Nasze magazyny
Czym jest obrzęk limfatyczny?
Obrzęk limfatyczny, nazywany także limfodemią, to zaburzenie dotyczące układu chłonnego. Choroba, choć nie wiemy dlaczego, dotyka częściej kobiet niż mężczyzn.
Układ limfatyczny jest jednym z naj mniej poznanych naszych systemów, zatem niewiele osób wie, jaką pełni funkcję i jak jest zbudowany. Otóż w pewnym uproszczeniu, jest on połączony z układem krwionośnym, a jego główne naczynia biegną wzdłuż głównych pni transportujących krew. Do układu chłonnego należą także narządy limfatyczne, takie jak grasica, śledziona i szpik kostny oraz węzły i grudki chłonne, a także migdałki.
W układzie lim fatycznym krąży płyn tkankowy – nazywany też limfą lub chłonką (stąd nazwy układu) – będący wodnym roztworem białek i lipidów, zawierający witaminy i minerały oraz hormony, a także 25% białych krwinek. Zabiera on ze sobą z tkanek również fragmenty uszkodzonych komórek, metabolity i patogeny.
Limfa powstaje na skutek przesączania osocza krwi do przestrzeni międzykomórkowej, następnie jest ona zbierana przez naj mniejsze naczynia chłonne, które łączą się w coraz większe. W węzłach chłonnych, które limfa napotyka na swojej drodze, płyn ulega oczyszczeniu z patogenów i toksyn, a po dotarciu do nerek usuwane są z nie go zbędne lub szkodliwe metabolity.
Układ limfatyczny pełni także ważną rolę w procesach odpornościowych – w grasicy dojrzewają limfocyty T, w śledzionie m.in. powstają immunoglobuliny i narząd ten usuwa zużyte czerwone krwinki, a migdałki stoją na straży dróg oddechowych. Z kolei grudki chłonne, znajdujące się w ścianie jelit, chronią nas przed zagrożeniami, jakie mogłyby wniknąć do organizmu z pokarmem i biorą udział w dojrzewaniu układu odpornościowego.
W kontekście obrzęku limfa tycznego i mechanizmu jego powstawania warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt – kierunek spływu chłonki.
Limfa zbiera się w obwodowych częściach nóg i płynie ku górze, co raz większymi naczynia mi, aż do jamy miednicy, gdzie łączą się one z pniem zbierającym chłonkę z jelit i uchodzą do tzw. zbiornika mleczu, znajdującego się w środku jamy brzusznej, mniej więcej na wysokości pępka.
Dalej ze zbiornika, ku sercu podąża przewód piersiowy, który zbiera chłonkę z lewej części naszego ciała i lewej ręki, a następnie łączy się z układem krwionośnym na połączeniu żyły szyjnej wewnętrznej i żyły podobojczykowej lewej (tzw. lewy kąt żylny), mniej więcej na wysokości połączenia obojczyka z mostkiem.
Z prawej ręki i prawej połowy klatki piersiowej, limfę zbiera przewód chłonny prawy, który uchodzi do prawego kąta żylne go. Tyle anatomii, spójrzmy teraz, w jaki sposób rozwija się obrzęk limfatyczny1.
Choroba najczęściej dotyka rąk lub nóg, czyli najbardziej obwodowych części naszego ciała. Wskutek wad wrodzonych w budowie układu chłonnego (obrzęk limfatyczny pierwotny) lub na skutek chorób (obrzęk limfatyczny wtórny), do chodzi do gromadzenia się chłonki w układzie limfatycznym, a z czasem także do przesączania limfy do przestrzeni międzytkankowej. Charakterystyczną cechą obrzęku limfatycznego jest to, że narasta on w ciągu dnia i może zmniejszać się w nocy. Wyróżniamy kilka jego faz.
- W stadium 0 chory może nawet nie zauważać żadnych niepojących zmian, ot po całym dniu ma lekko opuchnięte kostki lub za uważa, że obuwie robi się wieczorem zbyt ciasne albo ma trudności ze zdjęciem założonej rano bez problemu obrączki.
