Kiedy cukier i smutek idą w parze. Jak cukrzyca i depresja wzajemnie na siebie oddziałują

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Spis treści

• Życie z cukrzycą – codzienne wyzwania diabetyków
• Wpływ cukrzycy na zdrowie psychiczne
• Depresja a ryzyko cukrzycy ciążowej i depresji poporodowej
• Jak depresja i cukrzyca wpływa na długość życia?
• Ziołowe wsparcie na cukrzycę i depresję

Już w czasach starożytnych w II wieku p.n.e. o zgubnym wpływie depresji na zdro­wie i życie człowieka pisał w swej księdze mądrości biblijny Syrach: „Smutek zgubił wielu i nie ma z niego żadnego pożytku.

Zazdrość i gniew skracają dni, a zmartwienie sprowadza przed­wczesną starość. (...) Nie wyda­waj duszy swej smutkowi ani nie dręcz siebie myślami. Radość serca jest życiem człowieka, a weso­łość męża przedłuża jego dni”.

Życie z cukrzycą – codzienne wyzwania diabetyków

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na cukrzycę cierpi ok. 422 mln dorosłych na całym świecie. W samej Europie choroba ta dotyczy 60 mln osób. Zdecydowany wzrost liczby zachorowań jest związany z postępu­jącym globalnym proble­mem otyłości, niezdrowym stylem życia oraz brakiem aktywności fizycznej².

Cukrzyca wymusza na chorym znaczące zmiany w trybie życia, takie jak częste pomiary poziomu glukozy, ograniczenie wyboru potraw, dobieranie dawek insuliny w zależności od ilości przyjmowa­nych podczas posiłku tzw. wymien­ników węglowodanowych.

Diabetycy żyją także ze świadomością, że cho­roba może pozbawić ich sprawności (utrata widzenia, stopa cukrzy­cowa itd.) oraz zwiększyć ryzyko zawału serca, a także zaburzeń poznawczych i związanych z nimi chorób neurodegeneracyjnych.

Już samo to predysponuje cukrzyków do zaburzeń nastroju – według statystyk mają oni zwiększone dwu- lub trzykrotnie ryzyko zacho­rowania na depresję w porównaniu do osób bez zaburzeń glikemii³. Co więcej, jak dowiodły inne badania, objawy depresji w stopniu wymagającym leczenia występują u jednego na 4 chorych na cukrzycę⁴.

Dotychczas uczonym udało się ustalić, że w czasie rozwoju cukrzycy zaburzeniu ulegają aktyw­ność kinazy syntazy glikogenu 3 oraz układu serotoninergicznego i osi podwzgórze-przysadka-nadner­cza (PPN). Do częstych powikłań choroby należy uszkodzenie neu­ronów⁵. Zachodzą zmiany plastycz­ności synaptycznej, neuroanato­miczne, neurochemiczne i deficyty w sygnalizacji insulinowej.

W eksperymentach na szczurach z cukrzycą wywołaną streptozo­tocyną zaobserwowano znaczne tłumienie odpowiedzi receptorów insulinowych w obszarach hipo­kampu, co może być przyczyną słabej aktywności poznawczej⁶. U zdrowych osób insulina korzyst­nie wpływa na neurony, astrocyty i komórki glejowe, poprawiając pamięć i nastrój.

Gdy badano jej wpływ na astrocyty pozbawione receptorów insulinowych u myszy, okazało się, że u gryzoni następo­wał wzrost poziomu lęku i depresji. Związane jest to prawdopodobnie ze zmniejszeniem sygnalizacji w neuronach dopaminergicznych. Astrocytowe zaburzenie sygnalizacji insulinowej może przyczyniać się do zwiększenia wskaźnika depresji u osób z cukrzycą i otyłością^7.

Najlepiej poznanym elementem wiążącym depresję z cukrzycą jest układ serotoninowy. Słodka choroba zaburza równowagę wolnej frakcji L-tryptofanu z innymi obojętnymi aminokwasami, prowadząc ostatecz­nie do zahamowania syntezy recep­torów serotoninowych (5-HT)5, które m.in. regulują powstawanie nowych neuronów (neurogenezę) oraz aktywność emocjonalną i behawioralną. Utrzymująca się hiperglikemia prowadzi do upo­śledzenia wymienionych funkcji.

