Nasze magazyny
Podbiał pospolity jest powszechnie występującym chwastem, którego zdrowotne właściwości znane są od wieków. Już sama jego łacińska nazwa wskazuje, w jakich przypadkach stosowano go najczęściej: tussis,-is oznacza "kaszel", a ago,-ere - "pędzić, gonić". Jednak roślina zwana dawniej kłobukiem działa nie tylko przeciwkaszlowo. Dzięki dużej zawartości związków śluzowych chroni górne drogi oddechowe przed podrażnieniami.
Kwasy fenolowe wykazują działanie przeciwbakteryjne, a związki polifenolowe gwarantują jedną z najwyższych aktywności wobec wolnych rodników. W kwiatach podbiału można znaleźć również aminokwasy, aminy, sterole oraz nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, a w liściach - najważniejszym surowcu leczniczym - polisacharydy (głównie inulinę), węglowodany, kwaśne oligosacharydy i aminokwasy1.
Właściwości zdrowotne podbiału
Podbiał ułatwia odkrztuszanie
Już w średniowieczu podbiał pospolity znany był jako pogromca kaszlu o właściwościach wykrztuśnych. Jego składniki tworzą na powierzchni błon śluzowych powłokę zmniejszającą wrażliwość receptorów kaszlowych i chroniącą je przed mechanicznym podrażnieniem.
Tym samym wyciągi z tej rośliny hamują odruch kaszlu, a jednocześnie działają łagodząco na podrażnioną śluzówkę jamy ustnej gardła i krtani2. Ich stosowanie zaleca się przy wszelkich infekcjach i chorobach dróg oddechowych (stanach zapalnych jamy ustnej i krtani, astmie, zapaleniu oskrzeli czy przewlekłym kaszlu).
Ponieważ kwiaty mają silniejsze działanie przeciwskurczowe, w większym stopniu ułatwiają odkrztuszanie. Jednak badania in vivo wykazały, że oba surowce działają przeciwkaszlowo i wykrztuśnie. Po doustnym podaniu myszom wodnego wyciągu z liści bądź kwiatów podbiału spadła u nich częstość odruchu kaszlowego indukowanego parami amoniaku, a wydłużył się okres bezkaszlowy3.
Przeciwbakteryjne właściwości podbiału
W kilku badaniach okazało się, że etanolowe wyciągi z ziela oraz kłącza podbiału są aktywne wobec szczepów bakterii Gram-dodatnich Bacillus cereus i Straphylococcus aureus oraz Gram-ujemnych Proteus hauseri, Proteus vulgaris, Bordetella pertussis i Pseudomonas aeruginosa4. Ekstrakty nie były jednak skuteczne wobec bakterii Escherichia coli i grzybów Candida albicans.
Podbiał działa pozytywnie na układ nerwowy
Obecny w podbiale tussilagon wpływa na funkcjonowanie mikrogleju - nieneuronalnych komórek ośrodkowego układu nerwowego, które odgrywają istotną rolę w systemie jego obrony i odnowy (uczestniczą m.in. w śmierci komórek neuronalnych będącej wynikiem uszkodzenia DNA i mitochondriów).
W badaniach na myszach wykazano, że tussilagon hamował wytwarzanie niektórych mediatorów stanu zapalnego w mikrogleju5. Prawdopodobnie efekt ten wynikał z zahamowania wytwarzania tlenku azotu (NO) - frakcja octanu etylu z wyciągu z kwiatów podbiału wykazała tu skuteczność na poziomie 97%.
Nadmiar tlenku azotu jest jednym z głównych powodów zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, które prowadzą do takich schorzeń neurodegeneracyjnych jak choroba Alzheimera. Innymi słowy podbiał wykazuje aktywność neuroochronną - w jednym z badań wyciągi z jego kwiatów hamowały neurodegeneracyjne działanie kilku czynników (np. kwasu arachidonowego i glutaminowego) na komórki kory mózgowej szczurów6.
Podbiał chroni przed wolnymi rodnikami
Innym mechanizmem działania wyciągu z podbiału, który zaobserwowano w powyższym badaniu na komórkach korowych szczurów, było hamowanie procesów oksydacji. Składniki ekstraktu zapobiegały utlenianiu lipidów, a jednocześnie wymiatały wolne rodniki DPPH, w efekcie uniemożliwiając rozwój zmian neurotoksycznych prowadzących do śmierci neuronów. Tkanka mózgowa jest bardzo wrażliwa na tego typu uszkodzenia oksydacyjne, które prowadzą do ostrych i przewlekłych chorób neurodegeneracyjnych.
W innym badaniu, porównującym 56 popularnych roślin leczniczych, eksperci potwierdzili, że metanolowo-wodny ekstrakt z podbiału jest cennym źródłem naturalnych przeciwutleniaczy - należy do najbogatszych w polifenole i najbardziej aktywnych wobec wolnych rodników7. Kolejne testy wykazały, że wodny wyciąg z podbiału wzmaga odporność na stres oksydacyjny komórek drożdży poddanych utleniającemu działaniu nadtlenku wodoru (H2O2)8. Niestety w żadnym z badań nie podano informacji, czy wykorzystano ekstrakty z liści, czy kwiatów.