- W stadium I obrzęk staje się widoczny, ale jest miękki i niebolesny, a uciśnięta skóra szybko po wraca do stanu wyjściowe go. Obrzęk może pojawiać się i znikać, zmieniając swoje nasilenie zależnie od pory dnia, pogody i aktywności chorego.
- W II stadium choroby już nie tak łatwo jest ugniatać zmianę, obrzęki stają się twarde, odkształcone poprzez ucisk długo nie powracają do stanu wyjściowego, a pod palcami możemy wyczuć wyraźne zgrubienia, będące w istocie zmianami zwłóknieniowymi – wskutek długotrwałego utrzymywania się obrzęku, dochodzi do zmian w tkankach i ich przebudowy. Chory może mieć wrażenie ciężkości nóg i odczuwać ból, a w niektórych przypadkach chłonka może wypływać przez skórę.
- III stadium nie bez przyczyny nazywane jest także słoniowacizną, ponieważ dotknięte obrzękiem kończyny zaczynają przy pominać nogę słonia – są silnie obrzęknięte, powiększone, twarde, nie poddają się ugniataniu, a pod skórą wyczuwalne są wyraźne zwłóknienia tkanek. Na tym etapie chory może mieć problemy z poruszaniem się oraz cierpieć na nawracające infekcje skóry, która staje się napięta, twarda i nierówna, a w fałdach może ulegać odparzeniom. Co ważne, słoniowacizna może do tknąć tylko jednej kończyny.
Obrzęk limfatyczny pierwotny spowodowany jest wadami wrodzonymi w bu dowie naczyń chłonnych, które utrudniają odpływ limfy.
Natomiast wtórny jest pokłosiem zmian w układzie limfatycznym, do których dochodzi wskutek np. stanów zapalnych, stosowania niektórych leków, chorób nowotworowych i ich terapii (m.in., radioterapia może uszkadzać węzły chłonne i naczynia limfatyczne), chorób żył, w tym zakrzepicy i urazów.
Wtórnemu obrzękowi limfatycznemu sprzyja także długotrwałe unieruchomienie, które powoduje zastój krwi i limfy na skutek braku masującego wparcia ze strony mięśni. Również otyłość i ucisk, jaki tkanka tłuszczowa wywiera na naczynia limfatyczne, może powodować zastój chłonki.
Chorobę diagnozuje się na podstawie wywiadu i charakterystycznego obrazu klinicznego, lekarz może dokonać pomiarów i po równać obwody kończyny zdrowej i chorej, by ocenić stopień zaawansowania zmian. Wykonuje się także limfoscyntygrafię, polegającą na podskórnym podaniu preparatu izotopowego i obserwacji, jak przemieszcza się on do naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych.
Jak leczyć obrzęk limfatyczny?
Leczenie jest wielospecjalistyczne i wymaga cierpliwości. Jeżeli, jak pisałaś, cierpisz na żylaki, to będziesz musiała udać się do flebologa i razem z nim ustalić plan leczenia.
Podobnie w przypadku każdej innej choroby przewlekłej, konieczna jest opieka specjalisty i kontrolowanie stanu, by maksymalnie zmniejszyć wpływ choroby na powstawanie obrzęku.
Przy wtórnej limfodemii niezwykle ważne jest usta lenie pierwotnej przyczyny choroby, ponieważ w wielu przypadkach można ją usunąć, np. wykonać korektę blizn, usunąć guza uciskającego naczynia chłonne lub zmienić leki, jeżeli ich skutkiem ubocznym są obrzęki.
Niestety przy obrzęku pierwotnym w większości przypadków pozostaje zmniejszanie nasilenia objawów i zapobieganie postępowi choroby2. Wbrew pozorom chory ma duży wpływ na to, w jakim tempie postępuje choroba i jak nasilone są objawy, oraz może skutecznie za pobiegać i przeciwdziałać już powstałym obrzękom. Od czego zacząć?
