Aspartam - szkodzi, czy jest bezpieczny?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Spis treści

• Aspartam jak cukier: sprzyja otyłości i cukrzycy
• Lista produktów, w których może występować aspartam
• Wpływ aspartamu na ryzyko nowotworu
• Lista chorób związanych z aspartamem
• Kto broni aspartamu?
• Czy PepsiCo wycofała aspartam?

Sto lat temu wierzono, że cukier krzepi. Obecnie nikt nie wątpi, że głównie szkodzi. To jedno z najczęściej powtarzanych stwierdzeń we współczesnej dietetyce, która przy każdej możliwej okazji zaleca ograniczenie spożycia węglowodanów prostych. Trudno jednak konsekwentnie stosować się do tej rekomendacji, bo mało kto potrafi odmówić sobie słodyczy. W efekcie zła sława cukru stała się dźwignią handlu dla rynku słodzików, takich jak aspartam.

Aspartam to związek 200 razy słodszy od cukru i obecny w całej gamie artykułów spożywczych: od gum do żucia przez kolorowe napoje po płatki zbożowe. Na produktach oznaczany jest kodem E951 lub jedną z jego licznych nazw handlowych, np. NutraSweet, Equal czy Sugar Free. Problem w tym, że aspartam, podobnie jak inne syntetyczne słodziki, niekoniecznie stanowi zdrową alternatywę dla sacharozy. Dyskusja na temat wpływu tego związku (i pokrewnych mu) na ludzkie zdrowie wciąż trwa. Niedawno przeprowadzono kolejne badanie wskazujące na szkodliwość tego rodzaju słodzików.

Aspartam jak cukier: sprzyja otyłości i cukrzycy

Znamienne, że wyniki eksperymentów wskazują na to, iż słodziki powodują niemal identyczne skutki zdrowotne jak nadużywanie cukru. Chodzi o wpływ na rozwój otyłości i cukrzycy - jednej z najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych na świecie. Doniesienia na ten temat zostały zamieszczone wiosną ubiegłego roku na łamach periodyku "The FASEB Journal"¹ , wydawanego przez Federację Amerykańskich Towarzystw Biologii Doświadczalnej (FASEB). Zespół naukowców z Medical College of Wisconsin i Marquette University przeanalizował zmiany biochemiczne, jakie słodziki wywołują w organizmach szczurów, a następnie porównał je z efektami działania cukru.

Zbieżność zmian jest bardzo duża, choć mechanizmy działania są odmienne. Gryzonie z grupy eksperymentalnej były karmione produktami zawierającymi aspartam lub acesulfam potasowy - inny popularny słodzik, stosowany również jako wzmacniacz smaku i zapachu. Zwierzętom z grupy kontrolnej podawano żywność o dużej zawartości glukozy i fruktozy. Po trzech tygodniach naukowcy zaobserwowali w próbkach krwi gryzoni z obu grup niekorzystne zmiany w stężeniu tłuszczów i aminokwasów. U szczurów karmionych słodzikami stwierdzono również zmiany w metabolizmie związków lipidowych i sposobie pozyskiwania energii. Doszło m.in. do zwiększonego rozpadu włókien mięśniowych. Naukowcy sądzą, że organizmy zwierząt mogły w ten sposób pozyskiwać energię, której źródeł zabrakło im w diecie obfitującej w pozbawione kalorii słodziki.

Zaburzeniom metabolicznym towarzyszył wzrost uszkodzeń naczyń krwionośnych - zarówno w przypadku diety "cukrowej", jak i "słodzikowej". Zdaniem autorów badania zmiany te mogą mieć istotne znaczenie w rozwoju otyłości i cukrzycy. Teoretycznie nie ma powodów do paniki. Naukowcy podkreślają, że kluczem do zachowania zdrowia jest umiar. Główny wniosek płynący z eksperymentu jest następujący: chroniczne nadużywanie cukru prowadzi do szkód w organizmie, przed którymi nie uchroni nas jednak zastąpienie sacharozy sztucznymi słodzikami.

