Nasze magazyny
Borelioza to najczęstsza choroba wywoływana przez kleszcze. Trafnej diagnozy nie ułatwia fakt, że podstawowy jej objaw, czyli rumień wędrujący, pojawia się w ciągu 3-32 dni zaledwie w 1/3 przypadków. W tym samym czasie u wszystkich chorych krętki Borrelia burgdoferi (BB) przenikają do węzłów chłonnych lub - za pośrednictwem krwi - do stawów, mózgu i mięśni1. To dlatego choroba ma charakter wieloukładowy i wielopostaciowy.
Jak wyglądają pierwsze objawy boreliozy?
Początkowe objawy - gorączka, poty, dreszcze, fale gorąca, zmęczenie, ociężałość, dolegliwości stawowe, drętwienie kończyn lub tylko palców, bóle i skurcze mięśni, tiki, kołatanie serca, skoki ciśnienia, problemy z koncentracją - przypominają przeziębienie lub przemęczenie, stąd często bywają bagatelizowane. To błąd, ponieważ przewlekła faza boreliozy oznacza dużo poważniejsze problemy. Dochodzi w niej do zmian narządowych o charakterze neurologicznym lub reumatologicznym. Późna postać choroby z Lyme i tzw. zespół poboreliozowy (Post Lyme Syndrom, PLS) powodują przewlekłe zaburzenia poznawcze, zmęczenie, zesztywnienie i ból mięśni2.
Serologiczne badania diagnostyczne
Poszukiwanie boreliozy opiera się na wykrywaniu wytworzonych przez chorego przeciwciał skierowanych przeciwko krętkom BB. Ponieważ pojawiają się one w organizmie po 4-6 tygodniach od kontaktu z kleszczem, testy należy wykonywać dopiero po tym okresie. EUCALB (European Union Concerted Action on Lyme Borreliosis) zaleca dwustopniową diagnostykę boreliozy1:
1. Test ELISA Przy zastosowaniu tego badania chorobę z Lyme stwierdza się, kiedy ilość przeciwciał w płynie mózgowo- rdzeniowym wynosi powyżej 5 BBU/ml1. Jest to najszybsza i najtańsza metoda diagnostyczna, obarczona jednak największym ryzykiem fałszywego wyniku, który pojawia się nawet w 70% przypadków. ELISA daje wyniki fałszywie pozytywne m.in. dlatego, że identyfikuje przeciwciała globalnie, tzn. bez rozróżnienia ich swoistości.
2. Test Western Blot Uznaje się go za sposób eliminowania fałszywie pozytywnych i granicznych wyników testu ELISA2. Jest nieco dokładniejszy, ponieważ używa się w nim pojedynczych fragmentów krętka BB (tzw. prążków). Niestety, ten test również nie jest jednoznaczny, ponieważ prążki obecne w krętku BB mogą pochodzić także z innych bakterii.
Źródła: 1 Pol. Arch. Med. Wewn., 2008; 118: 314-317; 2 Przew. Lek., 2001; 68: 86-89.
Jak wygląda leczenie boreliozy?
Terapia późnych postaci boreliozy i zespołu poboreliozowego wywołuje dziś spore kontrowersje. Przewlekłe zakażenie BB powoduje chroniczny ból, zaburzenia poznawcze i zmęczenie, utrzymujące się mimo zabicia krętków antybiotykiem3. Według Amerykańskiej Akademii Neurologii chorzy z rozpoznanym PLS nie reagują poprawą na kolejne dawki antybiotyku.
Innego zdania są eksperci z ILADS, według których borelioza wymaga długotrwałej, nawet kilkumiesięcznej terapii. Podkreślają oni, że wieloaspektowa terapia musi uwzględniać objawy PLS (ból, stan zapalny, depresja). Przykładowo przy dolegliwościach ze strony stawów, ale i towarzyszącym chorobie zmęczeniu, ważne są rehabilitacja i fizykoterapia, które pomogą uwolnić pacjenta od bólu i kurczu mięśni poprzez masaże i nagrzewanie, zwiększając zakres ruchów oraz likwidując zesztywnienie4. Co więcej, przewlekła antybiotykoterapia sprzyja rozwojowi grzybic o bardzo ciężkim przebiegu, stąd ważna jest ich profilaktyka (m.in. dieta przeciwgrzybicza, obfitująca w pokarmy, które nie podnoszą poziomu cukru we krwi, jogurt naturalny, kefiry i probiotyki, a wykluczająca węglowodany).
