Co to jest stan zapalny?
Stan zapalny jest pierwszą linią obrony w sytuacjach naruszenia bariery ochronnej ciała. Dzięki reakcji zapalnej organizm zwiększa liczbę przeciwciał w celu zwalczenia patogenów, które wtargnęły do jego ustroju. Powstawanie stanu zapalnego związane jest więc z odpowiedzią organizmu na czynnik zewnętrzny ingerujący w naturalną homeostazę ustroju.
Pierwszym uczonym, który opisał cechy stanu zapalnego oraz próbował zdefiniować to zjawisko, był Aulus Cornelius Celsus (ok. 25 p.n.e. –50 r. n.e.) Scharakteryzował on cztery podstawowe objawy zapalenia: rubor, tumor, calor, dolor, czyli zaczerwienienie, obrzęk, gorączka, ból. Żyjący trzy wieki później rzymski lekarz Galen (ok. 130–200 r. n.e.) dostrzegł, że stan zapalny jest potrzebny organizmowi do zwalczenia choroby. Cechy zapalenia opisane przez tych uczonych, stały się obowiązującymi do dzisiaj kryteriami diagnostycznymi stanu zapalnego1.
Do czynników zewnętrznych ingerujących w homeostazę ustroju zalicza się w szczególności: drobnoustroje, wirusy oraz bakterie przedostające się do organizmu ze środowiska. Stan zapalny jest złożonym procesem i wiąże się z działaniem różnych substancji i hormonów w organizmie.
Reakcja zapalna charakteryzuje się zazwyczaj
- obrzękiem,
- podwyższeniem temperatury ciała oraz
- wiąże się z zaczerwienieniem
- i bólem w miejscu uszkodzenia komórki albo tkanki.
Odpowiedzialność za powyższe objawy ponoszą hormony zwane prostaglandynami pełniące funkcję mediatorów odczynu zapalnego (są odpowiedzialne za wywołanie i utrzymanie stanu zapalnego). Dzięki nim produkowane są przeciwciała w organizmie oraz zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych w celu lepszego ukrwienia zranionej część ciała. Prostaglandyny pobudzają również zakończenia włókien nerwowych, przez co biorą udział w przewodnictwie informacji do mózgu, czego skutkiem jest pojawienie się bólu i zaczerwienienia w chorej tkance.
Tymczasem zwiększenie dopływu krwi i limfy do obszarów objętych zranieniem lub zaatakowanych przez bakterie, skutkujące pojawieniem się obrzęku, ma za zadanie dostarczyć w to miejsce niezbędnych składników odżywczych. Wyższa temperatura ciała ma również znaczenie - nie jest to bowiem sprzyjające środowisko do rozwoju patogenów, przez co organizm chroni się przed zakażeniem. Warto zdawać sobie sprawę z faktu, że obecność prostaglandyn uruchamiająca procesy zapalne w organizmie tak naprawdę chroni nas przed poważniejszymi skutkami zdrowotnymi, takimi jak udar mózgu lub zawał serca.
Bez stanu zapalnego każda z tych sytuacji mogłaby stać się prawdopodobna, a przez to niebezpieczna dla naszego życia. Generalnie więc krótkotrwały stan zapalny jest dla nas korzystny, pod warunkiem, że następuje po nim regeneracja uszkodzonych komórek oraz usunięcie obumarłych resztek. Możemy mieć wówczas gwarancję, że nasz mechanizm obronny zadział bez zarzutu i szybko powrócimy do zdrowia. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy stan zapalny nie znika zupełnie, a przechodzi w fazę utajoną, przy której nie występują wyraźne objawy, a który może doprowadzić do niepokojącej choroby.
Stan zapalny, przechodząc w fazę przewlekłą, długo może nie dawać o sobie znać, dlatego chory może nie odczuwać potrzeby zdiagnozowania swojego stanu zdrowia. Z tego właśnie powodu nazywany jest on "cichym zabójcą", ponieważ staje się podłożem wielu chorób przewlekłych, jak nadciśnienie, miażdżyca, udar, zawał lub cukrzyca typu 2.
Dlatego tym bardziej ważne jest, aby umieć właściwie reagować na pojawienie się ostrego stanu zapalnego. Przewlekły stan zapalny osłabia zarówno narządy, jak i tkanki, które stają się bardziej podatne na działanie bakterii i wirusów. Dzieje się tak dlatego, że przyczyna, która wywołała stan zapalny, nie została całkowicie zwalczona i utrzymuje organizm w stanie ciągłej gotowości do obrony. W takiej sytuacji prostaglandyny prozapalne są ciągle aktywne, a nasz układ odpornościowy zaczyna funkcjonować nieprawidłowo, czego skutkiem mogą być np. alergie oraz większa podatność na infekcje.
Stan zapalny - jak się rozwija?