Zastosuj presoterapię
Jej celem jest mechaniczne udrożnienie układu limfatycznego i umożliwienie chłonce odpływu. Stosuje się m.in. drenaż limfatyczny, specjalny rodzaj masażu, który usprawnia przepływ limfy poprzez delikatne i rytmiczne masowanie skóry. Stosuje się także ucisk, który stymuluje przepływ chłonki w kierunku serca. Fizjoterapeuta zawsze zaczyna zabieg od stopy i kieruje się coraz wyżej, zgodnie z kierunkiem przepływu chłonki i przebiegiem naczyń limfatycznych.
Podobnie jest z rękami, drenaż wykonuje się od dłoni ku ramionom. Można także wykonać drenaż limfatyczny twarzy i brzucha. Podobne do masażu limfatycznego działanie ma presoterapia, czyli masaż pneumatyczny, nazywany także masażem BOA.
Na ciało pacjenta zakłada się specjalne mankiety, wypełniane sprężonym powietrzem. Dzięki odpowiedniej cyrkulacji powietrza, napełnianiu i wiotczeniu mankietów, uzyskuje się efekt kontrolowane ucisku i masażu całego ciała.
Ruch i rehabilitacja
Unikaj długotrwałego bezruchu, np. siedzenia w jednej pozycji przed TV lub ekranem komputera, a jeśli masz siedzącą pracę, to przynajmniej napinaj i rozluźniaj mię śnie nóg i w miarę możliwości wstawaj od biurka, nawet po to, by przejść się po korytarzu.
Aktywność fizyczna jest bardzo ważnym elementem zapobiegania i leczenia obrzęku limfatycznego. Tak jak w przypadku żył w nogach, tak samo naczy nia limfatyczne wymagają wsparcia pracujących mię śni w przepychaniu krwi i limfy, wbrew sile grawitacji, w kierunku serca.
Zasadniczo każdy rodzaj ruchu jest dobry, ważne, by dostosować go do swoich możliwości, może to być nordic walking, spa cerowanie lub pływanie, albo trening na siłowni plenerowej. I nie chodzi tu o to, by zrywać się raz w tygodniu i wyciskać siódme poty, ale o to, by ruch stał się codziennością i stałym elementem dnia. Wtedy efekty będą najlepsze.
Jeżeli zaś inne problemy zdrowotne, zwłaszcza te do tyczące układu mięśniowo -szkieletowego, uniemożliwiają Ci wykonywanie ćwiczeń, oddaj się w ręce doświadczonego rehabilitanta, który pracując z Tobą, wspomoże leczenie i opracuje zestaw ćwiczeń możliwych do wykonywania przy ograniczeniach, które masz.
Jeżeli zmagasz się z obrzękiem limfatycznym musisz przewidywać, że w ciągu dnia może on narosnąć. Zatem unikaj zakładania obcisłych ubrań, które z każdą godziną będą coraz ciaśniejsze. W uciskanych tkankach dochodzi bowiem do nie dokrwienia, co będzie skutkowało ich uszkodzeniem i przebudowa łącznotkankową – a gdy do niej dojdzie, usuwanie obrzęku będzie utrudnione lub nawet stanie się niemożliwe i nie uda się przywrócić zdrowego wyglądu kończynom2.
Pielęgnuj skórę
Skóra nad obrzękiem staje się napięta, sucha, łuszczy się, przestaje się pocić i może utracić owłosienie oraz, a nawet w skrajnych przypadkach… pękać.
Gdy bogaty w białko płyn tkanko wy zacznie wyciekać przez skórę, stanie się doskonałą pożywką dla chorobotwórczych grzybów i bakterii. Dlatego nawet najmniejsze skaleczenie może stano wić poważne zagrożenie, zwłaszcza że skóra nad obrzękiem gorzej i wolniej się goi.
