Tlenoterapia hiperbaryczna - co to jest i na co pomaga?

Według legendy pierwszą osobą w historii, która korzystała z terapii hi­perbarycznej, był żyjący w IV w. p.n.e. władca Macedonii, Aleksander Wielki, którego w specjal­nie skonstruowanej beczce zanurzano w głębiny Bosforu. To właśnie te za­biegi miały uczynić zeń wielkiego i silnego wojownika oraz wybitnego stratega, o niezwykle bystrym umyśle.

Przez kolejne wieki medycy na ca­łym świecie obserwowali i starali się zrozumieć, w jaki sposób wysokie ciśnienie wpływa na ciało człowieka. W XVII w., czyli jeszcze przed odkry­ciem tlenu, brytyjski naukowiec Natha­niel Henshaw skonstruował pierwszą komorę, w której leczył schorzenia ukła­du oddechowego, wykorzystując w tym celu niskie lub wysokie ciśnienie. Jednak terapia hiperbaryczna prze­żyła swój renesans dopiero w XIX w. Wtedy to w miastach Europy zaczęły powstawać kolejne komory z podwyż­szonym ciśnieniem, a ich wynalazcy chwalili się coraz to większym wa­chlarzem korzyści płynących z prze­bywania w ich wnętrzu. W 1889 r. skonstruowano nawet salę operacyjną, która była olbrzymią komorą hiper­baryczną i przeprowadzano w niej zabiegi, do których znieczulano pa­cjentów podtlenkiem azotu – w wa­runkach wysokiego ciśnienia zwiększa się ciśnienie parcjalne gazu i dzięki temu działa on silniej na organizm.

Przełomowym dla rozwoju tle­noterapii hiperbarycznej okazał się 1959 r. Wtedy to holenderski kardio­chirurg, Ide Boerema dowiódł, że świ­nie pozbawione czerwonych krwinek, odpowiadających za transport tlenu z płuc do tkanek, mogą przeżyć, o ile znajdą się w komorze hiperbarycznej. Wtedy bowiem tlen zaczyna rozpusz­czać się w osoczu. Udany eksperyment sprawił, że dr Boerema zaczął przepro­wadzać w komorach hiperbarycznych operacje na otwartym sercu – w takich warunkach pacjenci mogli dłużej po­zostawać w stanie zatrzymania krą­żenia, bez ryzyka niedotlenienia.

Dalszy rozwój badań i technologii hiperbarycznej doprowadził do po­wołania Europejskiego Komitetu Me­dycyny Hiperbarycznej (European Committee for Hyperbaric Medicine), który nadzoruje badania nad zasto­sowaniem i czuwa nad bezpieczeń­stwem tlenoterapii hiperbarycznej¹.

 

Na czym polega zabieg tlenoterapii?

Nasze organizmy funkcjonują opty­malnie przy ciśnieniu atmosferycz­nym, które na poziomie morza wynosi średnio 1013 hPa. Jest to siła, jaką na powierzchnię Ziemi oraz nasze cia­ła wywiera atmosfera. W tlenoterapii hiperbarycznej (HBOT, oksyterapia) wartość ciśnienia oznacza się jednostką ATA. Określa ona ciśnienie absolutne – dla którego punktem odniesienia jest ciśnienie próżni wynoszące 0 – wyra­żone w atmosferach, gdzie 1 atmosfera odpowiada średniemu ciśnieniu at­mosferycznemu na poziomie morza. W leczeniu chorób wykorzystuje się  zakres ciśnienia 1,1-2,5 ATA. W takich warunkach tlen nie tylko wysyca krwinki czerwone, ale także wzrasta jego rozpuszczalność w osoczu, wsku­tek czego więcej gazu dociera do tka­nek organizmu, nawet tych, w których z powodu zmian chorobowych uszko­dzeniu uległy naczynia krwionośne. Ponadto wysokie ciśnienie i tlen pobu­dzają szereg procesów biologicznych.

Zabiegi tlenoterapii hiperbarycznej odbywają się w specjalnych, jedno- lub wieloosobowych komorach, w których utrzymuje się stałe ciśnienie o zadanej wielkości. W zależności od rodzaju ko­mory można w niej oddychać czystym, niemalże 100-procentowym tlenem lub powietrzem o wyższej zawartości tlenu niż normalna. Ilość sesji i wartość ATA w terapii hiperbarycznej ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta.

