Wabi-sabi - pokochaj to, co niedoskonałe. Tak, siebie też

Moje ciało zdobią blizny w kolorze zwietrzałego wina. Do nich dołączyły niedawno rozstępy po kolejnej ciąży. Patrząc w lustro, nie widzę już tej drobnej, roześmianej dziewczyny noszącej ubrania w rozmiarze 36. Widzę dojrzałą, uśmiechniętą kobietę po wyniszczającej chorobie i dwóch porodach. Każda blizna na moim ciele ma swoją historię i – chociaż gdybym mogła, to nigdy bym nie chciała mieć żadnego nowotworu – lubię je, bo przypominają mi ważne momenty z mojego życia. Jestem już w tym wieku, że przestaje mi przeszkadzać ostuda, rozmiar 42 czy siwe włosy. Jestem sobą i kocham siebie. Gdyby ktoś mnie zapytał, co chciałabym zmienić w swoim wyglądzie, pewnie odparłabym, że nic.

Całkiem przypadkiem odkryłam, że sztuka akceptowania przemijania i zmian, na które nie mamy wpływu, oraz celebracja piękna związanego z tymi zmianami to elementy japońskiej estetyki wabi-sabi. Wabi wiąże się ze sposobem życia, a sabi - z zewnętrznymi przejawami piękna i z jego odczuwaniem. A ponieważ w kulturze japońskiej wszystko się przenika, wabi-sabi jest też estetyką otoczenia i formą kontemplacji zmienności wszechświata¹.

Wabi-sabi – co to takiego?

Chociaż wabi-sabi może pochwalić się wielowieczną tradycją, świat zachodni zachwycił się tym pojęciem około 2018 r., kiedy styl wnętrzarski oparty na wabi-sabi wyparł skandynawskie trendy². Ta myśl etyczna i wiążąca się z nią estetyka wywodzą się z filozofii zen i są następstwem przekonania, że życie podlega przemianom. Jeśli zatem tak jest, to nie ma przemian na gorsze czy lepsze - tylko sama zmiana. Idąc za tym, niedoskonałości przedmiotów (pęknięcia, zarysowania, uszczerbki) czy ciała (blizny, zmarszczki, przebarwienia) są przejawem tych zmian i należy je przyjąć, zaakceptować i włączyć w historię ich istnienia.

O tym przypomina też kintsugi, czyli sztuka naprawiania uwypuklająca uszkodzenia przedmiotów zamiast maskowania ich. Wszak stłuczona misa już nigdy nie będzie taka sama, jak przed upadkiem, wciąż jednak jest tą samą misą. Kintsugi podkreśla tę zmianę poprzez barwienie sklejonych krawędzi złotem, srebrem, platyną czy miedzią. Metale te uszlachetniają swym połyskiem uszkodzenia przedmiotu nadając jemu samemu wartość większą niż przed uszkodzeniem. Kiedy więc Zachód stara się naprawić wszystko tak, żeby wyglądało jak nowe, Wschód pokazuje, że zdarzenia są tylko przystankami na drodze, która wciąż biegnie naprzód.

Wabi-sabi – znaczenie słów i podstawowe zasady

Wabi-sabi to dwa słowa połączone w jedno pojęcie:wabi oznaczało wpierw coś smutnego, nędznego albo niedostatek, ubóstwo, ale z czasem zmieniło swój wydźwięk; to prostota, do której powinno się dążyć1; sabi to samotność przezwyciężona², ale też akceptacja przemijania, piękno niedoskonałości i starzenia się¹.

Zgodnie z filozofią zen, wabi-sabi opiera się na 7 fundamentach:

• prostocie (kanso),
• nieregularności / asymetrii (fukinsei),
• bezpretensjonalnej naturalności (shizen),
• subtelnym wdzięku (yugen),
• wolności (datsuzoku),
• spokoju (seijaku)³.

Wabi-sabi i kintsugi to pojęcia związane z zen – nurtem filozoficznym, który uznaje przemianę za istotę wszelkiej rzeczy. Ceni on przemijanie i wychwala mądrość niedoskonałości wyrażoną przez starzenie się i niekompletność³.

