Nasze magazyny
Lekarze szacują, że co trzeci Polak, przynajmniej raz w życiu, chorował na ostre zapalenie zatok, a u co piątego stan ten przeszedł w chorobę przewlekłą. Prawdopodobnie właśnie jesteś w tej grupie i chorujesz na przewlekłe zapalenie zatok. Opisane przez Ciebie objawy, w tym ból i duszność oraz katar ciągnący się tygodniami, a nawet miesiącami, potrafią bardzo uprzykrzyć życie i są niestety typowe dla tej przypadłości. Spójrzmy zatem, z czym się mierzysz, i co możesz zrobić, by poczuć ulgę.
Czym są zatoki?
Zatoki to powietrzne jamy w kościach twarzoczaszki, wyściełane błoną śluzową, taką samą, jak ta w naszych jamach nosowych – zaopatrzona jest ona w rzęski, których zadaniem jest przesuwanie wydzielanej przez śluzówkę wydzieliny. Zatoki nie są jednak tworem zamkniętym i każda z nich ma ujście do jamy nosowej, dlatego nazywamy je także zatokami przynosowymi. Przez ujścia do zatok wnika powietrze, którym oddychamy i usuwany jest wydzielany w nich śluz. Zatoki tworzą przestrzenie powietrzne, których anatomicznym zadaniem jest uczynienie czaszki lżejszą – gdyby wszystkie kości czaszki były lite, nie udźwignęlibyśmy naszej głowy.
Mamy 4 pary zatok:
- Pierwsza z nich to zatoki czołowe, które znajdują się w kościach czołowych, powyżej naszych oczu,
- druga to zatoki szczękowe (największe), umiejscowione w kości szczękowej, po obu stronach naszego nosa,
- trzecia para zatok (najmniejszych) znajduje się w kości sitowej, która zlokalizowana jest u nasady nosa, pomiędzy oczami
- czwartą znajdziemy głęboko w czaszce, za zatokami sitowymi i oczodołami.
Jakie funkcje pełnią zatoki?
Ale to nie wszystko, zatoki pełnią bowiem także wiele funkcji fizjologicznych – nawilżają i filtrują powietrze, które wdychamy (w ciągu dnia przez zatoki przepływa ok. 10 tys. litrów powietrza), zanim trafi ono dalej do dróg oddechowych. Nasze jamy nosowe także pełnią tę funkcję, ale są zbyt krótkie, by odpowiednio oczyścić i nawilżyć cały haust powietrza, jaki pobieramy przy każdym oddechu. Dlatego powietrze przedostaje się do zatok i dopiero z nich trafia dalej do gardła, tchawicy, oskrzeli i do płuc.
Ponadto śluz wydzielany przez błonę śluzową zatok, niczym lep wyłapuje zawarte w powietrzu zanieczyszczenia, alergeny i patogeny, a obecne w nim białe krwinki unieszkodliwiają zagrożenie. Następnie, dzięki ruchom rzęsek, pokrywających błonę śluzową, zostają one usunięte do jamy nosowej lub gardła, a stamtąd organizm pozbywa się ich w odruchu kaszlu lub podczas wydmuchiwania nosa. Warto też, abyś wiedziała, że zatoki działają jak pudła rezonansowe, a wibrujące w nich powietrze nadaje charakterystyczne brzmienie naszemu głosowi.
Jak dochodzi do zapalenia zatok?
Jak każda inna błona śluzowa w naszym ciele, także ta wyściełająca zatoki ulega stanom zapalnym – wszak taka jest jej rola jako pierwszej linii obrony, należącej do odporności nieswoistej, by reagować na obecność zagrażających nam czynników pochodzących ze środowiska i właśnie przy pomocy stanu zapalnego niwelować zagrożenie. Najczęstszą przyczyną zapalenia zatok jest infekcja wirusowa. W jej przebiegu wirusy, które dostały się do dróg oddechowych, zasiedlają błonę śluzową nosa, zatok i gardła i namnażają się w jej komórkach, wywołując jednocześnie stan zapalny. W wielu przypadkach, na skutek obniżenia odporności podczas infekcji wirusowej, w zatokach zaczyna rozwijać się zakażenie bakteryjne, wywołane przez szczepy stale obecne w drogach oddechowych i atakujące jedynie w czasie osłabienia organizmu.
