Rzeżucha - właściwości zdrowotne, jak jeść i kiedy wysiewać

Lepidium sativum, czyli pieprzyca siewna, potocznie zwana rzeżuchą, od stuleci jest polecana jako remedium na różne dolegliwości. W starożytności uważano ją za środek pobudzający, pozytywnie wpływający na urodę oraz regulujący działanie tarczycy. Z biegiem lat odkrywano jej kolejne właściwości, między innymi w leczeniu dolegliwości związanych z bólem głowy i rwy kulszowej.

Jakie są właściwości zdrowotne rzeżuchy?

Polecana była profilaktycznie, miała chronić przed infekcjami i cukrzycą, a także pomagać przy chorobach wątroby, kłopotach z krążeniem oraz przy problemach z układem moczowym. Z biegiem czasu odkrywano jej skuteczność w walce z kolejnymi chorobami, między innymi anemią i szkorbutem.

Jakie witaminy posiada rzeżucha?

Rzeżucha pojawiła się w Europie w starożytności. Przedtem uprawiano ją w Afryce i Azji, a jej liczne prozdrowotne właściwości już wtedy interesowały medyków. Dziś wiemy, że to, co niegdyś przypisywano magicznym cechom tej niepozornej rośliny, to po prostu duża zawartość cennych witamin i pierwiastków. Jest bogata w witaminy C, B, A, K i E, a także żelazo, wapń, fosfor, selen, magnez, cynk i jod.

W Polsce uprawia się kilka odmian rzeżuchy, występuje m.in. rzeżucha wodna i łąkowa. Ta, która gości na naszych parapetach, a potem stołach, to rzeżucha ogrodowa.

Ze względu na wysoką zawartość witaminy C i K rzeżucha jest polecana w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Wskazana jest w diecie kobiet w ciąży i dzieci, a to z uwagi na bogactwo soli mineralnych i pożytecznych pierwiastków oraz zawartość kwasu foliowego. Z powodu dużej zawartości jodu powinna zajmować wysokie miejsce w diecie osób zmagających się ze schorzeniami tarczycy, zwłaszcza jej niedoczynnością.

Rzeżucha dobra dla cukrzyków i palaczy

Jest także pomocna w profilaktyce osteoporozy oraz osobom, które na tę chorobę cierpią. Szczególnie docenią ją ludzie, którzy nie tolerują laktozy. Rzeżucha zawiera mnóstwo wapnia. Dobrze wpływa na układ trawienny, a dzięki zawartości błonnika usprawnia procesy trawienia.

Rzeżuchę na stałe do swojego jadłospisu powinny włączyć osoby palące papierosy – palacze mają duże niedobory witaminy C, która jest przeciwutleniaczem. Z uwagi na dużą zawartość witamin i mikroelementów poleca się ją także osobom skarżącym się na zmęczenie, brak energii, w stanach dużego obciążenia fizycznego. Obniża poziom cukru we krwi, dlatego wskazana jest w diecie cukrzyków i chroni trzustkę.

Wodny ekstrakt z pieprzycy siewnej już po 16 dniach stosowania wykazał działanie hipoglikemiczne niezależne od wydzielania insuliny. Doustne podanie 20 mg/kg szczurom cierpiącym na cukrzycę znacząco obniżyło poziom glukozy we krwi bez wpływu na wydzielanie insuliny¹⁴. Co ciekawe, naukowcy zauważyli też, że u chorych gryzoni, które miały wysoki poziom kreatyniny, spadł on znacząco po podaniu wodnego ekstraktu z rzeżuchy. U diabetyków typowe jest podwyższone stężenie fosfatazy alkalicznej w osoczu¹⁵. Tymczasem leczone zwierzęta miały istotnie obniżony poziom tego enzymu. Zdaniem badaczy oznacza to, że wyciąg poprawiał czynność nerek i wykazywał potencjał hepatoprotekcyjny.

Z badań wynika, że włączenie rzeżuchy do diety pozytywnie wpływa na stan włosów, skóry i paznokci. W przeszłości wykorzystywano jej właściwości właśnie przy pojawiających się na skórze owrzodzeniach, a także przy schorzeniach wywoływanych przez pasożyty w jelitach. Rzeżuchę stosowano także do dezynfekcji jamy ustnej.

Rzeżucha dobra na piegi i porost włosów

Ów ostry smak rzeżuchy wynika z obecności w roślinie glikozydu izosiarkocyjanowego, czyli siarki. To stąd popularność pieprzycy siewnej w kosmetyce – siarka dobrze wpływa na stan włosów, zapobiega wypadaniu i pobudza skórę oraz cebulki. Sok z rzeżuchy należy wetrzeć we włosy, zostawić na pół godziny, a następnie spłukać wodą. Z tego samego powodu jest pomocna w leczeniu łojotoku i trądziku. Stosuje się ją także do rozjaśniania i wybielania plam skórnych i piegów: sok z rzeżuchy wciera się w skórę.