Podbiał działa antynowotworowo
Zarówno stan zapalny, jak i uszkodzenia oksydacyjne odgrywają istotną rolę w procesach kancerogenezy. Dlatego naturalne surowce, które hamują oba te procesy, są potencjalnym sposobem zapobiegania nowotworom.
W jednym z badań na mysich komórkach białaczkowych L1210 wyciąg dichlorometanowy z ziela podbiału zatrzymał wzrost aż 92% komórek rakowych, a ekstrakt metanolowy - 82%9. Okazało się również, że tussilagon wyizolowany z kwiatów hamuje ścieżkę sygnałową odpowiadającą za rozwój raka jelita grubego i okrężnicy - m.in. przyspieszał degradację b-kateniny, której nadmierna ekspresja inicjuje proces nowotworowy i jego progresję10.
Testy in vitro wykazały ponadto, że sok ze świeżych liści podbiału w rozcieńczeniu 1:10 oraz 1:100 działa przeciwmutagennie w stosunku do genotoksycznego (rakotwórczego) antybiotyku chinolinowego11. Innymi słowy zatrzymywał on powodowane przez lek uszkodzenia genetyczne prowadzące do rozwoju raka.
Zastosowanie podbiału
Napar z podbiału na suche gardło
Łyżeczkę suszonych liści zalać szklanką wrzącej wody i odstawić na 10-15 min. Po przecedzeniu pić napar 3-4 razy dziennie po pół szklanki. Pomoże również przy nieżycie gardła, kaszlu i schorzeniach górnych dróg oddechowych.
Okłady z podbiału na skórę
2 łyżeczki podbiału zalać ok. 350 ml ciepłej wody i gotować pod przykryciem ok. 10-15 min. Po przestudzeniu wstawić na kilka godzin do lodówki. W zimnym płynie można namoczyć wacik i przecierać nim stłuczoną, siną lub zaczerwienioną skórę. Z kolei na wrzodziejące, trudno gojące się rany można przykładać świeże liście podbiału.
Syrop przeciwkaszlowy z liści i kwiatów podbiału
Umyć i pokroić tyle liści i kwiatów, aby uzyskać ok. 200 ml rozdrobnionego surowca, po czym układać w słoiku warstwowo na przemian z cukrem (ok. łyżki cukru na każdą warstwę), mocno ugniatając. Odstawić w chłodne, ciemne miejsce, a po tygodniu zlać sok. Dodatkowo przecisnąć surowiec przez gazę, aby uzyskać więcej syropu. Przechowywać w lodówce, pić 3 razy dziennie po łyżeczce.
Wykrztuśny sok z podbiału
Dzięki sokowirówce można uzyskać sok ze świeżych liści i kwiatów - 2 łyżki spożyte 5-6 razy dziennie działają wykrztuśnie i łagodząco na błony śluzowe. Sok można przechowywać w lodówce nie dłużej niż 5 dni albo zakonserwować alkoholem 40% w proporcji 1:1. Wówczas zamknięty słoik z mieszanką należy odstawić na 12 godz. w chłodne, ciemne miejsce. Pić po 2 łyżki 3-4 razy dziennie.
Podbiał - występowanie i pora zbiorów
Występowanie: na polach i pastwiskach, gruntach gliniastych i wapiennych, osuwiskach i żwirowiskach, nad brzegami wód i w wilgotnych zaroślach.
Surowiec leczniczy: liście (Farfarae folium) i kwiaty (Farfarae flos).
Pora zbioru: koszyczki kwiatowe zbiera się zaraz po zakwitnięciu (marzec-maj), a liście bez ogonków późną wiosną i latem, kiedy są jeszcze młode, ale już dobrze rozwinięte. Nie należy zrywać liści pokrytych rdzą lub plamami.
Ważne: po okresie kwitnienia zdarza się mylić liście podbiału i różnych gatunków lepiężników (Petasites) - te ostatnie nie mają meszku. Ze względu na zawartość hepatotoksycznych alkaloidów pirolizydynowych (PAs) osoby cierpiące na schorzenia wątroby powinny skonsultować podjęcie terapii z lekarzem. Przeciwwskazaniem do stosowania podbiału jest ciąża (zioło może działać poronnie). Leczenie podbiałem nie powinno trwać dłużej niż 4-6 tygodni w roku.
- Phytochem Anal 2012; 23: 492-501; Food Chem Toxicol 2006; 44: 1299-1307
- Bruneton J. Pharmacognosy Phytochemistry Medicinal Plants. 2nd ed., Lavoisier Publishing, Paris 1999, s. 842-843
- J Pharm Biomed Anal 2012; 75: 158-164
- J Ethnopharmacol 2002; 82: 51-53; Newall C, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal Medicines. A Guide for Healthcare Professionals. The Pharmaceutical Press, London 1996, s. 85-86
- Arch Pharmacol Res 2008; 131 (5): 645-652
- Biol Pharm Bull 2005; 28: 455-460
- In J Mol Sci 2010; 11: 2362-2371
- BMC Complement Altern Med 2012; 12: 173
- J Ethnopharmacol 2002; 81: 337-342
- Biochem Biophys Res Commun 2014; 443: 132-137
- Ecol Genet 2010; 8: 56-5
