Terapia pijawkami - zastrzyk endorfin to tylko skromny początek jej zalet

Na czym polega hiroduterapia?

Hirudo medicinalis, czyli pijawka lekarska, to jedno z wielu zwierząt, jakie wykorzystujemy w medycynie naturalnej. Pijawki przystawiano już w starożytnym Egipcie, niemal 2000 lat p.n.e., o czym świadczą liczne hieroglify, przedstawiające zabiegi hirudoterapii.

Pierwsze zapisy, dotyczące wykorzystania pijawek, pochodzą zaś z I wieku n.e. Odnaleziono je w pismach chińskich, perskich i arabskich oraz greckich. Przez stulecia hirudoterapię uważano za jedną z metod medycyny alternatywnej, dopiero w 2004 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków uznała ją za oficjalny środek leczniczy – można zatem poddać się w USA zabiegom hirudoterapii z wykorzystaniem pijawek, pochodzących z certyfikowanych źródeł.

W Polsce zabiegi hirudoterapii przeprowadzają zarówno odpowiednio przeszkoleni specjaliści (fizjoterapeuci, naturopaci, hirudoterapeuci), jak i lekarze, z zastosowaniem pijawek hodowanych w laboratorium. Badania dowodzą, że pijawki mogą nam pomóc w leczeniu wielu schorzeń.

Co zawiera ślina pijawek?

Wysysając krew, pijawka wpuszcza do organizmu żywiciela ślinę, która zawiera przede wszyst­kim substancje rozrzedzające krew i zapobiegające jej krzepnięciu – bez tego pijawka nie mogłaby żerować i się pożywiać.

Ponadto jej ślina zawiera substancje hamujące agregację płytek krwi, czyli jeden z etapów tworzenia skrzepu i rozpuszczające już istniejące w naczyniach krwionośnych i tkankach skrzepliny. Znajdziemy w niej także związki:

• regulujące ciśnienie krwi,
• rozszerzające naczynia krwionośne,
• obniżające poziom cholesterolu i trójglicerydów,
• regulujące funkcje układu nerwowego neuroprzekaźniki, takie jak dopamina, serotonina, hista­mina i acetylocholina oraz endorfiny, czyli tzw. hormony szczęścia korzystnie wpływające na naszą psychikę.

Ślina pijawek ma także właściwości bakteriobójcze i przeciwza­palne. Znajdują się w niej również hormony, w tym estro­geny, progesteron, kortyzol i testosteron, a także enzym, który hamuje rozkład elastyny – białka odpowiedzialnego za jędrność naszej skóry.

Warto także wspomnieć o tym, że żerująca pijawka wpuszcza do naszego organizmu substancje znieczulające, których zadaniem jest sprawie­nie, by ukąszenie było bezbolesne – poza miejscowym znieczuleniem działają one także ogólnie i dodatkowo uspokajają.

W jakich przypadkach możemy zasto­sować hirudoterapię?

Samopoczucie psychiczne

Od najdawniejszych czasów złe samopoczucie psychiczne było jednym z podstawowych wskazań do przystawienia pijawek. Badania pozwoliły nam odkryć, w jaki sposób hirudoterapia poprawia nastrój. Otóż ślina pijawek zawiera endorfiny, czyli tzw. hormony szczęścia, które działają uspokajająco, lekko przeciwbólowo, wpro­wadzają w stan euforii i dają poczucie zadowolenia, przeciwdziałają także lękom i depresji.

Ponadto pod­czas żerowania pijawka wprowadza do naszego organi­zmu neuroprzekaźniki, które regulują funkcje naszego mózgu i całego układu nerwowego.

Co ciekawe, wydzie­lina pijawek zawiera destabilazę i inne enzymy, w tym bdeliny i eglinę, które stymulują wzrost nowych komórek nerwowych i powstawanie połączeń pomiędzy nimi, co wspomaga regenerację włókien nerwowych i może zapo­biegać chorobom neurodegeneracyjnym oraz działają (zwłaszcza bdeliny) przeciwzapalnie – a to stan zapalny, toczący się w tkance nerwowej, jest jednym z czynników rozwoju choroby Alzheimera i Parkinsona.

Choroby układu krążenia

W przebiegu wielu chorób układu krążenia istotne jest przeciwdziałanie powstawaniu skrzeplin, które mogą zatykać naczynia krwionośne, przyczyniając się do zawału, udaru lub niedokrwienia oraz upłynnianie już powstałych skrzepów. Co ważne, substancje zawarte w ślinie pijawek działają na różnych etapach procesu krzepnięcia, wspierając tym samym wzajemnie swoje działanie.

Najbardziej znaną i przebadaną substancją, znajdującą się w ślinie pijawek, jest działająca przeciwza­krzepowo hirudyna, która hamuje aktywność trombiny, enzymu, będącego jednym z czynników krzepnięcia, odpowiedzialnym za powstanie fibryny, która niczym sieć więzi płytki krwi i stanowi rusztowanie dla skrzepu krwi.

Hirudyna znajduje zatem zastosowanie zwłaszcza w leczeniu choroby zakrzepowo-zatorowej i w zapo­bieganiu zawałom mięśnia sercowego oraz udarom mózgu.

Dodatkowo jej działanie wspomaga antystazyna, która hamuje aktywność innych czynników krzepnię­cia, w tym tych stabilizujących fibrynę i w ten sposób zapobiega powstawaniu skrzepów.