Każdy pobyt w komorze rozpoczyna się od sprężania, czyli stopniowego zwiększania ciśnienia powietrza aż do osiągnięcia odpowiedniej wartości ATA. Etapowi temu towarzyszą szum powietrza i wzrost temperatury, a pa­cjent może odczuwać ucisk w uszach podobny do tego, jaki pojawia się pod­czas startu samolotu. Jeśli choremu zalecono oddychanie czystym tlenem, zakłada on następnie szczelną maskę, przez którą podawany jest tlen me­dyczny w stężeniu bliskim 100%. Cała sesja trwa zazwyczaj 60-90 min. Po tym czasie komora podlega dekompre­sji, czyli stopniowemu przywraca­niu ciśnienia atmosferycznego¹.

Tlenoterapia - korzyści zdrowotne

Jak przekonują lekarze z Akademii Medycznej w Gdańsku, prawidłowo stosowana tlenoterapia hiperbaryczna przynosi wiele korzyści dla naszego zdrowia. Z tego też powodu jest coraz częściej stosowana nie tylko w lecze­niu chorób przewlekłych, ale także stanów nagłych i rehabilitacji po ura­zach. Nie dość na tym, pomaga ogra­niczyć skutki uboczne innych terapii. Spójrzmy zatem, jak w ogólnym zarysie wysokie ciśnienie i tlen dzia­łają na nasz organizm. Wraz ze wzro­stem ciśnienia w krwi zmniejsza się wielkość pęcherzyków gazów.

Dzięki temu zawarty w niej tlen łatwiej rozpuszcza się w osoczu i może z ła­twością przenikać do tkanek. Tlenem wysycają się też erytrocyty. Ponadto obudzone zostają procesy angiogene­zy, czyli tworzenia nowych naczyń włosowatych, co z kolei przyczynia się do lepszego ukrwienia narządów. Jed­nocześnie naczynia krwionośne obkur­czają się, co hamuje narastanie obrzę­ków. W warunkach hiperbarii giną także chorobotwórcze bakterie beztle­nowe, a układ odpornościowy (zwłasz­cza neutrofile odpowiedzialne za bez­pośrednie niszczenie patogenów) ulega aktywacji.

Namnażają się także fibro­blasty odpowiedzialne za wydzielanie kolagenu i utrzymanie prawidłowych funkcji tkanki łącznej oraz gojenie ran, a dzięki pobudzeniu osteoblastów, czy­li komórek kościotwórczych, dochodzi do wzmocnienia i odbudowy kości². Dzięki powyższym mechanizmom bio­logicznym możemy zastosować tleno­terapię hiperbaryczną w przypadku:
Trudno gojących się ran i oparzeń Spe­cjalizują się w tym zwłaszcza lekarze ze Śląskiego Centrum Leczenia Opa­rzeń, do którego trafiają ofiary wypad­ków ze śląskich kopalni i poparzeni z całej Polski. Tlenoterapia hiperba­ryczna poprawia bowiem mikrokrąże­nie, wskutek czego więcej tlenu dociera do uszkodzonych tkanek. Pobudzone fibroblasty szybciej zabliźniają rany i mniejsze jest ryzyko powstawania bliznowców lub martwicy tkanek. Po­nadto w warunkach hiperbarii ginie większość bakterii odpowiedzialnych za zakażenia ran. Z tego też powodu stosuje się ją wspomagająco u pa­cjentów po transplantacjach skóry – mniejsze jest wtedy ryzyko powikłań i przeszczepy łatwiej się przyjmują.

Warto też wiedzieć, że HBOT sprawdza się doskonale jako uzupeł­nienie leczenia tzw. stopy cukrzy­cowej, w której przebiegu dochodzi do uszkodzenia mikrokrążenia w nogach i rozwija się stan zapalny w niedotlenionych tkankach, a współ­istniejące zakażenie bakteryjne grozi sepsą. U tych chorych, leczonych w komorze hiperbarycznej, obser­wuje się szybsze gojenie owrzodzeń podudzi, mniejszą częstotliwość powikłań bakteryjnych i odbudowę zniszczonych naczyń krwionośnych³.  .

