Nasze magazyny
Kwiaty będące zwiastunem wiosny od stuleci stosuje się w medycynie ludowej m.in. jako środek wykrztuśny, wzmagający wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych, rozrzedzający zalegającą wydzielinę, łagodzący nieżyty nosa i gardła, a także stany zapalne krtani i oskrzeli połączone z suchym, uporczywym kaszlem.
Pierwiosnek lekarski charakteryzuje się również działaniem przeciwzapalnym, napotnym, moczopędnym oraz uspokajającym. Z tego względu w medycynie ludowej stosowany jest w zaburzeniach nerwowych, bólach głowy, łagodzeniu stanów zapalnych dróg moczowych oraz przeziębieniach. W przeszłości liście i kwiaty pierwiosnka spożywano także na surowo lub gotowano jako źródło witamin i mikroelementów1.
Pierwiosnek lekarski (Primula Veris)
Występowanie: niemal w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych krańców kontynentu oraz w zachodniej i środkowej Azji. W Polsce naturalnie częsty na niżu i w niższych partiach górskich. Jest długowieczną byliną kwitnącą wiosną, zasiedlającą łąki oraz widne zarośla i lasy. Może być również uprawiany.
Surowiec: kwiaty (Primulae flos), liście (P. folium), ziele (P. herba), kłącze z korzeniami (P. radix), olej (Primulae veris oleum).
Uprawa: pierwiosnek jest długowieczną byliną, kwitnąca na wiosnę (kwiecień-maj). Części podziemne wykopuje się w końcu lata i jesienią, kwiaty pozyskuje się w czasie kwitnienia, gdy są w pełni rozwinięte. Zrywa się tylko korony (co pozwala roślinie na skuteczne zawiązanie owoców i nasion), ewentualnie całe kwiatostany. Liście pozyskuje się wówczas, gdy są zielone i rozwinięte, czyli po kwitnieniu.
Ważne: w większych dawkach saponiny pierwiosnka mogą działać wymiotnie lub powodować nudności i biegunkę. Rzadko występuje uczulenie na roślinę, dające głównie objawy skórne (świąd, swędzenie, wysypka) lub w postaci zapalenia spojówek. U osób szczególnie wrażliwych mogą też wystąpić lekkie objawy ze strony układu pokarmowego.
Głównymi związkami aktywnymi kwiatów i korzeni Primula veris są saponiny triterpenowe oraz związki fenolowe, w tym flawonoidy, kwasy fenolowe i glikozydy fenolowe. Saponiny odpowiadają za działanie sekretolityczne i wykrztuśne. Z kolei związki fenolowe, obecne zwłaszcza w kwiatach pierwiosnka, wykazują właściwości przeciwutleniające, przeciwdrobnoustrojowe i cytostatyczne2.
Jakie są właściwości pierwiosnka?
Leczy zapalenie zatok
Pierwiosnek lekarski jest składnikiem leków roślinnych, stosowanych w łagodzeniu objawów chorób górnych dróg oddechowych. Randomizowane badania kontrolne potwierdzają, że jeden z nich, zawierający również m.in. korzeń goryczki i kwiaty bzu czarnego, u pacjentów z ostrym zapaleniem zatok znacznie poprawia skuteczność i szybkość leczenia antybiotykami, a jego poszczególne składniki wpływają na ogólny profil farmakologiczny mieszanki, wykazując działanie sekretolityczne, przeciwzapalne, immunomodulujące i przeciwwirusowe3.
Podobnie w próbie z udziałem 160 pacjentów z ostrym bakteryjnym zapaleniem zatok badania radiologiczne i oceny pacjentów potwierdziły poprawę po zastosowaniu obkurczającego błonę śluzową leku z pierwiosnkiem4.
W nowszym badaniu 46 pacjentów z niepowikłanym ostrym zapaleniem nosa i zatok przynosowych przez 7 dni otrzymywało lek ziołowy oraz mometazon w postaci aerozolu do nosa, a 23 osoby z grupy kontrolnej – tylko donosowy glikokortykosteroid. W pierwszej grupie stwierdzono istotną poprawę wszystkich parametrów klinicznych (niedrożność i wyciek z nosa, ból w obrębie twarzy, zaburzenia węchu, obrzęk błon śluzowych oraz ilość wydzieliny śluzowo-ropnej)5.
Wspiera oskrzela
Ziołowy produkt leczniczy zawierający kombinację ekstraktów z ziela tymianku i korzenia pierwiosnka lekarskiego od lat z powodzeniem stosuje się w leczeniu ostrego zapalenia oskrzeli, którego charakterystycznym objawem jest nadmierne wydzielanie lepkiego śluzu.
Przeprowadzone badania pokazują, że jego skuteczność wynika z pozytywnego wpływu na wytwarzanie śluzu i poziom białka mucyny oraz działania przeciwzapalnego takiej mieszanki6. Inni naukowcy podawali ekstrakt z kwiatów pierwiosnka królikom, obserwując znaczne zwiększenie produkcji wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Efekt działania wyciągu był porównywalnie silny, co bromheksyny i acetylocysteiny7.
Ma działanie antybakteryjne i przeciwgrzybiczne
W jednym z badań kilka ekstraktów kwiatowych z Primula veris przetestowano pod kątem działania przeciwbakteryjnego. Wszystkie w różnym stopniu wykazywały działanie hamujące rozwój zarówno mikroorganizmów Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych. Stwierdzono, że najbardziej efektywną frakcją jest etanolowa8.
