Jak cykl menstruacyjny wpływa na zdrowie psychiczne kobiet?

Lęk, stres i napadowe objadanie się wydają się być bardziej nasilone w fazie lutealnej. Subiektywne skutki palenia tytoniu i zażywania kokainy ulegają natomiast zmniejszeniu podczas fazy lutealnej. Istnieje zatem potrzeba opracowania standardowych metod identyfikacji faz cyklu miesiączkowego oraz dostosowania interwencji farmakologicznych i behawioralnych w celu opanowania wahań objawów psychiatrycznych w cyklu miesiączkowym.

Jak cykl menstruacyjny wpływa na samopoczucie?

Cykl menstruacyjny charakteryzuje się przewidywalnymi i powtarzającymi się wahaniami poziomu hormonów jajnikowych estrogenu i progesteronu.

Cykl dzieli się na dwie odrębne fazy:

• fazę pęcherzykową, czyli pierwszą część cyklu, trwającą od pierwszego dnia miesiączki do owula­cji, która zwykle trwa 14 dni
• fazę lutealną, czyli drugą połowę cyklu, trwającą od owulacji do pierwszego dnia miesiączki, trwającą zazwyczaj 14 dni.

Dni bezpośrednio poprzedzające miesiączkę są często określane jako faza przedmiesiączkowa.

Podczas menstruacji poziomy estrogenu i progesteronu są stosunkowo niskie. Gdy cykl przechodzi w fazę pęcherzykową, poziom estrogenu wzrasta, co pobudza przysadkę mózgową do uwalnia hormonu folikulotro­powego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH), które pobudzają dojrzewanie komórek jajowych w jajnikach.

Po uwolnieniu najbardziej dojrzałego jajeczka, pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które zaczyna stopniowo uwalniać progesteron. W tym czasie wytwarzana jest również umiarkowana ilość estrogenu.

Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, poziom progesteronu i estrogenu ulega obniżeniu, wyściółka macicy zaczyna złuszczać się, a cykl menstruacyjny zaczyna się od początku, wraz z pierwszym dniem miesiączki, która zwykle trwa od 1 do 7 dni.

Cykl ten może wpływać na zdrowie psychiczne kobiet poprzez różne mechanizmy. Na przykład, wiele kobiet doświadcza fizycznego dyskomfortu (np. bolesne miesiącz­kowanie, tkliwość piersi, ból stawów) w okresie menstru­acji. Dolegliwości te mogą być powiązane ze wzrostem psychicznego niepokoju i drażliwości oraz obniżeniem samooceny.

Wiele kobiet dodatkowo zgłasza nasilenie konfliktów interpersonalnych i zmniejszenie zaangażowania społecznego przed miesiączką i podczas menstruacji, co może przyczyniać się do rozwoju depresji i społecznej izola­cji. W tym czasie wiele kobiet staje się bardziej impulsywnych, zwiększa się u nich także częstotliwość sięgania po używki i samookaleczeń.

Oprócz afektywnego (chorobliwe zmiany nastroju – przyp. tłum.) i behawioralnego wpływu cyklu miesiączkowego na organizm, oddziałuje on na organizm kobiety także w spo­sób biologiczny, związany z aktywnością hormonów. Na przykład estrogen obniża transmisję dopaminy, co naśla­duje antydopaminergiczne działanie wielu leków prze­ciwpsychotycznych.

Przypuszcza się, że wyższy poziom estrogenu chroni dzięki temu przed objawami psychia­trycznymi, takimi jak psychoza, a obniżenie poziomu tego hormonu w czasie miesiączki lub w okresie poporodo­wym, zwiększa podatność na psychozę.

Estrogen pomaga również w konsolidacji pamięci poprzez zwiększenie aktywności hipokampa (część mózgu odpowiedzialna m.in. za pamięć krótko- i długotrwałą, konsolidację wspomnieć i zdolność uczenia się – przyp. tłum.), co, jak wykazano w kontekście leczenia zespołu stresu pourazo­wego (ang. post-traumatic stress disorder, PTSD), ułatwia wygaszanie lęków.

Progesteron wykazuje za to działanie przeciwlękowe poprzez wzrost poziomu allopregnanolonu (pochodna progesteronu, lek stosowany w leczeniu depre­sji poporodowej – przyp. tłum.) i zwiększenie stężenia kwasu γ-aminomasłowego (ang. gamma-aminobutyric acid, GABA to neuroprzekaźnik hamujący, zmniejszający pobudliwość nerwową i rozluźniający mięśnie – przyp. tłum.).