Brak dopływu powietrza, ciepło, wilgoć i obecność bogatego w węglowodany oraz glikoproteiny śluzu, tworzą doskonałe warunki do namnażania wszelkich patogenów, zatem szybko dochodzi do nasilenia objawów. W zatokach gromadzi się śluz, wyściełająca je błona śluzowa jest pogrubiona i przekrwiona, rozwijające się zakażenie bakteryjne i migracja do światła zatok białych krwinek prowadzi do nagromadzenia się ropy, a to jeszcze nasila stan zapalny. Pojawiają się takie objawy, jak uczucie ciężkości głowy, ból okolic zatok (zwłaszcza przy pochylaniu głowy), katar, kaszel, uczucie zatkania nosa i przytykania uszu, ból głowy, a w cięższych przypadkach także gorączka, dreszcze, bóle mięśni i nawet zaburzenia żołądkowe lub nudności (spowodowane połykaniem dużych ilości śluzu ściekającego do gardła).
Do zablokowania ujść zatok mogą przyczyniać się także polipy nosa, ale warto, abyś wiedziała, że mogą one być nie tylko przyczyną problemów z zatokami, ale także ich skutkiem. W przebiegu infekcji i przewlekłego stanu zapalnego dochodzić może bowiem do mikrouszkodzeń błony śluzowej zatok i na skutek nieprawidłowego procesu gojenia tworzą się polipy. Wśród innych czynników, utrudniających przepływ powietrza i prawidłowe usuwanie śluzu z zatok, warto wymienić skrzywienie przegrody nosowej, złamanie nosa, ciało obce w nosie (częste u dzieci) lub anatomiczne wady wrodzone, takie jak zwężenie ujść zatok lub tzw. concha bullosa, czyli małżowina puszkowa – w zatoce tworzy się balonowata struktura, która nie dość, że uciska na błonę śluzową i powoduje przewlekły stan zapalny, to może dodatkowo zamykać zatokę.
Do zapalenia zatok przyczyniają się także alergie, związane z przewlekłym nieżytem nosa, nieleczona próchnica i kamień nazębny (bakterie przedostają się do zatok) oraz ropnie korzeni górnych zębów – korzenie przedtrzonowców i trzonowców od zatoki szczękowej oddziela jedynie cienka blaszka kostna, która na skutek stanu zapalnego może ulec zniszczeniu. Wśród dość nietypowych czynników ryzyka zapalenia zatok warto wymienić nurkowanie i latanie samolotem – powodują bowiem częste i duże wahania ciśnienia, które powadzą do obrzęku błon śluzowych, także tych wyściełających zatoki, i przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego.
Podczas infekcji wirusowej, takiej jak grypa lub przeziębienie, często dochodzi do ostrego zapalenia zatok, któremu towarzyszą, poza wymienionymi, typowe objawy grypowe. Chorzy skarżą się także na silny katar, z obfitą żółtą lub zielonkawą wydzieliną z nosa (która de facto pochodzi właśnie z chorych zatok). Z czasem może dojść do całkowitego zatkania zatok. Stan ten nie trwa dłużej niż 3 tygodnie. U niektórych osób ostre zapalenie przechodzi po miesiącu w przewlekłe.
Jak leczyć zapalenie zatok w domu?