Kluczową rolę w reakcji zapalnej odgrywa układ immunologiczny, który zawiaduje pracą wielu narządów takich jak: grasica, wątroba, śledziona czy migdałki, wyposażonych w tzw. grudki chłonne produkujące wyspecjalizowane komórki do walki obronnej. Mowa tu o cytokinach, a więc białkach wpływających na wzrost i pobudzenie komórek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu. Cytokiny nie tylko wpływają na wytwarzanie leukocytów, ale także regulują ekspresję cząstek adhezyjnych na komórkach śródbłonka, indukują syntezę prostaglandyn, wpływają na syntezę białek ostrej fazy, aktywują komórki uczestniczące w zapaleniu, takie jak neutrofile, makrofagi, komórki tuczne.
Cytokiny kontrolują wszystkie fazy odpowiedzi immunologicznej. Co ciekawe, cytokiny mogą działać dwutorowo, jako aktywator i hamulec procesów zapalnych w organizmie. W zależności od tego, czy stan zapalny jest przyczyną problemów zdrowotnych, czy ich skutkiem, wyróżniamy dwa rodzaje stanów zapalnych: ostry stan zapalny oraz przewlekły. Ostry stan zapalny powstaje na skutek zetknięcia się organizmu z ciałem obcym. Jest więc specyficzną strategią przetrwania, w wyniku której pojawiają się wszystkie objawy opisywane powyżej.
Ostry stan zapalny
Ostry stan zapalny powinien trwać określony czas i wiązać się tylko z uszkodzoną częścią ciała lub organem, której stan zapalny dotyczy. Jeżeli organizm zwalczy stan zapalny, sytuacja się normalizuje i nie ma dodatkowych skutków ubocznych. Dzięki temu "wyspecjalizowanemu narzędziu" organizmu jesteśmy chronieni przed następstwem chorób, a nawet śmierci. Ostra reakcja zapalna przebiega w kilku fazach i obejmuje wiele typowych objawów.
Typowe objawy stanu zapalnego:
Wzrost temperatury ciała
Podwyższona temperatura ciała wynika z faktu, że w zranione lub zaatakowane przez bakterie miejsce dochodzi do natychmiastowego napływu krwi. Naczynia krwionośne powiększają się, aby pozwolić krwi na swobodny przepływ przeciwciał i substancji koniecznych do rozwiązania problemu. W początkowej fazie stanu zapalnego organizm wytwarza histaminę i zostają wyprodukowane cytokiny, które regulują procesy zapalne organizmu.
Zaczerwienienie i opuchlizna
Napływ krwi do uszkodzonej tkanki wywołuje kolejny objaw, jakim jest zaczerwienienie. Może też dojść do opuchnięcia, ze względu na większą przepuszczalność naczyń krwionośnych i wypłynięcie osocza. Okazuje się, że przypadku odczynów zapalnych osocze bogatopłytkowe odpowiada za zlikwidowanie przyczyn dolegliwości bólowych. Zawiera ono globuliny, które neutralizują toksyny, co pozwala na przetransportowanie przez układ limfatyczny szkodliwych czynników.
"Wyłączenie" chorej części ciała
Wraz z rozwojem stanu zapalnego uszkodzona część ciała zostaje „wyłączona”, co oznacza jej ograniczoną funkcjonalność. Gdy uszkodzeniu ulega np. kończyna, może się to wiązać z ograniczeniem ruchu; natomiast jeśli uszkodzenie dotyczy organu, może przez jakiś czas nie spełniać on całkowicie swej funkcji.
Ból? Tak, choć nie zawsze...
Procesowi przeciwzapalnemu często towarzyszy miejscowy ból, gdy opuchlizna lub mechanizm reakcji organizmu powodują stymulację zakończeń nerwów. Ale ból nie zawsze się pojawia. W przypadku przewlekłego stanu zapalnego, który opiszemy dalej, nie występuje miejscowy ból.
Zwiększa się ilość białka C-reaktywnego
Gdy w naszym organizmie dochodzi do stanu zapalnego, zaczyna produkować on specjalne białko, zwane białkiem C-reaktywnym (C-reactive protein), czyli w skrócie CRP. Podniesiony poziom tego białka wskazuje ewidentnie na stan zapalny. Białko C- reaktywne to jedno z najważniejszych białek ostrej fazy, którego stężenie we krwi w pierwszych trzech dniach, może wzrosnąć nawet 1000- krotnie. Mechanizm działania CRP na ustrój wiąże się ze zdolnością tego białka do rozpoznawania drobnoustrojów i uszkodzonych komórek oraz pośredniczenia w procesie ich eliminacji z ustroju3.
Ostre zapalenie jest wielostopniowym procesem obronnym, a jednocześnie naprawczym. Często ratuje życie. Sytuacja ulega jednak gwałtownej zmianie, gdy zapalenie przechodzi w stan chroniczny, który nie daje charakterystycznych symptomów zapalenia i z biegiem czasu pojawia się stan przewlekły. Wówczas przyspiesza on śmierć organizmu poprzez występowanie ciężkich chorób, między innymi zwyrodnieniowych. Gdy zapalenie przechodzi w stan chroniczny, staje się procesem utajonym i podstępnie rozwijającym. Zazwyczaj przez dłuższy czas nie występują żadne jego objawy, dlatego chory nie podejmuje żadnych kroków w kierunku leczenia.