Zdarza się, że utrzymująca się limfodemia pro wadzi do przewlekłego za palenia skóry, które zmienia jej strukturę i może pozostawiać po sobie przebarwienia oraz blizny. Co zrobić, aby uniknąć tych problemów?
Codziennie oglądaj dokładnie skórę i wszystkie jej fałdy, dezynfekuj na wet niewielkie otarcia czy skaleczenia i obserwuj je. Większe rany zabezpieczaj opatrunkiem. Przestrzenie między fałdami utrzymuj suche, możesz w tym celu zastosować zasypki, takie jak dla dzieci. Chroń skórę przed podrażnieniami, w tym ukąszeniami owadów, otarciami i słońcem, nie depiluj jej mechanicznie.
Nawilżaj regularnie przy pomocy delikatnych i naturalnych kosmetyków. A jeśli zauważysz coś niepokojącego, rany nie będą się goić lub na skórze pojawią się wybroczyny bądź zasinienia, skontaktuj się jak najszybciej z lekarzem3.
W pielęgnacji zmęczonej obrzękiem skóry doskonale sprawdzi się opuncja figo wa, która nawilża, odżywia i przyspiesza jej regenera cję, działa przeciwzapalnie oraz zapobiega infekcjom grzybiczym. Chroni także przed szkodliwym działa nie promieni słonecznych. Pomocny jest również eu genol, którego źródłem jest pozyskiwany z goździkowca (czepetka pachnąca) olejek – działa on przeciwzapalnie, lekko znieczula i niszczy chorobotwórcze patogeny.
Z kolei otrzymywany m.in. z pelargonii pachnącej geraniol, działa bakteriobójczo i hamuje rozwój drożdżaków z rodzaju Candida, odpowiedzialnych za zakażenia skóry i błon śluzowych. Geraniol zapobiega i wspomaga leczenie dermatoz, będących wynikiem obrzęku limfatyczne go. Nie bez znaczenia jest także to, że odstrasza owady, których ukąszenia mogą być groźne dla chorych4.
Suplementuj witaminę B3
Niacynamid, prekursor dinukleotydów, biorących udział w setkach reakcji metabolicznych, zapobiega stanom zapalnym skóry i poprawia jej kondycję. Wyrównuje koloryt, zmniejsza zaczerwienienie oraz zabezpiecza ją przed działaniem promieni słonecznych. Usprawnia także mikrokrążenie i reguluje wydziela nie cytokin, dzięki czemu hamuje narastanie i zmniejsza istniejące już obrzęki. Zapobiega także charakterystycznemu przesuszeniu skóry nad obrzękiem5.
Zmień dietę
Dbaj o odpowiednie nawodnienie i nie bój się wody, rachunek płynów w organizmie nie jest taki prosty – wielu chorych boi się, że to, co wypiją, zwiększy obrzęki. Tymczasem woda jest potrzebna do prawidłowego i sprawnego funkcjonowania układu krążenia i układu limfatycznego. Unikaj zatem odwodnienia, wypijaj przynajmniej 2,5 l płynów dziennie, a w upalne dni i podczas ćwiczeń nawet więcej.
W tkankach objętych obrzękiem rozwija się stan zapalny, zatem wprowadź do diety antyoksydanty, które niszcząc wolne rodniki tlenowe i hamując wydzielanie cytokin, zmniejszają stany zapalne w organizmie i przyspieszają regenerację tkanek. Najlepszymi źródłami działających antyoksydacyjnie witamin A, C i E oraz polifenoli i glutationu są świeże warzywa i owoce.
Z kolei koenzym Q10 znajdziesz w mięsie i podrobach. Unikaj natomiast produktów wysoko przetworzonych, ponieważ nasilają one reakcje zapalne w organizmie, podobnie jak wszelkiego rodzaju używki.
