Polipy - umiejscowienie, objawy, diagnoza i leczenie

Marianna od kilku lat cierpiała na refluks. Mimo stosowania przepisanych leków choroba boleśnie dawała o sobie znać. Z tego powodu lekarz zalecił Mariannie wykonanie gastroskopii. Gdy sonda wyposażona w kamerkę zajrzała do żołądka, oczom lekarza i pacjentki ukazało się kilka kulistych tworów przycupniętych na jego dnie. Zostały usunięte natychmiast jeszcze w czasie badania i przesłane do badania histopatologicznego. Jak okazało się 3 tygodnie później, szczęśliwie nie były złośliwe.

Co to są polipy?

Polipy to zazwyczaj łagodne, nienowotworowe zmiany. Ich nazwa pochodzi od greckiego słowa oznaczającego głowonoga (ośmiornicę). Fachowo rzecz ujmując, jest to rozrost łagodny błon śluzowych. W typowej postaci ma kształt maczugowaty i składa się z cienkiej nóżki (szypuły), zawierającej wiązkę naczyń odżywiających oraz kulistego, miękkiego zgrubienia. Bywają też guzowate narośle na powierzchni błony śluzowej, które są pozbawione szypuły. Niektóre polipy systematycznie się rozrastają, a inne po pewnym czasie samoistnie znikają. Jednak nie wolno ich lekceważyć, ponieważ niektóre rodzaje polipów mają skłonność do przekształcania się... w nowotwory¹.

Skąd się biorą polipy? Trudno stwierdzić. Medycy są zdania, że należy je uznać za sygnały ostrzegawcze naszego organizmu. Od dawna wiadomo, że zapadalność na choroby jest zależna od funkcjonowania naszego układu immunologicznego. Nie trudno więc dojść do wniosku, że spadek odporności lub przewlekle toczący się stan zapalny mogą przyczyniać się do wzrostu polipów. A fakt, że się pojawiły, jest niepokojący. Może to bowiem oznaczać, że śluzówka narządów, w których wystąpiły, nie działa prawidłowo, to zaś wskazuje na to, że organy te mogą w przyszłości być zagrożone poważniejszą chorobą. U podłoża powstawania polipów znacznie rzadziej leżą również zaburzenia rozwojowe, które są następstwem chorób uwarunkowanych genetycznie, np. zespołu Gorlina².

Nawet jeśli polip nie ma tendencji do zrakowacenia, to wcale nie znaczy, że nie będzie nam dokuczał. Polipy rozwijające się w nosie utrudniają oddychanie, a nawet powodują zmianę jego kształtu, te w krtani i na strunach głosowych mogą trwale zmienić głos, a w przypadku polipu odbytu w stolcu zacznie się pojawiać krew. Co więcej, 25% polipów prowadzi do powstania alergii². A niemal każdy rak jelita grubego zaczyna się jako nierakowe polipy jelita, które powoli przekształcają się w nowotwór.

Klasyfikacja WHO dzieli polipy nabłonkowe na nowotworowe, czyli gruczolaki (cewkowe, kosmkowe i cewkowo-kosmkowe) oraz nienowotworowe, czyli polipy o charakterze hiperplastycznym. Cechą odróżniającą gruczolaki jest obecność cytologicznej dysplazji i dawniej tylko one były uznawane za prekursory raka jelita grubego³. Obecnie, po wielu latach badań, wiadomo, że możliwa jest również przemiana nowotworowa określana mianem sekwencji polip hiperplastyczny - rak (patrz tabela)⁴.

Klasyfikacja histologiczna niezłośliwych polipów nabłonkowych

Różne umiejscowienie polipów

Polipy w nosie - objawy, diagnoza i leczenie

Zazwyczaj są usytuowane przy ujściu zatok do nosa i w miarę rozrastania się prowadzą do jego deformacji. Do czynników sprzyjających ich powstawaniu należą przewlekłe procesy zapalne błony śluzowej nosa i zatok. Polipy nosa mogą się pojawiać także przy przewlekłym katarze u pacjentów z alergią. Czynnikami ryzyka są również wszelkie substancje drażniące, np. papierosy czy chemikalia. Zdarza się też, że są objawem nietolerancji niesteroidowych leków przeciwzapalnych (najczęściej aspiryny). Bardzo rzadką przyczyną ich rozwoju jest uwarunkowany genetycznie zespół nieruchomych rzęsek. Poza tym często rozwijają się one u osób cierpiących z powodu astmy oskrzelowej, chorujących na mukowiscydozę oraz mających osłabiony układ odpornościowy.

Objawy Polipy powodują nieustający katar (najczęściej wodnisty lub ropny) i niedrożność nosa, co utrudnia swobodne oddychanie oraz odróżnianie zapachów. Niektórzy całkowicie tracą węch. Może też dojść do zmiany barwy głosu - staje się on mało dźwięczny i niski. Chorobie często towarzyszą bezdechy nocne. Dodatkowo może dojść do rozwoju chorób zapalnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie oskrzeli. Z kolei u dzieci polipy nosa mogą sprzyjać częstym zapaleniom ucha środkowego.