Rzeżucha działa antybakteryjnie

Aż dziw, że taka mała roślina, jak rzeżucha zawiera tak wiele substancji czynnych: izotiocyjanian benzylu, flawonoidy, garbniki, triterpeny, alkaloidy, sterole, glukozynolany. Jako że mają one działanie przeciwbakteryjne, naukowcy postanowili sprawdzić, jak ekstrakt z Lepidium sativum wpływa na zawiesiny bakteryjne (Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumonae, Proteus vulgaris i Pseudomonas aeruginosa). Zaobserwowali, że działa on hamująco na wszystkie badane drobnoustroje, z wyjątkiem Klebsiella pneumoniae³.

Rzeżucha dla kobiet karmiących piersią

Co oznacza, że pobudza wydzielanie mleka matki. Jak zauważyli uczeni z Anand w Indiach: "Nasiona rzeżuchy ogrodowej są ogólnie znane ze względu na wysoką wartość odżywczą, która jest korzystna dla karmiącej matki. Pomagają matce karmiącej w ciągłym przepływie i produkcji mleka matki zawierającego wysoką zawartość białka i żelaza⁴".

W jednym z badań przeprowadzonym na owcach rasy awassi dowiedziono, że włączenie ekstraktu z pieprzycy siewnej dodatkowo wpływa korzystnie na skład mleka. Naukowcy odnotowali w ich pokarmie znaczny spadek cholesterolu oraz podniesienie poziomu witamin B6 i B12, a także wzrost o 34% stężenia kwasu lanolinowego (CLA), który ma właściwości przeciwnowotworowe, wspiera redukcję masy ciała u osób otyłych bez długotrwałych efektów oraz wykazuje zwiększoną odpowiedź insulinową u szczurów. Ponadto u owiec dostających wyciągi z rzeżuchy produkcja mleka zwiększyła się o 15% w porównaniu z grupą kontrolną⁵.

Rzeżucha ułatwia oddychanie

Jej nasiona od wieków przepisywane są przez praktyków ajurwedy do leczenia pacjentów z astmą oskrzelową⁶. W pewnym badaniu pacjentom w wieku 15-80 lat mającym astmę (łagodną do umiarkowanej), którzy nie byli wcześniej leczeni, podawano 1 g ekstraktu wodno-metanolowego ze sproszkowanych nasion rzeżuchy 3 razy dziennie. Przed eksperymentem i po upływie 4 tygodni sprawdzono ich funkcje oddechowe za pomocą spirometru.

Zaobserwowano istotną poprawę różnych parametrów czynności płuc w napadach astmy⁷. Zdaniem uczonych wynika to z faktu, że nasiona pieprzycy mają cechy leku rozszerzającego oskrzela. Z tego też względu, warto sięgać po nie podczas zapalenia oskrzeli.

Rzeżucha niszczy wirusy

Być może warto to zrobić również dlatego, że testy przeprowadzone na zwierzętach dowiodły przeciwwirusowej roli rzeżuchy ogrodowej. Roślina ta zawiera aż 69 mg witaminy C i 346 mikrogramów witaminy A w 100 g. Pierwsza z nich poprawia funkcję białych krwinek i charakteryzuje się działaniem przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym, druga natomiast utrudnia tym patogenom przedostawaniu się do organizmu, gdyż uszczelnia błony śluzowe⁴.

Rzeżucha na zaparcia

Nasiona rzeżuchy zawierają substancję śluzowatą, składającą się z mieszaniny celulozy i kwasu uronowego zawierającego polisacharydy, które w obecności wody pęcznieją w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu stymulują pracę przewodu pokarmowego i mogą być stosowane w zaparciach jako środek przeczyszczający, co zostało udowodnione. Również inny test na izolowanych preparatach jelitowych myszy i świnki morskiej przy użyciu dawki 0,1 mg/ml wykazał działanie stymulujące zarówno w jelicie czczym, jak i krętym⁹.

Rzeżucha jest korzystna dla stawów

Naukowcy stwierdzili, że ekstrakty z liści i nasion Lepidium sativum mają właściwości przeciwzapalne. Sprzyja temu bogactwo zawartych w tej niepozornej roślince flawonoidów, alkaloidów, glikozydów cyjanogennych, garbników, glukozynolanów, steroli i triterpenów.

Osoby cierpiące na chorobę zwyrodnieniową stawów podzielono na 2 grupy. Pierwszej podawano doustnie proszek z nasion rzeżuchy (6 g) w 2 dawkach dziennie. Drugiej (grupie kontrolnej) serwowano skrobię (2 kapsułki 3 razy dziennie). Okres leczenia trwał 30 dni. Większość pacjentów z pierwszej grupy wykazała złagodzenie objawów (30% całkowitą remisję, 67,5% poprawę, a 7,5% jej brak) w przeciwieństwie do uczestników przyjmujących placebo.