Myśl zen opanowała najpierw Chiny, a później dotarła do Japonii, gdzie udało jej się przeniknąć do niemal każdego aspektu życia. W jaki sposób jednak negatywne pojęcia ubóstwa i beznadziei stały się wyznacznikiem życiowej drogi? To buddyjscy mnisi „przejęli” termin wabi i zmienili jego znaczenie: wiedli proste, skromne życie, starając się wyzbyć ziemskich smutków, aby osiągnąć szczęście duchowe.

Również mistrz ceremonii parzenia herbaty Sen no Rikyu, który żył w XVI w., przyczynił się do rozpropagowania nowego znaczenia słowa wabi, a sama ceremonia jest postrzegana jako ukoronowanie estetyki wabi-sabi. Natomiast żyjący w XVII w. poeta Matsuo Basho to jeden z głównych orędowników estetyki sabi, która według niego oznaczała piękno duchowej samotności łączącej się z pięknem otaczającej przyrody².

Wabi-sabi – dwa oblicza jednej estetyki

Warto zauważyć, że zachodnie rozumienie wabi-sabi różni się od wschodniego, oba mają jednak również wspólne punkty:

• brak jednoznacznej definicji terminu wabi-sabi: Japończycy wyrażają ją poprzez wiersze, podczas gdy mieszkańcy Zachodu stosują konkretne przykłady, np. sklejona na nowo filiżanka, która wciąż wiernie wypełnia swoją rolę,
• podstawowa myśl wabi-sabi: jest nią akceptacja niedoskonałości i niekompletności, a także upływu czasu, który odciska swe piętno na wszystkim i wszystkich,
• estetyka wabi-sabi: obie kultury zgadzają się, że wabi-sabi docenia skromne, ręcznie robione przedmioty w ziemistych kolorach, wykonane z naturalnych materiałów i doświadczone przez upływ czasu.

Różnice w pojmowaniu wabi-sabi:

• możliwość pojęcia piękna wabi-sabi: zgodnie z japońską kulturą jedynie osoby o odpowiedniej wiedzy i umiejętności są w stanie zrozumieć piękno wabi-sabi, podczas gdy Zachód podchodzi do tego tematu bardziej instynktownie i egalitarnie,
• obecność w sztuce: ze względu na wielowiekową tradycję, wabi-sabi przenika niemal każdy aspekt sztuki japońskiej, od poezji i malarstwa, przez ceremonię parzenia herbaty, po architekturę i ogrodnictwo; tymczasem będąc od niedawna na Zachodzie, wabi-sabi daje się poznać głównie w sposobie urządzania wnętrz oraz projektowania mebli i ceramiki,
• obecność przyrody: w Japonii natura jest nie tylko źródłem materiałów i widoków do podziwiania, ale też mieszkaniem bogów (religia shinto) i jako takiej należy się jej szacunek i bojaźń,
• akceptacja niedoskonałości: mieszkańcy Zachodu wiążą ją głównie ze sobą, swoim ciałem i charakterem, a następnie z otoczeniem, podczas gdy dla Japończyków zjawisko to jest połączone przede wszystkim z otaczającym nas światem i wcale nie musi oznaczać akceptacji własnych niedoskonałości,
• samotność i bieda: tych elementów brakuje w zachodnim rozumieniu estetyki i etyki wabi-sabi, podczas gdy w kulturze japońskiej są one niezbędne do pojęcia istoty wabi-sabi².

Czy powyższe oznacza, że wabi-sabi nie jest stworzone dla Europejczyków i mieszkańców Zachodu? Nie, podkreśla jedynie, co jest ważne dla różnych kultur. Wabi-sabi dopiero raczkuje w naszych stronach, z czasem pojęcie to może zmienić swoje znaczenie – niewykluczone, że będzie bliższe swej pierwotnej estetyce. Tymczasem nie miej wyrzutów sumienia, jeśli interesuje cię życie według zasad wabi-sabi, a boisz się, że im nie sprostasz. Wiele z tych drogowskazów jest ponadczasowych, warto więc poświęcić im uwagę w codziennym życiu. Ta forma estetyczno-etyczna przenika każdą sferę życia.

Czerpiąc z wabi-sabi, możemy zmniejszyć stres w naszym życiu, nauczyć się odpoczywać i odczuwać przyjemność z codziennych czynności. Dzięki wabi-sabi jesteśmy też w stanie żyć bardziej ekologicznie, zarówno obdarzając przedmioty tzw. drugim życiem, jak i zwracając większą uwagę na źródła i historię powstania spożywanych przez nas pokarmów.