Zatoki nie lubią przede wszystkim przesuszenia, dlatego dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu. Dzięki temu śluz nie ulegnie zagęszczeniu i rzęski pokrywające błonę śluzową z łatwością się go pozbędą z zatok. Odwodnieniu sprzyja nie tylko niedostateczna ilość wypijanych płynów, ale także nadmiar kawy i alkoholu, zatem sięgaj po nie z rozwagą. Unikaj także palenia papierosów (nawet biernego), ponieważ dym wysusza śluzówki nosa, zatok i gardła oraz upośledza pracę rzęsek. Staraj się nie wdychać też innych substancji drażniących drogi oddechowe, takich jak opary farb, klejów i benzyny lub domowych środków do czyszczenia, zawierających chlor oraz lakierów do włosów i innych kosmetyków w sprayu. Podobnie drażniąco działać może roztocze kurzu domowego i pleśń, zatem jeżeli cierpisz na zatoki, zadbaj o pozbycie się ich ze swojego otoczenia.
Jeżeli leczysz się na choroby przewlekłe i dokuczają Ci zatoki, skonsultuj się z lekarzem, ponieważ przekrwienie i stan zapalny błony śluzowej może być skutkiem ubocznym przyjmowania leków, w tym sterydów, niektórych leków na nadciśnienie, antybiotyków oraz leków obniżających odporność lub przeciwnowotworowych. Podobnie działają także pigułki antykoncepcyjne. Uważać też trzeba na krople do nosa, które obkurczając śluzówkę, przynoszą ulgę. Nie wolno ich stosować dłużej niż 7 dni, niestety wiele osób bagatelizuje to zalecenie. Oczywiście preparaty tego typu doraźnie dają szybką ulgę, ale stosowane zbyt długo powodują efekt odwrotny i mogą prowadzić do poważnych zaburzeń funkcjonowania błony śluzowej nosa i zatok, co skutkuje nasileniem objawów1.
Prawidłowo wydmuchuj nos
Taka prosta czynność, a większość z nas, niestety, wydmuchuje nos nieprawidłowo – zbyt silne dmuchanie, zwłaszcza jedną dziurką, powoduje nagły wzrost ciśnienia w zatokach i przekrwienie błony śluzowej – paradoksalnie zatem, chcąc udrożnić w ten sposób drogi oddechowe, przyczyniamy się do jeszcze silniejszego obrzęku śluzówek. Nos należy oczyszczać delikatnie, niezbyt często, dmuchając raz jedną, raz drugą dziurkę, ale nie z całej siły, a jedynie z taką intensywnością, która pozwala na pozbycie się wydzieliny. Badania dowiodły, że nieprawidłowe wydmuchiwanie nosa może nawet spowodować nawet przemieszczenie śluzu z jam nosowych do zatok i w ten sposób przyczyniać się do rozwoju stanu zapalnego2.
Rozrzedzaj wydzielinę
Jak donoszą naukowcy, w przypadku zapalenia zatok, ważna jest także temperatura płynów. Okazuje się bowiem, że wydzielinę skuteczniej upłynniają gorące napoje lub rosół (który dodatkowo dostarcza wielu cennych składników odżywczych w okresie choroby i rekonwalescencji). Szybką ulgę dają także rozgrzewające napoje, takie jak napar z imbiru lub anyżu, albo kakao z dodatkiem pieprzu cayenne lub chili3.
Jedz owoce
Pomocne będą także owoce, które są źródłem antyoksydantów. Zwróć uwagę na mango, jak bowiem donoszą włoscy naukowcy, spożywanie soku z tego owocu przyczyna się do udrożnienia nosa i zatok oraz zmniejsza stan zapalny i obrzęk śluzówek4. Równie skuteczny jest sok z ananasa, ponieważ zawarta w nim bromelaina, po spożyciu, wydziela się na błonach śluzowych i działa przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo oraz pobudza układ odpornościowy do zwalczenia infekcji5.