Leczenie tlenem zaburzeń neurologicznych

Mózg zuży­wa aż 20% wdychanego przez nas tle­nu i jest bardzo wrażliwy na jego nie­dobory. Ich skutkiem jest upośledzenie funkcjonowania neuronów, zaburzenie przesyłu informacji na synapsach oraz uszkodzenie opiekujących się neuro­nami komórek gleju. Dlatego też niedo­tlenienie, spowodowane zaburzeniami krążenia, miażdżycą lub cukrzycą uwa­ża się za jeden z czynników rozwoju m.in. demencji i choroby Alzheimera oraz stwardnienia rozsianego. Może też ono prowadzić do problemów z pamię­cią, osłabienia koncentracji i trudności w uczeniu się. Terapia HBOT pobu­dza natomiast regenerację nerwów, zwiększa napływ tlenu do neuronów i aktywuje w nich szlaki wytwarza­nia energii, zmniejsza stany zapalne i obrzęki towarzyszące uszkodzeniom komórek nerwowych oraz zapobiega niszczeniu gleju. HBOT uszczelnia też barierę krew-mózg, chroniącą ten narząd przed szkodliwymi substan­cjami. Terapia doskonale sprawdza się również jako uzupełnienie leczenia pacjentów po udarze bądź wylewie oraz po wszelkich urazach mózgu⁴.

Chińscy naukowcy opisali przypadek 45-latka ze zdiagnozowaną chorobą Parkinsona, u którego występowały znaczące drżenia, depresja z myślami samobójczymi, bezsenność i ciężka utrata masy ciała. Po miesięcznej tera­pii doszło do dużej redukcji drżenia pacjent przybrał na wadze 10 kg i po­nownie przesypiał w nocy 8-10 godz. Również nasilenie depresji i stanów lękowych zmalało prawie o połowę⁵.

Tlenoterapia na złamania i urazy

Częstą konsekwencją poważnych urazów jest uszkodzenie naczyń krwionośnych, które utrud­nia gojenie, ponieważ do tkanek nie docierają tlen, substancje odżywcze i komórki układu odpornościowego. Niedotlenienie zaś upośledza funkcjo­nowanie fibroblastów i osteoklastów, odpowiedzialnych za gojenie ran i zła­mań, to zaś wydłuża czas rekonwale­scencji i często utrudnia powrót do peł­nej sprawności. Problemom tym można zaradzić za pomocą oksyterapii, która doskonale sprawdza się u pacjentów po wypadkach, ze złamaniami i zmiaż­dżeniami tkanek. HBOT zmniejsza ryzyko ciężkich powikłań, w tym zaka­żeń, martwicy i amputacji kończyn⁶.

Tlen na choroby sercowo-naczyniowe

W ich konsekwencji dochodzi do zaburzeń przepływu krwi przez narządy, a to z kolei skutkuje niedotlenieniem tkanek. Groźne jest zwłaszcza niedo­tlenienie mięśnia sercowego. Terapia HBOT poprawia jego ukrwienie, zwiększa elastyczność naczyń krwio­nośnych, korzystnie wpływa na pracę zwłaszcza prawej komory odpowie­dzialnej za wyrzut krwi do płuc i po­maga wyregulować rytm pracy serca – w niedotlenionych kardiomiocytach dochodzi do zaburzeń przewodnictwa nerwowego. U chorych po zawałach HBOT zmniejsza częstotliwość po­wikłań i ogranicza rozległość zmian martwiczych, a potem blizny w sercu oraz zwiększa tolerancję wysiłkową².

Tlenoterapia hiper­baryczna - leczenie nowotworów

 Wiemy jednak, że tlenoterapia hi­perbaryczna doskonale sprawdza się w leczeniu powikłań po chemioterapii i radioterapii. Nie są to bowiem metody precyzyjne. W efekcie niszcząc guza, uszkadzają jednocześnie zdrowe ko­mórki. Terapia HBOT przyspiesza rege­nerację tkanek i narządów, zapobiega także stanom zapalnym oraz martwicy tkanek objętych działaniem promienio­wania. Wzmacnia również wyniszczo­ny chorobą i jej leczeniem organizm. Zanim jednak chory zdecyduje się na zastosowanie oksyterapii, powinien uzyskać zgodę swojego onkologa, który zadecyduje, na jakim etapie leczenia tlenoterapia będzie bezpieczna⁷.