Inne metabolity progesteronu nie mają działania przeciwlękowego. W sytuacji stresowej progesteron ulega przekształceniu w kortyzol, co nasila reakcje stresowe i upośledza przetwarzanie emocji. Stąd zasugerowano, że poziom progesteronu może być odpowiedzialny za waha­nia nastroju związane z miesiączką.

Wpływ cyklu menstruacyjnego na zaburzenia lękowe, odżywiania i osobowości borderline

W kilku badaniach uwzględnionych w niniejszym przeglą­dzie przeanalizowano możliwe mechanizmy, które mogą leżeć u podstaw zmian objawów psychicznych związanych z miesiączką.

Na przykład w odniesieniu do depresji lite­ratura wskazuje, że zarówno zdrowe kobiety, jak i kobiety z zaburzeniami depresyjnymi, doświadczają okołomie­siączkowego nasilenia objawów depresyjnych. Jednak dane badające potencjalne mechanizmy takiego działania nie są tak jasne. Badania fMRI (funkcjonalny rezonans magne­tyczny, badający aktywność mózgu – przyp. tłum.) funkcjo­nalnych zmian w mózgu dają niespójne wyniki.

Podobnie, estradiol może pomóc regulować stres u zdrowych kobiet, ale nie u kobiet, które doświadczyły depresji klinicznej, co sugeruje, że nawet historia depresji może sprawić, że kobiety będą bardziej podatne na okołomiesiączkowe zmiany nastroju.

Dane te podkreślają złożoność zagadnie­nia i trudności w określeniu, w jaki sposób obraz depresji zmienia się w trakcie cyklu miesiączkowego i czy procesy te podjętych w fazie folikularnej, mogą być w stanie zacho­wać abstynencję przez dłuższy czas. Łącznie wyniki te dają nam pewne zrozumienie wpływu cyklu miesiączko­wego na te objawy i potrzebne są dalsze wysokiej jakości badania w każdym obszarze.

 

Wyniki wysokiej jakości badań dla każdej z poniższych diagnoz – zaburzeń lękowych, zaburzeń odżywiania i osobowości borderline (ang. borderline personality disorder, BPD) były niejasne lub niespójne i potrzebne są dalsze badania w celu określenia wpływu cyklu miesiącz­kowego na te zaburzenia. Zidentyfikowaliśmy 7 wysokiej jakości badań dotyczących depresji i 14 dotyczących lęku i stresu.

Biorąc pod uwagę, że badania w tych dwóch obszarach przyniosły niespójne wyniki, może być tak, że cykl menstruacyjny nie ma wpływu na ekspresję obja­wów w tych obszarach, chociaż wyższy poziom wyj­ściowej depresji lub lęku może być czynnikiem ryzyka zaostrzenia objawów związanych z cyklem menstruacyj­nym.

Alternatywnie, może być tak, że sposoby, w jakie wyrażany jest jakikolwiek efekt cyklu miesiączkowego, są zniuansowane i prawdopodobnie zamaskowane przez różnice populacji i warunków prowadzenia badań. Bada­nia nad próbami samobójczymi pokazały, że wskaźniki samobójstw i prób samobójczych są najwyższe podczas menstruacji.

Jak poprawić leczenie zaburzeń psychicznych związanych z cyklem menstruacyjnym?

Istniejąca literatura wskazuje, że związane z menstru­acją zaostrzenie objawów psychiatrycznych występuje najczęściej w fazie przedmiesiączkowej i menstru­acyjnej, a w przypadku niektórych objawów stosunek progesteronu do estradiolu odgrywa ważną rolę w tym związku.

Skuteczne leczenie kobiet z zaburzeniami psy­chicznymi będzie wymagało zrozumienia roli hormo­nów jajnikowych i innych neuroaktywnych steroidów, takich jak allopregnanolon, ale być może także innych.

Biorąc pod uwagę niejednoznaczne wyniki dotyczące wpływu doustnych środków antykoncepcyjnych na objawy nastroju, a także badania wskazujące na praw­dopodobne znaczenie stosunku progesteronu do estro­genu, naukowców zachęca się do dalszej oceny wpływu różnych rodzajów doustnych środków antykoncepcyj­nych (np. androgennych vs. antyandrogennych; wyso­kich vs. niskich dawek etynyloestradiolu) na objawy psychiatryczne.

Wyniki te pozwoliłyby lepiej określić rolę progesteronu i estrogenu w zdrowiu psychicznym kobiet, a także ewentualnie zidentyfikować doustne środki antykoncepcyjne, które mogą pomóc w stabiliza­cji objawów.