Nasiona rośliny złagodziły bóle i sztywność stawów, zmniejszyły obrzęk, tkliwość oraz trudności w poruszaniu się. Zdaniem badaczy terapia Lepidium sativum spełnia wszystkie cechy współczesnego schematu leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów⁸. Jak się okazuje, potłuczone nasiona zmieszane z sokiem z limonki można też stosować miejscowo w celu zmniejszenia stanu zapalnego i bólu reumatycznego.

Rzeżucha poprawia gojenie złamań

Roślina i jej nasiona były wykorzystywane do tego celu głównie w krajach arabskich. Jak się okazuje, obserwacje kliniczne przemawiają za takim zastosowaniem. Jedno z badań przeprowadzono na królikach, które przeszły indukowane złamanie środkowego trzonu lewej kości udowej. Nasiona rzeżuchy włączono do diety zwierząt, a do oceny postępu gojenia złamania w ciągu 6-12 tygodni zastosowano rentgen. Wyniki dowiodły, że Lepidium sativum przyspieszyło gojenie¹¹.

Rzeżucha chroni przed chorobami serca

Dzięki dużej zawartości witaminy C nasiona pieprzycy siewnej pomagają utrzymać na dobrym poziomie produkcję kolagenu (białka, które odpowiada za elastyczność ścian tętnic) oraz hamują wzrost stężenia cholesterolu. Ponadto mają w składzie cenną ilość witaminy K, która zapobiega zwapnieniu tętnic⁴. Poza tym już po 3 tygodniach działa przeciwnadciśnieniowo, zwiększając wydalanie wody oraz sodu z moczem¹⁰.

Rzeżucha osłania wątrobę

Część szczurów z uszkodzeniem wątroby wywołanym przez CCI4 leczono wyciągiem z rzeżuchy (200-400 mg/kg), a część nie. Po 10 dniach poziomy ASP (aminotransferazy asparaginianowej) i ALT (aminotransferazy alaninowej) oraz stężenie bilirubiny były istotnie niższe u zwierząt przyjmujących ekstrakt niż w grupie nieleczonej.

Uczeni uważają, że przyczyną tego była obecność flawonoidów, garbników, alkaloidów, kumaryn i triterpenów, które indukują działanie przeciwutleniające i zmniejszają powstawanie wolnych rodników indukowane przez CCl4, co jest głównym czynnikiem wywołującym uszkodzenia wątroby¹³.

Rzeżucha pomaga w leczeniu anemii

Nasiona pieprzycy siewnej są bogate w kwas foliowy i żelazo. Spożywane codziennie przez prawie 2 miesiące pomagają w podwyższeniu poziomu hemoglobiny we krwi człowieka. Dzięki dużej zawartości witaminy C rzeżucha pomaga zwiększyć zdolność układu pokarmowego do wchłaniania żelaza¹².

Rzeżucha pobudza libido

Rzeżucha zwiększa pożądanie. Nasiona rośliny podnoszą popęd seksualny zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Pobudzają również libido młodych matek⁴.

Rzeżucha zapobiega chorobom oczu

Spożycie zaledwie jednej porcji nasion rzeżuchy ogrodowej dostarcza ok. 40% dziennego spożycia witaminy A, która jest jednym z najlepszych składników odżywczych dla narządu wzroku. Regularne jedzenie pieprzycy siewnej pozwala zmniejszyć ryzyko ślepoty nocnej oraz barwnikowego zwyrodnienia siatkówki, zaćmy, a nawet związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej¹⁶.

Jak jeść rzeżuchę?

Wykorzystywana w kosmetyce i medycynie ludowej, rzeżucha świetnie sprawdza się także w kuchni. Ma charakterystyczny, pikantny smak, który nadaje wyrazu wielu potrawom i podkreśla ich smak. Można dodać ją do kanapek i sałatek, a także zup czy sosów, nie tylko tych wiosennych.

Przeciwskazania do spożywania rzeżuchy

Rzeżucha ma mnóstwo korzystnych dla zdrowia i urody właściwości, istnieją jednak także przeciwwskazania do jej stosowania. Nie powinny jej jeść osoby cierpiące na wrzody i stany zapalne w jelitach oraz te zmagające się z chorobami nerek, ponieważ ma silne działanie moczopędne.

Jak uprawiać rzeżuchę?

Uprawa rzeżuchy jest bardzo łatwa, poradzą sobie z nią nawet osoby dopiero zaczynające przygodę z uprawą roślin. Kupione w sklepie ogrodniczym nasiona należy umieścić na wilgotnej wacie (można użyć także ligniny). Tackę lub talerz z nasionami trzeba umieścić w miejscu, które ma dobrą ekspozycję słoneczną i codziennie podlewać, uważając jednak, by nie przesadzić z ilością wody. Po okołu tygodniu rzeżucha będzie gotowa do jedzenia. Jeśli roślina zakwitnie, nabierze ostrego smaku z nutą goryczy.