energię i kreatywność: cytry­na, imbir, lawenda, rozmaryn, szał­wia muszkatołowa, kadzidłowiec. Eteryczny olejek geraniowy ma dzia­łanie równoważące i regenerujące, może więc być w tym okresie wsparciem psy­chicznym. Olejek lawendowy i cedrowy sprzyjają refleksji, drzewo sandałowe po­maga osiągnąć wewnętrzny spokój. Ole­jek jaśminowy działa uspokajająco, prze­ciwdepresyjnie i równoważy emocje.
• Trzecia kwadra przygotowuje do oczyszczenia poprzez odrzucenie działań i nawyków, które nie są już przydatne ani korzystne. To dobry okres na sprzątanie domu, pozbywanie się negatywnych myśli i przekonań oraz niewłaściwych przyzwycza­jeń, a także na wybaczanie krzywd. III kwadra jest okresem stopniowe­go zmniejszania spożycia. Należy ograniczać ilość kalorii i wybierać lżejsze, łatwiej strawne posiłki. Olejki eteryczne pomagające w oczyszczaniu to przede wszystkim olejki cytrusowe, a także geranium, jałowiec, rozmaryn i tymianek. 
• Znikający sierp to ostatnia faza przed nowiem, będąca czasem spokoju, odpoczynku i głębokiego wglądu, za­chęcająca do zagłębienia się w siebie, gojenia urazów i nabierania sił. Warto nieco zwolnić i postawić na pierwszym miejscu troskę o siebie, by zregene­rować się przed nowym cyklem. Pomogą w tym olejki ete­ryczne z geranium, kadzidłow­ca, bazylii, szałwii i róży.