Zastosuj olejki eteryczne
Inhalacje z wykorzystaniem olejków eterycznych działają przeciwzapalnie, obkurczają błony śluzowe nosa i zatok, odblokowują ujścia zatok oraz normalizują wydzielanie śluzu, a także korzystnie wpływają na funkcjonowanie rzęsek. Zdaniem naukowców, w leczeniu zapalenia zatok najlepiej sprawdza się olejek herbaciany, eukaliptusowy, anyżowy, sosnowy, tymiankowy, z jodły balsamicznej, lawendowy, cynamonowy i z geranium. Wystarczy kilka kropli dać do naczynia z gorącą wodą, nakryć głowę ręcznikiem i wdychać opary, można także zastosować nebulizator. Naukowcy są zdania, że zastosowanie olejków eterycznych skraca czas trwania choroby i jest cennym wsparciem tradycyjnej farmakoterapii chorób zatok6.
Płukanie zatok solą
Płukanie zatok roztworem soli to jeden z najstarszych naturalnych sposobów leczenia ostrego i przewlekłego zapalenia zatok. Wystarczy pół łyżeczki soli rozpuścić w 250 ml ciepłej wody, można także zastosować wodę morską. Aby przepłukać zatoki, zatykamy jedno nozdrze i drugim wciągamy płyn, a następnie wypluwamy go, po czym powtarzamy czynność z drugiej strony. Brzmi okropnie, ale po kilku próbach płukanie staje się proste. Sól działa obkurczająco na błonę śluzową, ale jej nie wysusza, działa także antybakteryjnie i przeciwzapalnie, a ponadto zawarte w niej jony przyczyniają się do upłynnienia śluzu i odblokowania rzęsek. Ważne jest także to, że na skutek płukania dochodzi do mechanicznego usunięcia wydzieliny, w której bytują patogeny. Otrzymanym roztworem można także, profilaktycznie, przepłukiwać gardło, do którego spływa wydzielina z zatok.
Pamiętaj o witaminie C
Ciekawe badanie opublikowali w 2022 r. chińscy naukowcy. Dowiedli oni, że u chorych na przewlekłe zapalenie zatok obserwuje się obniżenie poziomu witaminy C w organizmie, a jest to witamina kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Ponadto zwalcza wolne rodniki tlenowe i w ten sposób przyczynia się do hamowania stanów zapalnych oraz bierze udział w wytwarzaniu kolagenu, który buduje tkankę łączną, tworzącą podbudowę błon śluzowych. Dlatego zalecają, by osoby borykające się z chorobami zatok przyjmowały wysokie dawki suplementów zawierających witaminę C i na stałe włączyły do menu jej naturalne źródła, takie jak papryka, nać pietruszki, owoce róży, warzywa kapustne, szczypior, pomidory, owoce jagodowe i cytrusy8.
Zaufaj naturze
Oferuje nam ona zioła, które nie tylko usprawniają funkcjonowanie układu odpornościowego, ale także niszczą patogeny przyczyniające się do rozwoju choroby, działają przeciwzapalnie i zmniejszają obrzęk śluzówek oraz wspomagają rekonwalescencję organizmu. Łatwo je stosować, bowiem wiele z nich to popularne przyprawy kuchenne takie, jak goździkowiec korzenny, imbir, czarny pieprz, kłącze imbiru, czosnek, bazylia i kurkuma.
- Otolaryngol Head Neck Surg. 2015 Apr;152(2 Suppl): S1-S39.
- J Allergy Clin Immunol. 2004 Dec; 114(6): 155-212
- Chest. 1978 Oct; 74(4): 408-10
- Food Res Int. 2020 Oct: 136: 109492
- Acta Otorhinolaryngol Ital. 2018 Jun; 38(3): 225-28
- Flavour Fragr J. 2015 Sep; 30(5): 331-41
- Mar Drugs. 2022 May; 20(5): 330
- Journal of clinical otorhinolaryngology, head, and neck surgery. 2022 May 3; 36(5): 382-385, 388.
- Phytother Res. 2021 May; 35(5): 2745-57
- Biomed Pharmacol J 2020;13(2)