Niektórzy badacze sugerują, że podwyższony poziom leptyny w mózgu zmniejsza ekspresję tryptofanu-5-hydroksylazy 2 zaan­gażowanego w syntezę 5-HT. Kolejnym z możliwych mechani­zmów korelacji cukrzycy i depresji jest aktywacja osi podwzgórze-przy­sadka-nadnercza z udziałem układu glikokortykoidów mózgowych, czego konsekwencją jest wzmożone wydzie­lanie kortyzolu i rozwinięcie się stanu stresu przewlekłego⁸. Ten zaś, jak również długotrwałe podawanie gliko­kortykoidów, zaburza układ PPN, pro­wadząc do insulinooporności.

Ten stan przedcukrzycowy może osta­tecznie przekształcić się w cukrzycę typu 2 i poprzez uszkodzenie neuro­nów hipokampu za sprawą zreduko­wania rozgałęzienia dendrytycznego i atrofii neuronów może dodatkowo zakłócać hamowanie zwrotne układu glikokortykoidów mózgowych i pro­wadzić do objawów depresyjnych.

Innym ważnym mechanizmem komórkowym, który może indu­kować objawy depresji u diabety­ków, jest szlak GSK-3, czyli cyto­zolowej kinazy białkowej, która zatrzymuje syntezę glikogenu. Zdaniem ekspertów hamowanie jej aktywności jest upośledzone w cukrzycy, co może mieć wpływ na plastyczność neuronów i neu­rogenezę, prowadząc do zaburzeń, takich jak depresja. Tym bardziej że aktywowany GSK-3β powoduje hamowanie działania insuliny⁵. W pewnym eksperymencie podanie myszom do komory mózgu inhibi­tora GSK-3 wywierało szybki efekt podobny do antydepresyjnego⁹.

Wpływ cukrzycy na zdrowie psychiczne

Depresja jest chorobą przewle­kłą, a częstość jej nawrotów w 5 lat po skutecznym leczeniu sięga 90%10. Występuje ona powszechnie, dotyka ludzi w każdym wieku bez względu na rasę i kulturę. Ogółem cierpi na nią 350 mln osób na całym świecie i ok. 1,5 mln w naszym kraju. Zdaniem WHO jest ona najczę­ściej diagnozowaną chorobą u osób w przedziale wiekowym 20-40 lat.

Depresja ma niekorzystny wpływ na wiele zachowań, które mogą mieć znaczenie dla wystąpienia i rozwoju cukrzycy, są to: sposób odżywiania, palenie, mała aktyw­ność fizyczna, zaburzone funkcje poznawcze i niedostosowanie się do zaleceń lekarskich, a także, jak pokazało jedno studium, nieko­rzystny wpływ na przebieg snu¹¹.

Z badań przeprowadzonych wśród chorych z cukrzycą wynika, że depresja powoduje hiperglike­mię. Ich autorzy doszli do wnio­sku, że wpływ na to mogą mieć różne mechanizmy fizjologiczne, do których należą: dysregulacja gospodarki glikokortykoidowej, wzmożona aktywność układu współczulnego, a także zmiany w przebiegu procesów zapalnych¹².

Naukowcy z Baltimore przez 3 lata śledzili losy zróżnicowanej etnicznie grupy ok. 5 tys. kobiet i mężczyzn w wieku 45-84 lat. Zauważyli, że osoby z depre­sją o 42% częściej zaczynały przed zakończeniem studium chorować również na cukrzycę.

Ponadto okazało się, że im głębsza była depresja, tym bardziej rosło ryzyko zostania diabetykiem. Po uwzględnieniu innych czyn­ników, które mogły wpłynąć na uzyskane wyniki (otyłości, braku aktywności fizycznej oraz palenia) ryzyko zapadnięcia na cukrzycę nadal było w przypadku jedno­stek z depresją o 34% wyższe niż u pozostałych ochotników¹³.

Już w 2001 r. psychiatrzy z Washington University School of Medicine, na podstawie analizy danych z 4 dużych prospektywnych badań w Japonii i USA z udziałem 100 tys. uczestników, ostrzegali, że depresja dwukrotnie zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2¹⁴.

Mechanizm tego zjawiska może przybierać następujący schemat: stres – długotrwałe pobudzanie osi przysadkowo-nadnerczowej i wzmożone wydzielanie katecho­lamin (adrenaliny, noradrenaliny, dopaminy) – hiperkortyzolizm (zespół Cushinga). Ponadto u osób z depresją obserwuje się przej­ściowy hiperinsulinizm, insulino­oporność i nietolerancję glukozy, które ustępują po jej wyleczeniu¹⁵.