Wpływ aspartamu na ryzyko nowotworu

Najbardziej niepokojące zarzuty stawiane aspartamowi dotyczą jego wpływu na rozwój raka mózgu. Taki związek zasugerowano w latach 90. na podstawie analizy statystyk zachorowań. Okazało się, że wzrost zapadalności na ten nowotwór nastąpił wraz z upowszechnieniem wykorzystania aspartamu w produktach spożywczych na początku lat 80. ubiegłego wieku. Początkowo zaobserwowano, że zwiększyła się liczba przypadków zachorowania na chłoniaka mózgu u dotychczas zdrowych kobiet. Po wprowadzeniu aspartamu na szeroką skalę do napojów gazowanych w 1983 r. zarejestrowano również wzrost zachorowalności na inne odmiany guzów mózgu².

Zwiększyła się też złośliwość nowotworów. Na potencjalną rakotwórczość aspartamu wskazują także badania na szczurach. Gryzonie, którym podawano słodzik, znacznie częściej chorowały na guzy mózgu niż zwierzęta z grupy kontrolnej. Badania z lat 90. potwierdzają ponadto mutagenny potencjał aspartamu³. Żadne z tych ustaleń nie zostało jednak zaakceptowane przez środowisko medyczne. Kolejne analizy epidemiologiczne i badania prowadzone na gryzoniach podały w wątpliwość istnienie związku między zwiększonym spożyciem słodzika i wzrostem zachorowalności na raka mózgu, a także sugestie na temat mutagenności tej substancji⁴.

Podejrzliwi sugerują, że to skutek ingerencji koncernów spożywczych, dla których rzetelnie udokumentowane rewelacje o szkodliwości aspartamu mogłyby być bardzo kosztowne. Jedno jest pewne, nawet jeśli dostępne dane nie pozwalają jednoznacznie przypisać tej substancji wpływu na rozwój raka mózgu, powinny uczulić konsumentów na możliwe ryzyko związane ze spożywaniem tego słodzika. Szczególnie po uwzględnieniu kolejnych doniesień na temat jego szkodliwego wpływu na zdrowie.

Lista chorób związanych z aspartamem

W 2012 r. pojawiło się badanie łączące spożycie aspartamu z zachorowaniami na kilka odmian nowotworów krwi u mężczyzn⁵. U panów, którzy pili co najmniej jedną puszkę napoju ze słodzikiem dziennie, stwierdzono podwyższone ryzyko zachorowania na chłoniaki nieziarniste i szpiczaki mnogie. Co ciekawe, podobna zależność nie występowała u kobiet. Analogiczną korelację stwierdzono natomiast u mężczyzn pijących napoje z dużą zawartością cukru - ale tylko w odniesieniu do chłoniaków.

Te informacje na temat kancerogenności aspartamu zostały jednak również odrzucone przez większą część środowiska naukowego - ze względu na "niedostateczną ilość danych". Jest to zastanawiające tym bardziej, że poza danymi epidemiologicznymi dysponujemy także wiedzą na temat prawdopodobnych mechanizmów biochemicznych odpowiadających za wpływ aspartamu na rozwój raka. Otóż jednym z produktów metabolizmu tego słodzika jest metanol. Za pośrednictwem enzymu o nazwie dehydrogenaza alkoholowa jest on przekształcany do formaldehydu - związku o udowodnionym działaniu rakotwórczym, powiązanym m.in. z nowotworami krwi. Co istotne, u mężczyzn enzym ten występuje w większych stężeniach niż u kobiet. Wyjaśnia to opisaną w badaniu różnicę dotyczącą ryzyka zachorowania.

Na liście skutków zdrowotnych powiązanych ze stosowaniem aspartamu są również inne poważne choroby, m.in. neurodegeneracyjne. W 2017 r. na łamach czasopisma "Stroke", wydawanego przez American Heart Association, opisano badanie sugerujące, że codzienne spożywanie co najmniej jednego napoju zawierającego sztuczny słodzik niemal trzykrotnie zwiększa ryzyko rozwoju choroby Alzheimera, a także demencji z innych przyczyn⁶.