Tlen na problemy laryngologiczne

Choć wiele chorób ucha stanowi przeciw­wskazanie do zastosowania HBOT, stosuje się ją w leczeniu wspomagają­cym choroby Meniere’a (wodniak błęd­nika objawiający się m.in. zawrotami głowy, szumami usznymi i utratą słu­chu) i nagłego niedosłuchu, szumów usznych, uszkodzeń błędnika i ślimaka oraz zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego i trąbki Eustachiusza. Warto jednak pamiętać, że ucho jest tym narządem, który najczęściej ulega uszkodzeniu na skutek nieprawidło­wego zastosowania tlenoterapii hi­perbarycznej, dlatego konieczna jest zgoda lekarza. Podobnie w przypadku zapalenia zatok, choć sama terapia działa przeciwzapalnie i dotlenia orga­nizm chorego, który z powodu toczącej się choroby otrzymuje mniej tlenu².

Łagodzenie objawów boreliozy

Tle­noterapia hiperbaryczna łagodzi sta­ny zapalne towarzyszące zakażeniu krętkiem Borrelia burgdorferi. Ponad­to wspiera układ immunologiczny w walce z patogenem, a sam tlen także go niszczy. Terapia przyspiesza rów­nież regenerację organizmu obciążo­nego długotrwałą antybiotykoterapią⁹.

Leczenie tlenem przy fibromialgii

Chociaż wielu lekarzy wciąż lekceważy tę jednostkę chorobo­wą jako dolegliwość psychosomatycz­ną, zaawansowane badania obrazowe wykazały, że jej źródłem są uszko­dzenia odpowiedzialnych za kontrolę nadwrażliwości na pewne bodźce ob­szarów mózgu. Matka dr. Shaiego Efra­tiego – profesora izraelskiej Akademii Medycznej Sacklera Uniwersytetu Tela­wiwskiego, głównego naukowca zajmu­jącego się zastosowaniem oksyterapii u osób z uszkodzeniami mózgu, która cierpiała z powodu dotkliwej fibromial­gii i nie była w stanie podnosić swoich wnuków, obecnie wróciła do zdrowia dzięki HBOT. W badaniu uzupełnia­jącym, którego wyniki opublikowano wcześniej tego roku, przyglądano się 58 dorosłym od ponad roku zmagają­cym się z fibromialgią, którą zapocząt­kowało urazowe uszkodzenie mózgu.

U 2 na 5 pacjentów z grupy poddawanej terapii hiperba­rycznej doszło do tak znaczącej po­prawy, że przestali spełniać kryteria fibromialgii. W grupie stosującej far­makoterapię nie zaobserwowano tego u żadnego uczestnika – skomentował wyniki badania dr Efrati. Co wię­cej, średnia poprawa w badaniach progu bólu była 12-krotnie większa w grupie leczenia hiperbarycznego niż w grupie kontrolnej poddawanej farmakoterapii. – A wziąwszy pod uwagę wskaźniki dotyczące jakości życia według zgłoszeń pacjentów, wśród uczestników korzystających z terapii hiperbarycznej zauważyliśmy znaczące polepszenie pod względem każdego z nich – mówi dr Efrati¹⁰.

Chociaż w tym badaniu uszkodzenie mózgu było spowodowane bezpośred­nim urazem fizycznym doznanym w wyniku wypadku lub fali uderze­niowej, poprzednia próba izraelskich naukowców z Uniwersytetu Tela­wiwskiego wykazała, że HBOT mogła pomagać cierpiącym na fibromialgię pacjentom z historią wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie. Bada­cze zauważyli, że wszelkiego rodzaju  ciężki stres psychiczny – zwłasz­cza jeśli powoduje oddzielenie od wspomnień – może doprowa­dzić do przypominającego uraz fizyczny uszkodzenia mózgu¹¹.

Leczenie choroby covid-19

Kilka badań wskazuje na ko­rzyści płynące z zastosowania HBOT w leczeniu zakażenia SARS-CoV-2. Była ona również te­stowana jako terapia w przypadku długo utrzymujących się objawów, które powiązano z listą zaburzeń neurologicznych¹². W szwedzkim Szpitalu Uniwersyteckim Karolinska prowadzone jest obec­nie badanie kliniczne mające na celu dal­szą ocenę wpływu HBOT na długo­trwały covid-19¹³.

Tlenoterapia hiper­baryczna - sposób na wieczną młodość?