Naukowcy przypuszczają, że depresja ma związek z wieloma markerami procesów zapalnych (m.in. IL-6, TNF-a) i może zmieniać komórkową reakcję na stres oraz wpływać na syntezę cytokin prozapalnych i chemokin (czyli cytokin chemotaktycznych, które odgrywają ważną rolę w wielu procesach chorobowych, np. wpływają na migrację komórek układu immunologicznego)¹⁶.

To z kolei powoduje zwiększe­nie insulinooporności, co może potencjalnie wyjaśniać znaczenie depresji dla rozwoju cukrzycy typu 2 i przyspieszenie rozwoju powikłań cukrzycowych. Według niektórych na czę­stość występowania objawów depresyjnych i stopień wyrów­nania cukrzycy u diabetyków typu może mieć również wpływ typ osobowości. 46-osobową grupę chorych z cukrzycą typu 1 podzielono na 4 typy osobowości (wg testu Per­sona w modyfikacji Golay): dyrektywno-ekstrawertyczny, ugodowo-ekstrawertyczny, ugo­dowo-introwertyczny i dyrektyw­no-introwertyczny. Najwyższy poziom objawów depresji stwier­dzono w grupie o osobowości ugodowo-introwertycznej, nato­miast najniższy charakteryzował osoby dyrektywno-intrower­tyczne, różnice między grupami były istotne statystycznie¹⁷.

Dodatkowym czynnikiem sprzy­jającym rozwojowi cukrzycy bywa samo leczenie depresji. Badania epidemiologiczne wykazały, że sto­sowanie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takich jak fluoksetyna i ser­tralina, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem otyłości i hipercholeste­rolemii. SSRI hamowały stymu­lowane glukozą uwalnianie insu­liny w sposób zależny od dawki, a przedłużone leczenie prowadziło do procesu apoptozy komórek, zakończonej stanem cukrzycowym⁵.

Przebieg depresji u chorych z cukrzycą jest cięższy, zwłaszcza przy niewyrównanej glikemii, lecze­nie jest dłuższe, a nawroty częstsze. Zaburzenia depresyjne pogłębiają się na skutek złego wyrównania cukrzycy, a zwłaszcza występo­wania jej powikłań. Dowiedziono również, ze współistniejąca neuro­patia nasila głębokość depresji¹⁸.

Depresja a ryzyko cukrzycy ciążowej i depresji poporodowej

Poza tym wykazano, że rozpoznanie cukrzycy często poprzedzone jest wystąpieniem tzw. dużej depresji (major depressive disorder – MDD), co ustalono w oparciu o wywiad w związku z ustaleniem początku każdego że z tych zaburzeń¹⁹. Nieco bardziej optymistycz­nie patrzą na sprawę kanadyjscy uczeni, którzy wskazują, że wystę­powanie depresji w karcie cho­roby zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy o 23%, ale tylko u osób w wieku 20-50 lat²⁰.

Jak się okazuje, prze­byta wcześniej depresja zwiększa również ryzyko wystąpienia cukrzycy cią­żowej. Naukowcy z Loyola University Chicago Marcella Niehoff School of Nursing zdiagnozowali cukrzycę ciążową u 65 kobiet spośród grupy 135 cię­żarnych. Okazało się, że miały one historię depresji 3,79 razy częściej niż zdrowe uczestniczki badania²¹. 

Jakby tego było mało, zdaniem badaczy z Mount Sinai i Karolin­ska Institutet cukrzyca ciężarnych zwiększa u pierworódek ryzyko depresji poporodowej (DPP). Opie­rają oni swoje przekonanie na naj­większym jak dotąd badaniu tego rodzaju, które objęło ponad 700 tys. kobiet.

Amerykańsko­-szwedzki zespół ustalił, że o ile wystąpienie cukrzycy ciężarnych zwiększa ryzyko DPP u wszyst­kich kobiet, o tyle w przypadku pań z wcześniejszym epizodem depresyjnym wystąpienie cukrzycy sprawia, że prawdopodobień­stwo to jest aż o 70% wyższe!

Szukając korelacji z DPP, naukowcy analizowali nie tylko cukrzycę ciężarnych, ale i szereg innych potencjalnych czynni­ków ryzyka. Okazało się, że u pań z wcześniejszym epizodem depre­syjnym ryzyko zwiększały cukrzyca przed ciążą i poród nieco przed terminem. Dla kobiet bez historii depresji znaczenie miały zaś młody wiek, poród ze wspomaganiem lub cesarskie cięcie oraz poród umiarkowanie przedwczesny²².