Jaką dietę stosować przy boreliozie?
Żywienie osób z boreliozą wymaga jeszcze innych istotnych składników. Ważna jest dieta bogata w kwasy omega-6 i omega-3, witaminy D, A, E, C i B12 oraz magnez. Pacjent z niedoborem witamin, nieaktywny fizycznie i spożywający alkohol nie ma szans na całkowite wyleczenie, ponieważ czynniki te wpływają na funkcjonowanie układu immunologicznego, którego sprawne działanie jest jednym z istotniejszych elementów walki z zakażeniem.
Trzeba też pamiętać, że długotrwałe stosowanie antybiotyków może upośledzić przyswajanie witamin z pożywienia, dlatego pacjentom zaleca się stosowanie suplementów. Podobnie jest w przypadku składników budujących chrząstkę (jak cynk, miedź, selen, kwas krzemowy i limonowy). Krętki BB pozyskują bowiem energię z kolagenów, rozmiękczają tkankę chrzęstną i pobierają z niej substancje odżywcze, zmniejszając ich zasoby dla organizmu.
Warto również sięgać częściej po przeciwutleniający resweratrol (obecny w czerwonych winogronach), koenzym Q10 (jego niedobór zwiększa podatność na infekcję) oraz glutation niezbędny do samooczyszczenia organizmu.
Fitoterapia - ziołowe wsparcie przy boreliozie
Fitoterapia to dobra opcja wspomagania procesu leczenia. Jakie zioła pomagają przy boleriozie?
- jeżówka (Echinacea), która działa antybakteryjnie, przeciwzapalnie i wzmacniająco,
- rdestowiec japoński, szczęść pospolita, czystek, chinina z Ghany
- dzika róża, czarna porzeczka, rokitnik zwyczajny - rośliny z dużą dawką witaminy C,
- pokrzywa, krwawnik, skrzyp polny i liście brzozy5 - zioła odtruwające.
Najnowszym odkryciem w tej dziedzinie jest artemizyna - związek wyizolowany z bylicy rocznej (Artemisia annua). Na bazie tej rośliny Chinka Tu Youyou opracowała naturalny lek na malarię, który okazał się na tyle skuteczny, że w 2015 r. badaczka otrzymała za niego Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Zwalczanie malarii to podstawowa właściwość bylicy rocznej, wykorzystywana w medycynie chińskiej od ponad 2 tys. lat. Dzięki badaniom naukowym dziś pozyskiwana z niej artemizyna i jej pochodne z powodzeniem zastępują chininę, na którą uodporniły się drobnoustroje wywołujące tę chorobę. Jednocześnie dalsze prace pokazały, że Artemisia annua hamuje również rozwój pasożytów z rodzaju Babesia, dlatego może być skuteczna w leczeniu babeszjozy6.
Groźne koinfekcje boreliozy
Dlaczego nowo odkryte właściwości bylicy rocznej są tak istotne? Ponieważ u osób chorych na boreliozę bardzo często występuje zjawisko jednoczesnego zakażenia innymi patogenami przenoszonymi przez kleszcze. Pojawienie się tych dodatkowych chorób, określane mianem koinfekcji, oznacza znacznie bardziej dotkliwe objawy i trudniejsze leczenie. Szczególnie częste są w tym przypadku zakażenia krętkami Babesia, które wywołują właśnie babeszjozę. Badania epidemiologiczne wskazują, że nawet u 66% pacjentów z boreliozą występuje jednocześnie ta choroba, w objawach przypominająca malarię7. Taka sytuacja stanowi duże wyzwanie terapeutyczne, ponieważ boreliozę leczy się antybiotykami, na które nie reagują krętki Babesia. Stąd roślinny lek może okazać się cennym uzupełnieniem terapii.