Saponiny wyizolowane z pierwiosnka działają przede wszystkim na gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) oraz pałeczkę okrężnicy (Escherichia coli). W badaniach naukowych opisano także działanie przeciwgrzybicze występującej w pierwiosnku prymulasaponiny A. Wykazywała ona szczególnie silną aktywność w stosunku do gatunków Candida albicans, Trichomonas maenagrophytes oraz Aspergillus niger9.
Skutecznie wygasza stany zapalne
Wyciągi z kwiatów i korzeni pierwiosnka lekarskiego działają przeciwzapalnie dzięki kilku grupom związków. Jak się okazuje, hamują one aktywność enzymów uczestniczących w reakcji zapalnej, zmniejszają wytwarzanie prostaglandyn oraz cytokin prozapalnych (m.in. interleukin i TNF-α), a także cyklooksygenazy (COX) typu 1 (w 54%) i 2 (w aż 66%)10.
Znaczenie mają również antyoksydacyjne właściwości flawonoidów zawartych w tej roślinie. Co więcej, według badań porównawczych przeciwzapalne właściwości wyciągów z korzenia pierwiosnka są silniejsze niż ziela tymianku11.
Usprawnia diurezę
Preparaty otrzymywane z kwiatów i (w mniejszym stopniu) korzenia pierwiosnka zawierają saponiny triterpenowe, które drażnią miąższ nerek, powodując ich przekrwienie. W ten sposób nasilają filtrację w kłębuszkach nerkowych, co skutkuje zwiększeniem ilości przesączu, a w konsekwencji również wydalanego moczu12.
Jak można stosować pierwiosnek lekarski?
- Herbatka Łyżkę suszonych kwiatów zalej 2 szklankami wrzącej wody lub mleka. Odstaw pod przykryciem na 20 min, następnie odcedź i pij w ciągu dnia małymi porcjami (po 0,5 szklanki). Możesz dodać miodu do smaku.
- Wino pierwiosnkowe Nastaw drożdże do produkcji białego wina zgodnie z instrukcją na opakowaniu. Po 2 dniach ich stania zbierz kwiaty (całe baldachy) pierwiosnka (ok. 2 l surowca na 3 l wody), pokrój drobno nożem i wrzuć do gąsiora. Zagotuj 3 l wody z 0,5 kg cukru. Dobrze ciepłą wodą zalej kwiaty, dodaj sok z 4-5 cytryn. Gdy woda ostygnie, dodaj drożdży, zamieszaj i dodaj 1 g pożywki. Załóż rurkę fermentacyjną, wlej do niej odrobinę wody. Gąsior postaw w ciepłym miejscu – przy kaloryferze albo na parapecie. Koniecznie okryj baniak, żeby do roślin nie docierało słońce. Codziennie zamieszaj gąsiorem. Po tygodniu i czasie pierwszej fermentacji przelej wino wraz z roślinami do garnka przez durszlak. Masę roślinną mocno wyciśnij i wrzuć na kompost. Wino ponownie przelej do gąsiora, załóż rurkę fermentacyjną i zanieś w chłodne miejsce na ok. 2 miesiące. Pilnuj, żeby woda w rurce nie wyparowała. Po 2 miesiącach zlej wino za pomocą rurki z gąsiorka do garnka. Rób to delikatnie, żeby nie napowietrzyć wina i nie ściągnąć osadu z dna. Przelej do czystych butelek, wsuń korek i ułóż w pozycji leżącej w piwnicy lub szafce.
- Odwar 2 łyżki rozdrobnionego korzenia zalej 400 ml wrzątku i w kąpieli wodnej gotuj 5 min. Odstaw na dodatkowe 10-15 min. Przecedź i pij co 1-2 godz. w stanach napięcia nerwowego lub suchego kaszlu. W przypadku kaszlu nie pij od godz. 18, by nie prowokować go w czasie snu.
- Syrop na kaszel 200 g kwiatów pierwiosnka zalej w garnku 0,5 l wrzątku. Możesz dorzucić kilka plasterków cytryny. Gotuj 30 min. Odstaw pod przykryciem na 12 godz. Przefiltruj przez gazę, odciskając dokładnie kwiaty. Do wywaru dodaj 0,5 kg cukru, zagotuj. Podgrzewaj na małym ogniu, aż powstanie gęsty syrop. Łyżeczkę syropu dodawaj do herbaty.
- Wiersema J. H., Leon B. World Economic Plants: A Standard Reference. Boca Raton, Fla, USA: CRC Press LLC; 1999
- Int J Anal Chem. 2017; 2017:2871579
- Wien Med Wochenschr 1999; 149:202-8
- Phytomedicine. 1994 Dec; 1(3):177-81
- MFNS. ENT Updates 2017;7(2):68-74
- Pulm Pharmacol Ther. 2018 Aug; 51:10-17
- Drug. Res. 1984; 34:32
- Caryologia. 2008; 61(1):88-91
- J. Ethnopharmacol., 2004; 94:219; Methods in Plant Biochemistry, 1997, 436
- Dingermann Th., Loew D., Phytopharmakologie, 2003, 188; Phytomedicine 2000; Suppl. II:99
- Kongressband Phytopharmaka Phytotherapie. Berlin, 2005, 31
- Hostettmann K., Marston A., Chemistry and pharmacology of natural products: Saponins, 1995, 232