Jak depresja i cukrzyca wpływa na długość życia?

W metaanalizie przeprowadzonej z udziałem 6 416 badanych cier­piących na depresję stwierdzono, że wiąże się ona ze zwiększeniem śmiertelności ze wszystkich branych pod uwagę przyczyn, a względne ryzyko zgonu było 1,8 razy wyższe w porównaniu do osób zdrowych²³. Nie powinno więc dziwić, że współistnienie depresji i cukrzycy wiąże się z ryzykiem przedwcze­snej śmierci. W grupie diabetyków w obserwacji 10-letniej badano skalę nasilenia depresji (CES-D) i zaob­serwowano, po uwzględnieniu zmiennych demograficznych, stylu życia i stanu zdrowia, śmier­telność większą aż o 54% w gru­pie z depresją w porównaniu do grupy bez tego schorzenia²⁴.

Pułapka leczenia – błędne koło cukrzycy i depresji

Cukrzyca i depresja często wystę­pują razem, a ich wzajemny wpływ niekorzystnie obciąża pacjenta, tworząc rodzaj błęd­nego koła. Z jednej strony u osób z rozpoznaną depresją dochodzi do rozwoju cukrzycy, z drugiej strony diabetycy czę­ściej zapadają na depresję.

Przebieg depresji u cukrzyków jest cięższy, leczenie dłuższe, a nawroty częstsze. Z drugiej strony jej współwystępowanie może być przyczyną pogłębiania się cukrzycy, gdyż pacjent taki miewa większe trudności z przestrzega­niem zaleceń dotyczących diety, stosowania leków, jak też podej­mowania wysiłku fizycznego²⁵.

W jednym z badań wykazano, że leczenie depresji u chorych na cukrzycę zwiększa grupę pacjen­tów, u których uzyskuje się dobrą kontrolę glikemii, a zmniejszenie objawów depresji ma korzystny wpływ na ogólne rokowanie oraz może opóźnić początek lub spowolnić przebieg cukrzycy i pojawienie się jej powikłań.

Nie ulega wątpliwości, że obu schorzeniom trzeba przeciw­działać, jednak pytanie, jak robić to skutecznie, wciąż pozostaje otwarte, tym bardziej że jednak więcej jest doniesień o proble­mach w leczeniu tych dwóch współistniejących schorzeń.

Wykorzystywane w leczeniu neuropa­tii cukrzycowej trój­pierścieniowe leki przeciwdepresyjne (m.in. amitryptylina, dok­sepina, opipramol) powodują wiele działań ubocznych niekorzystnych dla przebiegu i kontroli cukrzycy, takich jak:

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej (początkowo hipoglikemia, a przy dłuższym stosowaniu hiperglikemia),
• wzrost masy ciała związany ze wzrostem apetytu,
• zaburzenia rytmu serca, hipotonia,
• zatrzymanie moczu,
• zaburzenia perystaltyki żołądko­wo-jelitowej,
• pogorszenie funkcji poznawczych (pamięci, koncentracji, stanu świadomości).

Z kolei stoso­wane w polineuropatii cukrzycowej jako leki przeciwbólowe inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI) mogą prowa­dzić do podwyższenia stężenia cho­lesterolu we krwi, niekorzystnego wpływu na masę ciała, powikłań kardiologicznych, a także pogor­szenia funkcji poznawczych¹.

Z tych powodów wielu eks­pertów uważa, że leczeniem z wyboru w przypadku depresji u chorych na cukrzycę powinna być psychotera­pia, a po farma­kologię należy sięgać w drugiej kolejności.

Ziołowe wsparcie na cukrzycę i depresję

Co możemy zrobić sami, by wyrwać się ze szponów cukrzycy, nie popadając w depre­sję, i odwrotnie?

Wiele badań wykazało pozytywny wpływ przyjmowania zarówno suplementów, jak i ziół przez pacjentów z cukrzycą lub depresją.