Apyraza i destabi­laza z kolei przeciwdziałają agregacji płytek krwi, czyli najwcześniejszemu etapowi tworzenia się skrzepliny, a wspierają ją białka obecne w ślinie pijawek, które zapobiegają przyleganiu płytek do ścian naczyń krwiono­śnych. A jeśli już skrzep powstanie, do akcji wkracza m.in. hementeryna, która uruchamia mechanizmy rozpuszcza­nia skrzepu.

W ślinie pijawek znajduje się także esteraza cholesterolowa i lipazy, czyli enzymy, odpowiedzialne za rozkładanie trójglicerydów, które obniżają ich stężenie we krwi – a to m.in. wysoki poziom trójglicerydów zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy. Ponadto inne białka wydzie­lane przez pijawki zapobiegają formowaniu płytki miaż­dżycowej.

Hirudoterapia może zatem nie tylko zapobie­gać miażdżycy, ale także wspomagać jej leczenie. Z kolei czynnik przeciwpłytkowy, PC-LS, reguluje ciśnienie krwi – obniża zbyt wysokie i podwyższa zbyt niskie. Jej działanie wspomaga histamina, która rozszerza naczynia krwionośne i w ten sposób przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. 

Choroby intymne i zaburzenia hormonalne 

Hirudoterapię stosuje się często także w stanach zapalnych dróg rodnych, w tym w stanach zapalnych pochwy, macicy i przydatków, u kobiet ze stwierdzo­nym drobnotorbielowatym zwyrodnieniem jajników (PCOS) i przy nadżerkach szyjki macicy. W mężczyzn zaś wskazaniem jest łagodny rozrost gruczołu krokowego.

Za efekt leczniczy odpowiada w tym przypadku wiele substancji, które uzupełniają swoje działanie. Wspólnym dla obu płci wskazaniem są także stany zapalne dróg moczowych i narządów rodnych – w ślinie pijawek znajdują się substancje o działaniu przeciwzapalnym. Hirudoterapia zalecana jest także w przypadku zaburzeń cyklu menstruacyjnego u kobiet i leczeniu niepłod­ności, zarówno u pań, jak i panów.

Badania dowiodły, że pijawki wydzielają żeńskie i męskie hormony płciowe, które wprowadzone do organizmu człowieka regulują osie hormonalne i w ten sposób poprawiają płodność, libido i zapobiegają chorobom endokrynologicznym. 

Stany zapalne 

Najlepiej poznaną substancją o działaniu przeciwzapal­nym, zawartą w ślinie pijawek, jest eglina, która hamuje działanie substancji prozapalnych, wytwarzanych przez nasz organizm w odpowiedzi na bodźce zapalne lub infekcję. Działanie egliny wspomagane jest przez prze­ciwzapalne bdeliny i inne substancje regulujące aktyw­ność enzymów, zaangażowanych w proces zapalny.

Ponadto, wspólnie z innymi substancjami, wspomniane związki przyspieszają gojenie i regenerację. Dlatego hirudoterapia wspomaga leczenie stanów zapalnych zasadniczo wszystkich układów i narządów, w tym chorób dróg oddechowych, płuc, układu moczowo-płcio­wego i skóry. 

Zwalczanie bólu 

Przeciwbólowe działanie hirudoterapii opiera się na trzech mechanizmach.

• Po pierwsze, działając przeciwzapalnie, zmniejsza odczuwanie bólu, wywołanego aktyw­nością czynników prozapalnych – ból to obok obrzęku, zaczerwienienia i upośledzenia funkcji jeden z elemen­tów reakcji zapalnej.
• Po drugie, pijawki hamują aktyw­ność substancji, wydzielanych przez nasz organizm, które biorą udział w powstawaniu bólu.
• Po trzecie, zawarte w ślinie pijawek endorfiny, wspomniane już hormony szczęścia, poza poprawą nastroju wykazują także działa­nie przeciwbólowe.

Badania dowiodły, że hirudoterapia zmniejsza ból m.in. w przebiegu zwyrodnieniowej choroby stawów, chorób kręgosłupa, zapaleniu korzeni nerwowych i rwy kulszowej. Ponadto łagodzi migreny. 

Jak odbywa się przystawianie pijawek? 

Przed badaniem należy się wykąpać i zrezygnować z wszelkiego rodzaju perfum, dezodorantów, kremów, balsamów itp. Nie powinno się także w dniu badania palić papierosów i pić alkoholu, pić kawy i mocnej herbaty – napoje te mogą powodować rozszerzenie naczyń krwio­nośnych, co niekorzystnie wpływa na przebieg terapii. Pijawki przystawia się z zachowaniem zasad antyseptyki, skóra pacjenta zostaje odkażona, a hirudoterapeuta wykonuje zabieg w rękawiczkach.

Trwa on zazwyczaj od 20 minut do 1 godziny, w zależności od miejsca przysta­wiania pijawek i zalecenia specjalisty. Warto przy tym pamiętać, że krwawienie z rany pozostawionej przez pijawkę to normalny objaw, który może utrzymywać się nawet do 24 godzin. W tym czasie nie wolno drapać i drażnić rany po pijawce.

Pijawki przystawiane pacjen­towi są przeznaczone tylko dla niego i nie wykorzystuje się ich u innych osób – po zabiegu są humanitarnie zabi­jane i utylizowane jako odpady medyczne. 

Po zabiegu pozostają niewielkie ślady żerowania pijawek, które, jeśli są odpowiednio pielęgnowane, goją się bez śladu. Wokół nich może pojawić się obrzęk, który w więk­szości przypadków sam ustępuje. Częstym powikłaniem są wahania ciśnienia krwi, które zazwyczaj stabilizuje się w ciągu kilku godzin.