Tlenoterapia hiper­baryczna to także sposób na zachowa­nie zdrowego i mło­dego wyglądu. Nasza skóra potrzebuje bowiem zarówno dobrego ukrwie­nia, jak i dotlenienia, a także pobudzania procesów regeneracji. Aktywowane przez HBO fibroblasty wydzielają m.in. kolagen i proteogli­kany nadające skórze elastyczność, odpowiednie napięcie i młody wygląd. Dzięki temu zmarszczki są mniej widoczne, a skóra zachowuje mło­dzieńczy wygląd. Tlenoterapia pobu­dza także złuszczenie i regenerację naskórka oraz przyspiesza gojenie podrażnień skóry i łagodzi stany za­palne, dlatego jest m.in. wskazana po inwazyjnych zabiegach kosmetycz­nych. Dobrze ukrwiona cera jest także lepiej odżywiona, dzięki czemu staje się odporna na szkodliwe czynniki zewnętrzne. Oksyterapia wspomagać może również leczenie dermatoz, trądziku młodzieńczego, łuszczy­cy i atopowego zapalenia skóry².

Tlenoterapia w sporcie

Tlenoterapię hiperbaryczną z powo­dzeniem stosują także sportowcy, na wszystkich etapach treningu, od przygotowań, przez czas zawo­dów, po okres rekonwalescencji i re­generacji. U osób intensywnie trenujących konieczna jest bowiem szybka regeneracja przeciążonych ćwiczeniami mięśni i ścięgien oraz zwiększenie wydolności organizmu. Czasami na skutek ćwiczeń dochodzi także do mikrourazów włókien mię­śniowych lub więzadeł. Powoduje to miejscowy stan zapalny, obrzęk i ból, co ogranicza na pewien czas sprawność sportowca, a podczas zawodów może nawet wykluczyć go z dalszej rywalizacji. HBOT przy­spiesza gojenie tych struktur i pomaga szybciej wrócić do treningów oraz zawodów, dzięki niej zawodnik może też w krótkim czasie rozprawić się z zakwasami i poprawić napięcie oraz wytrzymałość ścięgien. Co ważne, jest to terapia dozwolona w sporcie¹.

Czy są przeciwwskazania do korzystania z tlenoterapii?

Niestety, pomimo tak wielu korzyści płynących ze stosowania tlenotera­pii hiperbarycznej, jak w przypadku każdego rodzaju terapii i tu istnieją pewne przeciwwskazania. Pierwszym i najbardziej oczywistym jest klau­strofobia, ponieważ oksyterapia jest nierozerwalnie związana z konieczno­ścią przebywania w ograniczonej prze­strzeni bez możliwości natychmiasto­wego i swobodnego jej opuszczenia.

Natomiast wśród przeciwwska­zań bezwzględnych znajdują się odma opłucnowa i rozedma płuc, czyli choroby, w których przebiegu dochodzi do zaburzenia natural­nych warunków ciśnieniowych w układzie oddechowym pacjenta – różnica ciśnień w komorze mo­głaby pogorszyć stan pacjenta.

Innym przeciwwskazaniem bezwzględnym jest choroba nowotworowa w trakcie lecze­nia za pomocą chemioterapii. HBOT nie jest wskazana także dla ciężarnych i karmiących kobiet. Pozostałe przeciwwskazania uwa­ża się za względne, a to oznacza, że choć tlenoterapia hiperbaryczna nie jest zalecana, można omówić jej zastosowanie z lekarzem, który roz­waży, czy w konkretnym przypadku korzyści płynące z jej zastosowania przeważają nad ryzykiem. Wśród nich jest niedawno przebyty zawał serca lub operacja w obrębie klat­ki piersiowej (wlicza się tu także nieinwazyjne zabiegi kardiochirur­giczne, takie jak zakładanie stentów do naczyń przez dojście żylne) oraz posiadanie rozrusznika serca.

Z uwagi na różnice ciśnień wśród przeciwwskazań do HBOT są tak­że przebyte zabiegi w obrębie ucha, infekcja uszu i trwałe uszko­dzenie bębenka słuchowe­go oraz zapalenie zatok. Stany zapalne dróg oddecho­wych i gorączka również stano­wią przeciwwskazanie – w ta­kim przypadku z tlenoterapią hiperbaryczną należy się wstrzymać do czasu ustąpienia infekcji. Z uwagi na ryzyko wystąpienia ataku z leczenia w komorze hiper­barycznej powinni zrezygnować chorzy na padaczkę. Przeciwwska­zaniem jest także zapalenie nerwu wzrokowego i jaskra. Z HBO nie mogą korzystać również alkoholi­cy, w tym osoby leczące się z al­koholizmu oraz narkomanii.