• Kwas R-alfaliponowy (R-ALA) Ten przeciwutleniacz zwiększa wraż­liwość na insulinę i poprawia metabo­lizm glukozy u pacjentów z cukrzycą typu 226, a badania sugerują, iż może on również zapobiegać powikłaniom w nerwach, oczach i nerkach²⁷. Sugerowana dawka: 300-1200 mg R-ALA dziennie, odpowiadające 600-2400 mg pro­duktu oznaczonego jako ALA.
• N-acetylocysteina (NAC) zmniej­sza oporność insulinową, działając jako przeciwutleniacz zapobie­gający oksydacyjnym uszkodze­niom wywoływanym przez glu­kozę²⁸. Jest szczególnie pomocna w ochronie oczu przed cukrzy­cową degeneracją siatkówki²⁹ oraz w osłanianiu nerek i komórek skóry przed uszkodzeniami³⁰. Sugerowana dawka: 600-2400 mg dziennie.
• Acetylo-L-karnityna Wykazano, że ten nutraceutyk łagodzi ból i degenerację nerwów, a także poprawia percepcję wibra­cyjną u pacjentów z przewlekłą neuropatią cukrzycową³¹. Sugerowana dawka: 1500-3000 mg dziennie.

• Tauryna Stwierdzono, że ten aminokwas jest silnym czynni­kiem hipoglikemicznym i może wzmacniać działanie insuliny. W jednym z eksperymentów dowie­dziono, że podawanie jej pacjentom z cukrzycą przez miesiąc spowo­dowało konieczność obniżenia ich dawek insuliny w celu uniknięcia hipoglikemii. Po przyjmowaniu tauryny pacjenci wykazywali również obniżenie poziomu cho­lesterolu i trójglicerydów³². Sugerowana dawka: 500-1500 mg dziennie.
• Kwasy omega-3 i biodostępny kwas foliowy łagodzą depresję i lęk³⁴. Dr William Harris uważa, że zwięk­szenie podaży EPA i DHA z zale­canych przez American Heart Association 500 mg dziennie do 2 g może podnieść wskaźnik omega-3 w organizmie do poziomu odpowiadającego niskiemu ryzyku rozwoju chorób. Jedną z korzyści takiego działania ma być zmniej­szenie ryzyka rozwoju depresji. Sugerowana dawka: 2 g EPA i DHA dziennie.

• 5-Hydroksytryptofan podnosi poziom serotoniny, dzięki czemu łagodzi wahania nastroju. Gotowe suplementy diety zawierające ten aminokwas (prekursor serotoniny) wytwarzane są głównie z afrykań­skiej rośliny o nazwie Griffonia simplicifolia. 5-HTP zmniejsza częstość kolejnych epizodów, zarówno o przebiegu jednobiegu­nowym, jak i dwubiegunowym36. Sugerowana dawka: 200-600 mg dziennie po kon­sultacji z lekarzem, jeśli przy­jmujesz leki przeciwdepresyjne, takie jak SSRI, SNRI i IMAO.
• Noni (Morinda citrifolia) zawi­era ponad 150 zbadanych, wyizolowanych bioaktywnych związków, a wśród nich kseron­iny i prokseroniny – alkaloidy zwiększające produkcję endorfin, tzw. hormonów szczęścia, które odpowiadają za nasze dobre sam­opoczucie. Ponadto w jego soku znajdują się skopoletyna, seroto­nina i melatonina. Zauważono, że hormony te współdziałają ze sobą, a w połączeniu z kse­roniną łagodzą napięcia i stres, wspomagają regulację biolog­icznego rytmu snu i czuwania oraz cyklu miesięcznego, a także pomagają poprawić nastrój i się odprężyć. Wskazuje to, że noni jest pomocne w leczeniu depresji³⁷. Sugerowana dawka: 40 ml soku noni dziennie na czczo, niewska­zany przy chorobach wątroby³⁸.
• Żeń-szeń (Panax ginseng) Szwedzka Grupa Badań nad Medycyną Alternatywną w opub­likowanym w 1999 r. dużym, ran­domizowanym, kontrolowanym placebo badaniu klinicznym przed­stawiła wyniki dotyczące stosowa­nia żeń-szenia u kobiet w okresie menopauzy. Po 16 tygodniach stwierdzono istotną statystycznie poprawę w odniesieniu do obja­wów depresji u pań przyjmujących preparat z tym surowcem³⁹. Sugerowana dawka: 200-400 mg dziennie.

Spis treści

• Życie z cukrzycą – codzienne wyzwania diabetyków
• Wpływ cukrzycy na zdrowie psychiczne
• Depresja a ryzyko cukrzycy ciążowej i depresji poporodowej
• Jak depresja i cukrzyca wpływa na długość życia?
• Ziołowe wsparcie na cukrzycę i depresję

Autor publikacji:

Redakcja Oczymlekarze.pl

Zobacz więcej artykułów tego eksperta