Wabi-sabi i kitsungi na co dzień

Jak w życiu codziennym czerpać z myśli wabi-sabi? Tak naprawdę nie musisz robić niczego szczególnego, wystarczy, że codzienne czynności będziesz wykonywać z większą uważnością, a na otaczający świat patrzeć z akceptacją. Zamiast skanować otoczenie w poszukiwaniu tego, co Ci przeszkadza, zachwyć się tym, co Cię otacza. Zamiast się spieszyć, zwolnij choć trochę.

Udaj się na spokojny spacer i obserwuj naturę. Możesz usiąść na ławce w parku i śledzić lot spadających liści, przyglądać się innym bywalcom parku lub obserwować zmienność chmur. Nie analizuj tego, co widzisz, po prostu ciesz się chwilą. Odpoczywaj między zadaniami, zamiast wypełniać sobie grafik po brzegi. Spotykaj się z przyjaciółmi i rodziną. Twoje ciało i umysł potrzebują regeneracji, żeby móc podołać kolejnemu zadaniu.

Stań przed lustrem i obejrzyj swoją twarz, swoje ciało. Zastanów się, jaka jest jego historia i twój stosunek do niej. Odpowiedz sobie na pytanie, czy jesteś szczęśliwy/-a i dlaczego właśnie takiej odpowiedzi sobie udzielasz. Przypomnij sobie, że wabi-sabi celebruje to, co niedoskonałe. Pogódź się ze swoimi dolegliwościami i chorobami – ale w żadnym wypadku nie przerywaj leczenia. Spróbuj jedynie zrozumieć, skąd się wzięły twoje problemy zdrowotne, zaakceptuj to, co robią z twoją psychiką i/lub ciałem. Stres jest wrogiem zdrowia i może dodatkowo utrudniać leczenie.

Naucz się żyć dalej, mimo przebytych traum. Tak jak naczynie, swoją duszę i umysł też można na nowo poskładać. Nie daj się porwać negatywnym myślom. Rozpocznij terapię, która pomoże ci znowu funkcjonować. Przestań zadręczać się przeszłością i obawiać przyszłości. Obie kradną ci teraźniejszość i mogą odbierać radość z życia. Zastanów się, co możesz zrobić, żeby zapanować nad nimi³.

Dąż do poznania prawdy o samym sobie: pogódź się z tym, że masz zarówno zalety, jak i wady, nie pozwól jednak tym ostatnim rządzić tobą. Bądź wyrozumiały/-a i akceptuj niedoskonałości również u innych. Nie zawsze wszystko udaje się zrobić w terminie, czasem ktoś znienacka zmieni plany. Nie masz wpływu na pogodę czy stan zdrowia przyjaciół, ale masz wpływ na swój stosunek do takich zdarzeń. Okazuj współczucie sobie i innym³.

Żyj świadomie tu i teraz. Skupiaj się na wykonywanych czynnościach i poświęcaj im całą uwagę, niezależnie od tego, czy rozmawiasz z drugą osobą, czy też przygotowujesz sobie szklankę herbaty. Kontempluj przygotowywanie i spożywanie posiłków: zastanów się, skąd pochodzą składniki, pomyśl np. o sadach czy polach, z których pochodzi twoje jedzenie. Wzbudź w sobie szacunek do rolników i sprzedawców oraz do samych roślin i zwierząt, bez których nie mógłbyś/mogłabyś się cieszyć tym posiłkiem.

Znajdź czas na medytację, jogę lub tai-chi. Zapisz się na kurs techniki kolażu lub tworzenia witraży. Naucz się, jak wykorzystywać to, co pozornie jest już nieprzydatne, i dawać przedmiotom drugie życie.

Jeśli jesteś wierzący/a, módl się z wdzięcznością za wszystko, co masz. Jeżeli nie wyznajesz żadnej religii, po prostu codziennie, najlepiej przed snem, przypomnij sobie wszystko, za co odczuwasz wdzięczność: za zdrowie, piękną pogodę, zlecenie ukończone w terminie, dobre słowo od przyjaciela. Wzbudzaj w sobie wdzięczność zarówno wobec innych osób, jak i siebie³.