Z boreliozą mogą współwystępować również inne choroby: kleszczowe zapalenie mózgu (atakujące ośrodkowy układ nerwowy, powodujące ostry stan zapalny opon i mózgu), ludzka anaplazmoza granulocytarna (w której bakterie upośledzają funkcjonowanie neutrofilów - białych krwinek chroniących organizm przed stanami zapalnymi) czy bartoneloza (wywołujące ją pałeczki Bartonelli atakują erytrocyty i komórki śródbłonka naczyń krwionośnych, a w poważniejszych przypadkach powodują zapalenie wsierdzia, mięśnia sercowego lub mózgu).
W takich przypadkach również pojawiają się trudności terapeutyczne, ponieważ nie istnieją uniwersalne antybiotyki, które byłyby w stanie pokonać wszystkie drobnoustroje. Przykładowo leki stosowane w terapii boreliozy lub babeszjozy są bezskuteczne w przypadku bartonelozy - wówczas konieczne jest skojarzone leczenie różnymi antybiotykami8. Przy koinfekcjach szczególnie istotne są również wspomniane zasady żywienia i suplementacji, a także wsparcie ziołowe. Walka z zakażeniami na wielu frontach znacząco zwiększa szanse na wygraną.
Powikłania, których lepiej uniknąć
Szybkie i prawidłowe postawienie diagnozy w przypadku chorób odkleszczowych jest bardzo ważne również ze względu na groźne dla życia powikłania.
Nawet u 25-50% pacjentów z kleszczowym zapaleniem mózgu mogą pojawić się trwałe niedowłady kończyn, uszkodzenie słuchu, porażenie nerwów czy zaburzenie funkcji móżdżku1. U wielu pacjentów choroba pozostawia również zaburzenia depresyjne, podatność na otępienie, nadmierną pobudliwość nerwową, drażliwość czy zaburzenia snu, pamięci i koncentracji, które obserwuje się nawet 5 lat po jej przebyciu2.
Podobnie późna postać choroby z Lyme i zespół poboreliozowy powodują przewlekłe zaburzenia poznawcze, zmęczenie, zesztywnienie i ból mięśni3. Ich pozbycie się może wymagać nawet kilkudziesięciu miesięcy terapii. Ponadto infekcja BB może być bezpośrednio związana z rozwojem powikłań kardiologicznych: u prawie 33% pacjentów z niewydolnością serca wykryto obecność przeciwciał skierowanych przeciwko B. burgdorferi4. Prawdopodobnie krętki te łatwo przedostają się do serca i osierdzia, powodując ich łagodne zapalenie, a w niektórych przypadkach również trwałe uszkodzenie, które może być nawet śmiertelne.
Zagrażające życiu powikłania zdarzają się także w nielicznych przypadkach anaplazmozy. Należą do nich niewydolność oddechowa i nerek, zaburzenia neurologiczne czy hipoplazja szpiku5. Opisywane są też przypadki krwawień do światła przewodu pokarmowego oraz zaburzeń krzepnięcia krwi, zwłaszcza u osób powyżej 40. r.ż.
Źródła: 1 Scand J Infect Dis 1996; 28: 217-224'; 2 Psych Pol 1997; 31: 223-230; 3 J Clin Invest 2004; 144: 577-578; 4 Folia Cardiol Exc 2008; 3: 375-382;
5 Clin Infect Dis 2000; 31: 554-560; Clin Infect Dis 2001; 33: 676-685
- J Clin Invest 2004; 113: 1093-1101
- J Clin Invest 2004; 144: 577-578
- The Journal of Clinical Investigation 2004, 113 (8): 1093-1101
- Ann. Int. Med., 2004, 144: 577-578
- S. Wolf-Dieter, Naturalne leczenie boreliozy, Purana 2012, 113-119, 184-188
- Parasitol Int 2010; 59: 481-486
- Med Rodz 2014; 3: 147-151
- Post Mikrobiol 2012; 51 (1): 47-53; Przegl Epidem 2002; 56: 399-407