Diagnoza Badanie laryngologiczne za pomocą specjalnego wziernika nosowego.

Leczenie W pierwszej fazie podaje się kortykosteroidy w formie miejscowej, co zwykle nie przynosi oczekiwanych rezultatów, dlatego polipy nosa trzeba usunąć operacyjnie. Odbywa się to w trakcie polipektomii endoskopowej. Po zabiegu wskazane są inhalacje oraz płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej. Chory może otrzymywać dalej kortykosteroidy, które zmniejszają ryzyko nawrotu dolegliwości⁶.

Polipy w krtani - objawy, diagnoza i leczenie

Zwykle kolonizują górną powierzchnię w przedniej części narządu na strunach głosowych. Do grupy ryzyka należą osoby pracujące głosem - śpiewacy i nauczyciele (to efekt przeciążania fałdów głosowych). W procesie powstawania polipów ważną rolę odgrywają także substancje drażniące - przede wszystkim tytoń. Dlatego też na ich rozwój narażeni są nałogowi palacze. Czynnikami etiologicznymi są również zaburzenia alergiczne i hormonalne. Obrzęki występują w górnej warstwie błony śluzowej fałdów głosowych. Główną przyczyną jest stałe i powtarzające się drażnienie błony śluzowej krtani. Podrażnienia mogą być powodowane wdychaniem dymu tytoniowego i przemysłowych toksyn wziewnych (praca w zanieczyszczonych chemicznie i niewentylowanych pomieszczeniach)⁷.

Objawy Polipy umiejscowione w krtani mogą być powodem suchości w gardle i wrażenia, że tkwi w nim jakaś przeszkoda. Towarzyszą im duszności oraz niemijająca chrypka, która stopniowo się powiększa aż do momentu utracenia przez chorego głosu.

Diagnoza Badanie stroboskopowe krtani. Lekarz znieczula gardło i wprowadza tam stroboskop - aparat emitujący światło przerywane. Na ekranie monitora ukazują się w dużym powiększeniu krtań i fałdy głosowe. Czasem wykorzystuje się też fiberoskopię - i za pomocą bardzo drobnego endoskopu (fiberoskopu) ogląda w powiększeniu jamę nosowo-gardłową.

Leczenie Polipy w krtani, niezależnie od ich rodzaju i wielkości, należy usunąć chirurgicznie, ponieważ mają tendencję do złośliwienia. Zabieg ich wycięcia również przeprowadza się endoskopowo. Przez 10 dni po nim konieczne jest maksymalne oszczędzanie strun głosowych. W przypadku chrypki czy suchości krtani zaleca się syropy o działaniu nawilżającym. Należy również ograniczyć picie mocnej kawy, czarnej i zielonej herbaty (napoje te mogą nasilać suchość krtani), unikać pokarmów i napojów, które są gorące lub zimne (podrażniają błonę śluzową). Niewskazane jest również palenie papierosów i picie alkoholu. W czasie rekonwalescencji szalenie istotne jest utrzymywanie właściwej wilgotności i temperatury powietrza w pokoju, w którym się przebywa - nie powinna być wyższa niż 21ºC.

Polipy w żołądku - objawy, diagnoza i leczenie

Istnieje hipoteza, że tak jak w przypadku Marianny, nadmierne stosowanie leków zobojętniających kwas żołądkowy może przyczyniać się do powstawania polipów. Ponadto rozwijają się one często u osób, których dieta jest uboga w warzywa i owoce, a za to obfituje w tłuszcze.

Objawy Często nie dają żadnych dolegliwości. Zdarza się jednak, że są przyczyną krwawień z przewodu pokarmowego, wymiotów i bólów brzucha. Polipom towarzyszą zmiany zapalne, choroba wrzodowa żołądka oraz zakażenie bakterią Helicobacter pylori⁸.

Diagnoza Znajdowane są najczęściej podczas gastroskopii u osób po 60. r.ż.

Leczenie Usuwa się je chirurgicznie, bo mają skłonność do przekształcania się w nowotwory.

Polipy w jelicie grubym - objawy, diagnoza i leczenie

Te zmiany nie mają zdolności atakowania pozostałych tkanek i organów. Nie rozprzestrzeniają się też na inne części ciała. Jeśli jednak niezłośliwe polipy w jelicie grubym nie zostaną odpowiednio wcześnie usunięte, po pewnym czasie mogą przekształcić się w nowotwór jelita grubego, który później szybko rośnie i może zaatakować inne organy oraz tkanki poprzez ściany jelita grubego, a nawet rozprzestrzenić się do bardziej odległych części ciała.

Objawy W większości przypadków rozwijają się dyskretnie, choć zdarza się, że są przyczyną krwawienia z odbytu. Ich niecharakterystycznym objawem mogą być bóle i kurcze w dole brzucha. Kobiety porównują je do dyskomfortu przed miesiączką, a panowie do tych odczuwanych przy zapaleniu pęcherza.

Diagnoza Polipy w jelicie grubym wykrywa się najczęściej podczas kolonoskopii, a czasem przypadkowo w czasie wykonywania radiologicznego badania przewodu pokarmowego z użyciem baru⁹.