Objawy przewlekłego stanu zapalnego w organizmie - na co zwrócić uwagę?
Ogólne objawy stanu zapalnego związane są przede wszystkim z pogorszeniem samopoczucia. Ponadto często występuje zatrzymanie wody w organizmie, trudności z utrzymaniem masy ciała lub nagłe schudnięcie. Towarzyszy temu ogólne zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia snu oraz nierzadko nastroju. Mogą pojawić się też specyficzne objawy ze strony organów dotkniętych sanem zapalnym. Należy wtedy od razu zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Stan przewlekły może przyjmować dwie formy: lekką i ciężką, dlatego koniecznie należy nauczyć się je odróżniać. Do najczęstszych objawów lekkiego stanu zapalnego, jakie można samodzielnie zaobserwować, należą przede wszystkim gorzki smak w ustach oraz nieprzyjemny oddech.
Ponadto często towarzyszą temu wzdęcia brzucha, poczucie ciężkości wątroby, odczuwanie nudności i brak apetytu. Należy także zwrócić uwagę na brzydki zapach moczu, jego mętną lub gęstą konsystencję, występujące biegunki czy zaparcia. Za alarmujące należy również uznać wypryski na skórze, nadmierne pocenie się i towarzyszący temu nieprzyjemny zapach, częstsze bóle czy pojawiające się swędzenie na ciele. Ponadto włosy mogą stać się cienkie i matowe, a nawet zacząć wypadać. Zaniepokoić powinny także powtarzające się bóle głowy, opuchnięte i podkrążone oczy oraz pojawienie się cellulitu, opuchniętych nóg w okolicach kostek, świadczące o gromadzeniu się wody w organizmie.
Do oznak intensywnego stanu zapalnego należy między innymi poczucie zmęczenia po przebudzeniu bez względu na ilość snu w nocy, poczucie ciężkości i rozdrażnienia, problemy z pamięcią i koncentracją oraz apatia życiowa. Często występują przy tym problemy z trawieniem i stany zapalne jelit oraz możliwe jest zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej szczególnie w okolicach talii i w bioder. Niepokój powinno wzbudzić częste krwawienie dziąseł lub pogarszający się wzrok. Poza tym częste, powtarzające się infekcje, trudne do wyleczenia przeziębienia, grypy, zapalenie pęcherza, problemy hormonalne lub pogłębiające się bóle stawów.
Objawy lekkiego stanu zapalnego:
- gorzki smak w ustach, nieprzyjemny oddech
- opuchnięcie w okolicach brzucha i poczucie ciężkości w okolicach wątroby
- nudności, brak apetytu, biegunki i zaparcia
- mętny, gęsty lub brzydko pachnący mocz
- wypryski na skórze
- ból głowy, często opuchnięte i podkrążone oczy
- zwiększające się bóle lub swędzenie
- nadmierne pocenie się, nieprzyjemny zapach potu
- wysuszone, cienkie i wypadające włosy
- cellulit, spuchnięte nogi, gromadzenie się wody w organizmie
Oznaki intensywnego stanu zapalnego
- zmęczenie już od rana, rozdrażnienie, depresja
- nagromadzenie tłuszczu, zwłaszcza w talii i w biodrach
- poczucie ciężkości, pogarszające się bóle stawów
- częste krwawienie dziąseł
- problemy z koncentracją i z pamięcią
- częste infekcje, które niełatwo wyleczyć
- pogarszający się wzrok
- częste zapalenie pęcherza
- problemy z trawieniem, stany zapalne jelit
- częste grypy i przeziębienia
Odkryj, czy nosisz w sobie ogniska zapalne
W organizmie ludzkim codziennie zachodzą procesy oczyszczania. Gdy jest on przeciążony toksynami, to praca wątroby i nerek będzie utrudniona. Jeżeli zauważysz u siebie co najmniej pięć charakterystycznych objawów, o których piszemy koniecznie zmień sposób odżywiania i wprowadź do codziennej diety suplementy ziołowe. Identyfikacja problemu pociąga za sobą ograniczenie czynników stymulujących stan zapalny w organizmie. Warto się z nimi zapoznać już dziś. Należy również skonsultować swoje działania z lekarzem, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu, może podpowiedzieć indywidualne rozwiązania.
Artykuł ukazał się pod nazwą "Czym jest stan zapalny" w wydaniu papierowym Holistycznie o Stanach Zapalnych.
- Konsman J. P., Tridon V., Dantzer R., Diffusion and action of intracerebroventricularly injected interleukin-1 in the CNS. Neurosci 2000, 101, 4, 957
- Boncler M. I inni, Znaczenie białka C-reaktywnego w patofizjologii miażdżycy, Postępy Hig Med Dosw, 2006, 60: 538-546