Dieta chorego powinna być także bogata w dobrej jakości białko, mięso, jaja, ryby i mleko, ponieważ organizm wskutek powstawania obrzęku limfatycznego traci wraz z nim cenne białka. Zmiana diety na lekkostrawną, bogatą w owoce i warzywa, zdrowe tłuszcze i dobrej jakości mięso będzie miała także tę zaletę, że pomoże Ci zrzucić zbędne kilo gramy, które mogą nasilać objawy choroby i utrudniać odprowadzenie limfy2.
Zastosuj zioła
Ponieważ przy obrzęku limfatycznym zaburzeniu ulegają procesy detoksykacji organizmu – to wraz z limfą wiele toksyn trafia do nerek. Warto zatem sięgnąć po działające lekko moczopędnie napary z kwiatów rumianku, mniszka lekarskiego, korzenia lubczyku, skrzypu polnego, liści brzozy lub korzenia pokrzywy.
Badania dowiodły, że kumaryna obecna m.in. w cynamonie, trawie żubrówce (turówka wonna) i zielu nostrzyka lekarskiego oraz korzeniu arcydzięgla wspomaga leczenie limfodemii i zmniejsza wielkość obrzęków. Kumaryna jest skuteczna zarówno wobec pierwotnego, jak i wtórne go obrzęku limfatycznego, można ją stosować wewnętrznie i zewnętrznie.
Z kolei pozyskiwana z albedo cytrusów (białego miąższu znajdującego się tuż pod skórką) hesperydyna, działa przeciwzapalnie, uszczelnia naczynia krwionośne i ogranicza wysięk osocza do przestrzeni międzykomórkowej oraz hamuje stany zapalne w tkankach.
Podobnie działa po chodna hesperydyny, diosmina, która wspomaga leczenie niewydolności żylnej i zmniejsza obrzęki oraz uczucie ciężkości w nogach. Co ważne, diosmina przyspiesza także regenerację tkanek uszkodzonych przez obrzęk7.
Natomiast trokserutyna, może nie ma bezpośredniego wpływu na wielkość obrzęku, ale ogranicza jego powstawanie poprzez zmniejszenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i poprawę krążenia oraz rozrzedzenie krwi. Jest to ważne zwłaszcza dla pacjentów, takich jak Ty, u których jednym z czynników, przyczyniających się do rozwoju choroby, są żylaki lub zakrzepica żył. Trokserutyna wzmacnia także naczynia limfatyczne8.
Rób kompresy
Okłady z naparu z kory dębu lub kory kasztanowca działają ściągająco, zmniejszają obrzęki, poprawiają mikrokrążenie w skórze i przyspieszają gojenie krwiaków. Działają także przeciwzapalnie i przynoszą ulgę ociężałym nogom.
Zawarta w korze kasztanowca escyna uszczelnia ponadto naczynia krwionośne i zapobiega wysiękom do tkanek. Żele z wyciągiem z kasztanowca stosuje się także do drenażu limfatycznego.
Podobne działanie do dębu i kasztanowca wykazuje oczar wirginijski, który dodatkowo ma właściwości antyseptyczne, zapobiegając stanom zapalnym zmęczonej obrzękiem skóry.
Co ważne, ekstrakty z liści lub kory oczaru niszczą także wolne rodniki tlenowe, odpowiedzialne za stany zapalne i uszkodzenia tkanek w prze biegu chorób przewlekłych oraz łagodzą oparzenia słoneczne i przyspieszają goje nie ran, otarć lub odparzeń9.
- Lymphat Res Biol. 2008;6(3- 4):109-22
- Medicina (Kaunas). 2023 May; 59(5): 894
- Adv Skin Wound Care. 2017 Jul;30(7):305-18
- Pomeranian J Life Sci 2019;65(1):24- 8
- Skin Pharmacol Physiol. 2014;27(6):311-5
- Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2021, s. 196-207
- J Hum Nutr Diet. 2024 Jun 4
- J Pharmacopuncture. 2021 Mar 31;24(1):1-13
- Complementary Therapies in Medi cine, Volume 55, December 2020, 102615