Leczenie  Ponieważ dość łatwo ulegają zezłośliwieniu, należy je usunąć. Jeśli nie są zbyt duże, robi się to w czasie kolonoskopii. Większych pozbywa się chirurgicznie. Każdy usunięty polip poddawany jest badaniom histopatologicznym, aby sprawdzić, czy nie zawierał komórek nowotworowych¹⁰. Osoby, które przeszły zabieg, powinny co 2-3 lata wykonywać kolonoskopię. Muszą również przestrzegać diety, tj. unikać konserwantów, ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, a w to miejsce jeść produkty bogate w błonnik oraz pić dużo wody.

Polipy w jelicie cienkim - objawy, diagnoza i leczenie

W jelicie cienkim rozwijają się 2 typy polipów - drzewkowe i cewkowe. Z tych pierwszych może się rozwinąć rak. Często współistnieją z rakiem jelita grubego.

Objawy Krwawienie z przewodu pokarmowego i ból spowodowany niedrożnością jelita. Polipy wzrastające w dwunastnicy blokują odpływ żółci z dróg żółciowych, co prowadzi do żółtaczki.

Diagnoza Polipy w jelicie cienkim wykrywa się najczęściej podczas kolonoskopii, a czasem przypadkowo w czasie wykonywania radiologicznego badania przewodu pokarmowego¹¹.

Leczenie Usuwa się je chirurgicznie.

Polipy macicy - objawy, diagnoza i leczenie

Przyczyny ich pojawiania się nie są do końca znane, choć największą rolę przypisuje się tutaj zaburzeniom hormonalnym, w których przewagę uzyskały estrogeny. Najczęściej rozwijają się u kobiet w wieku od 30 do 50 lat, ale mogą się pojawić w każdym okresie życia. Polipy dróg rodnych dzieli się na endometrialne i tzw. szyjkowe. Pierwsze zlokalizowane są w macicy. Drugie w jej szyjce. Polipy te są różne, ponieważ tworzą je nieco inne tkanki. Polipy trzonu macicy swe pochodzenie biorą z podścieliska, z dodatkowo obecnymi gruczołami błony śluzowej macicy, są pojedyncze i mają wielkość wiśni.

Objawy Większość nie daje żadnych dolegliwości. Gdy się rozrosną, pojawiają się plamienie i krwawienie między miesiączkami, krwawienia po stosunku, a także przedłużające się miesiączki. Mogą utrudniać zajście w ciążę i jej utrzymanie.

Diagnoza Polipy endometrialne można wykryć jedynie podczas USG przezpochwowego.

Leczenie Rozpoczyna się od kilkumiesięcznej kuracji hormonalnej, która dość często doprowadza do zaniku polipów. Jeśli jednak nie daje ona efektów, lekarz zaleci wyłyżeczkowanie lub histeroskopię. Łyżeczkowanie wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, a uzyskany materiał bada się na obecność komórek nowotworowych. Po zabiegu trzeba leżeć przez kilka dni. Histeroskopia polega na wprowadzeniu kamery do jamy macicy i usunięciu polipa z macicy pod kontrolą kamery przy pomocy specjalnych narzędzi - pętli elektrycznej lub nożyczek¹². Pozwala to usunąć polipy zaraz po badaniu diagnostycznym. Jeżeli badanie histopatologiczne potwierdzi w zmianach obecność komórek nowotworowych, konieczna jest histerektomia, czyli usunięcie macicy.

Polipy w szyjce macicy - objawy, diagnoza i leczenie

Łagodny przerost błony śluzowej szyjki macicy rzadko zawiera poszerzone gruczoły, a jego powierzchnia może być pokryta nabłonkiem płaskim. Różnice te są szczególnie ważne z histopatologicznego punktu widzenia, dlatego też zawsze są one badane w celu określenia ich dokładnej budowy komórkowej.

Objawy Większość polipów nie daje żadnych dolegliwości. Mogą pojawić się obfite, nieregularne miesiączki. Gdy zmiany rozrosną się, występuje plamienie i krwawienie między miesiączkami, po stosunku, po menopauzie. Mogą, choć nie muszą, utrudniać zajście w ciążę i jej utrzymanie¹³.

Diagnoza Da się je wykryć podczas badania ginekologicznego. Widoczne są we wziernikowaniu szyjki macicy. Można je również zobaczyć w czasie kolposkopii.

Leczenie W czasie badania ginekologicznego można je również łatwo usunąć. Zabieg polega na wykręceniu polipa. Następnie wykonuje się łyżeczkowanie szyjki i jamy macicy. Podczas zabiegu zazwyczaj pobiera się również do badania wycinki z tarczy części pochwowej szyjki macicy. Pobrany materiał wysyłany zostaje do badania histopatologicznego. Pozwala to potwierdzić charakter zmiany. To ważne, bo bardzo rzadko (ok. 1% przypadków) w polipach znajdują się komórki o cechach złośliwych. Najczęściej jednak polipy szyjkowe są zmianami łagodnymi. I co istotne, po usunięciu zazwyczaj nie odnawiają się¹⁴.