Co więcej, podobny wzrost dotyczył ryzyka wystąpienia udaru niedokrwiennego. Uczestnicy badania z grupy kontrolnej spożywali sztucznie słodzone napoje rzadziej niż raz w tygodniu. Niestety, również te doniesienia zostały złagodzone uwagami, że badanie wskazuje jedynie na korelację, a nie przyczynowość. Wielu konsumentów może to potraktować jako sugestię, że w gruncie rzeczy problem nie istnieje.

Kto broni aspartamu?

Rynkowa kariera aspartamu jest o tyle zaskakująca, że kontrowersje towarzyszą temu słodzikowi niemal od jego powstania. Aspartam został zsyntetyzowany w 1965 r. przez Jamesa M. Schlattera, chemika zatrudnionego w G.D. Searle & Company, gdy prowadził prace nad lekiem przeciwko wrzodom żołądka. Po serii testów przeprowadzonych przez tę firmę aspartam uzyskał zielone światło od Agencji Żywności i Leków (FDA) i w 1974 r. został zatwierdzony do użytku w suchych produktach spożywczych. Jednak już rok później decyzja została cofnięta z powodu wykrycia rozmaitych uchybień w badaniach G.D. Searle & Company nad ewentualną szkodliwością słodzika.

Co więcej, dr Adrian Gross, toksykolog wchodzący w skład grupy zadaniowej FDA, stwierdził, że w niektórych przypadkach firma zwyczajnie "kłamała i nie przedstawiła prawdziwych danych na temat swoich obserwacji, ponieważ większość tych badań zostałaby wtedy odrzucona"⁸. Jednak pięć lat później inna jednostka organizacyjna działająca w strukturach FDA uznała, że podejrzenia dotyczące szkodliwego wpływu aspartamu na zdrowie mają zbyt kruche podstawy. W efekcie w 1981 r. aspartam trafił na rynek jako dodatek do suchych produktów, a dwa lata później zezwolono na jego wykorzystanie w napojach.

Obecnie największe i najbardziej opiniotwórcze instytucje powołane do ochrony zdrowia publicznego przekonują konsumentów, że aspartam jest bezpieczny. FDA twierdzi, że nie ma podstaw do zmiany swojej wcześniejszej opinii o nieszkodliwości aspartamu⁹. Zdaniem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) aspartam jest bezpieczny i nie ma rzetelnych przesłanek, by sądzić inaczej¹⁰. Również brytyjska służba zdrowia sugeruje, że doniesienia o szkodliwości aspartamu to strachy na lachy ("scare stories")¹¹. Podobne stanowisko zajęła pozarządowa organizacja ds. walki z rakiem, American Cancer Society¹².

Czy PepsiCo wycofała aspartam?

Aspartamu bronią nie tylko instytucje, robią to również konsumenci. W 2015 r. korporacja PepsiCo postanowiła wycofać aspartam z części swoich produktów, w tym z dietetycznej pepsi. Wówczas przedstawiciele koncernu twierdzili, że konsumenci są zainteresowani napojami niezawierającymi tego słodzika. Jednak marka powróciła obecnie do swojej dawnej oferty. Powodem tej decyzji był rzekomo gwałtowny sprzeciw konsumentów, domagających się "klasycznego smaku" diet pepsi. W zeszłym roku sprzedaż pepsi bez tego słodzika rzeczywiście zmniejszyła się o 8%.

Można powiedzieć, że perspektywy rynkowe aspartamu i innych sztucznych słodzików są świetlane jak nigdy dotąd. Według analiz opublikowanych w sierpniu ubiegłego roku wartość światowego rynku syntetycznych zastępników cukru wzrośnie do 19,1 mld dolarów w ciągu niespełna dekady¹³. To duży skok, biorąc pod uwagę, że w 2016 r. rynek ten był wyceniany na 3,2 mld USD. Oczywiście największy udział w słodzikowym biznesie ma aspartam. Czym można zastąpić podejrzane słodziki i cukier?

Przemysław Ćwik

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym Holistic Health 3/2019.

Spis treści

• Aspartam jak cukier: sprzyja otyłości i cukrzycy
• Lista produktów, w których może występować aspartam
• Wpływ aspartamu na ryzyko nowotworu
• Lista chorób związanych z aspartamem
• Kto broni aspartamu?
• Czy PepsiCo wycofała aspartam?