Somnifobia - jak sobie radzić, gdy boisz się zasnąć?

Ręka w górę, kto oglądał „Koszmar z ulicy Wiązów”. W tej filmowej franczyzie wielokrotnie pojawiał się wątek strachu przed zaśnięciem w obawie o własne życie. Nie jest to jednak tylko wymysł twórców serii. Somnifobia jest prawdziwym schorzeniem, które nieleczone stanowi zagrożenie dla życia.

Somnifobia – co to takiego?

Somnifobia (lub też hipnofobia) to irracjonalny strach przed zaśnięciem utrzymujący się przez co najmniej 6 miesięcy. Może wynikać z przebytej traumy lub być pozbawiony wyraźnego podłoża. Somnifobia to coś więcej niż obawa przed zamknięciem oczu: to strach przed śmiercią (własną we śnie lub bliskich, którzy będą w czasie naszego odpoczynku bezskutecznie wzywać pomocy), obrabowaniem domu, gwałtem, pożarem, a także przed paraliżem sennym lub… przed bezsenną nocą. Często problem rozpoczyna się w dzieciństwie, rozwijając się np. ze strachu przed ciemnością lub w wyniku traumatycznych przeżyć.

Nierzadko obawa jest tak silna, że już sama myśl o tym, że pora położyć się spać, wzbudza strach u chorego. Na szczęście somnifobię można skutecznie leczyć, a rodzaj terapii zależy od podłoża problemu.

Objawy somnifobii

Jak każdy rodzaj lęku, hipnofobia objawia się przede wszystkim:

• obfitym poceniem,
• przyspieszonym tętnem,
• dusznościami,
• paniką lub strachem już podczas myślenia o śnie bądź w czasie próby zaśnięcia (niektórzy ludzie mogą reagować w ten sposób nawet na rzeczy, które symbolizują sen, takie jak materace w sklepie),
• drżeniem rąk, a nawet całego ciała,
• chęcią uniknięcia snu za wszelką cenę¹.

Do tego dochodzą symptomy dzienne, takie jak:

• zaburzenia pamięci,
• huśtawka nastrojów,
• śnienie na jawie.

Objawy wieczorne są bardzo podobne do symptomów zespołu lęku napadowego. Kluczowa różnica między zaburzeniami lękowymi a fobiami polega jednak na tym, że zaburzenia lękowe nie są tak ściśle powiązane z konkretnym obiektem lub sytuacją. Objawy fobii takiej jak somnifobia występują tylko wtedy, gdy sytuacja, której się obawiasz, ma miejsce lub jest bliska wystąpienia¹.

Najtrudniej rozpoznać po objawach somnifobię u dzieci: płaczliwość, ataki histerii i nieodstępowanie rodzica/opiekuna na krok mogą łatwo być zinterpretowane jako ogólne przemęczenie – tym bardziej, że przedszkolak nie jest jeszcze w stanie opisać słowami, co się z nim dzieje lub też może tego nie chcieć robić.

Somnifobia – przyczyny

Trudno jednoznacznie orzec, co jest przyczyną lęków, w tym somnifobii. U każdego pacjenta może to być inny czynnik lub też mieszanka kilku. Za najważniejsze uważa się:

• przyczyny genetyczne: zauważono, że w niektórych przypadkach somnifobia występuje u kilku członków rodziny,
• przyczyny środowiskowe: w okresie dziecięcym fobie i problemy rodziców mogą być „zaraźliwe” – dzieci obserwują zachowanie rodziców i odreagowują je w godzinach nocnych,
• przyczyny behawioralne: w życiu pacjenta miało miejsce traumatyczne wydarzenie, które odcisnęło piętno na jego cyklu dobowym, np. pożar lub napad rabunkowy w nocy, molestowanie seksualne przez bliskiego członka rodziny, a w przypadku żołnierzy – nocny atak wroga; w takich przypadkach somnifobia może łączyć się z innymi problemami, w tym z zespołem stresu pourazowego (PTSD).

Inne możliwe źródła lęku przed snem:

• paraliż senny, czyli stan, w którym ciało jest (wciąż) unieruchomione, ale umysł zachowuje świadomość,
• koszmary¹,
• bezsenność (może pojawić się strach przed kolejną nieprzespaną nocą).

Somnifobia – leczenie

W obliczu tak wielu możliwych przyczyn hipnofobii, terapia musi być dostosowana do potrzeb konkretnego pacjenta. Podejrzenie somnifobii należy potwierdzić u psychologa, który przeprowadzi wywiad z pacjentem i postawi właściwą diagnozę – być może nie będzie to somnifobia.

Lęk powiązany ze snem można leczyć poprzez terapię poznawczo-behawioralną lub poprzez oswajanie się ze źródłem fobii. Psycholog może też pomóc stwierdzić czy u podłoża problemu nie znajdują się wyparte traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa. Jeżeli źródłem hipnofobii są inne schorzenia, należy uwzględnić ich terapię w leczeniu lęku.

O ile tabletki mogą być skuteczne w terapii somnifobii, nie powinny być głównym sposobem leczenia, a jedynie wspomagać je. Pacjentom zwykle podaje się leki z jednej z poniższych grup:

• D-cykloseryna, wykorzystywana w terapii ekspozycyjnej niektórych rodzajów fobii,
• benzodiazepiny, stosowane krótkoterminowo w leczeniu zaburzeń lękowych,
• beta-blokery, które obniżają ciśnienie krwi i spowalniają rytm serca, zmniejszając tym samym reakcję lękową,
• kortyzol z oksytocyną – również wykorzystywane w terapii ekspozycyjnej różnego rodzaju fobii¹.

W wielu przypadkach ważną rolę odgrywa także zmiana stylu życia. Pomóc może przywrócenie rytmu dobowego (np. zmiana pracy z nocnej na dzienną), spożywanie lekkiej, łatwostrawnej kolacji (ostre posiłki z nabiałem, np. tosty z serem i przyprawami, powiązano z wybudzaniem się w nocy oraz z koszmarami²), zadbanie o prawidłową higienę snu,  regularne podejmowanie aktywności fizycznej. Ponieważ somnifobii towarzyszy stres, wypróbuj jogę, medytację czy masaż. To również poprawi twoje samopoczucie i ułatwi oddanie się w ręce Hypnosa.

Skutki nieleczonej somnifobii

Somnifobia nigdy nie powinna być bagatelizowana – nie tylko nie ustąpi sama, ale też będzie się nasilać. Jest wierzchołkiem góry lodowej, kamieniem, który pociąga za sobą lawinę innych schorzeń. Niedobór snu powiązano już bowiem z wieloma problemami zdrowotnymi. Osoby, które zaniedbują nocny odpoczynek:

• częściej są podenerwowane i odczuwają beznadziejność życia³,
• chętniej sięgają po niezdrową żywność, bogatą w cukier⁴,
• są bardziej narażone na rozwój chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy typu 2 i chorób układu krążenia,
• znajdują się w grupie ryzyka demencji i innych chorób neurodegeneracyjnych⁵,
• mają krótsze telomery, czyli fragmenty DNA determinujące długość życia komórki⁶.

Ponadto sen pozwala naszemu mózgowi niejako odsiać niepotrzebne informacje pozyskane w ciągu dnia tak, żeby nie „zaśmiecały” nam głowy. To zjawisko działa w obie strony: niedobór snu hamuje aktywność enzymów odpowiedzialnych za „przecinanie” niepotrzebnych ścieżek informacji i w ten sposób przyczynia się do problemów z koncentracją⁷.