Wody lecznicze

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Wielu z nas chętnie dodaje do kąpieli olejki eteryczne, sole albo inne kosmetyki o różnych właściwościach. Dzięki nim możemy się zrelaksować, zregenerować, odżywić nasze ciało, a nawet złagodzić dolegliwości bólowe czy skurcze.

A teraz wyobraźmy sobie, że nie musimy wzbogacać wody sztucznymi preparatami, aby wywierała ona korzystny wpływ na stan naszego ducha i ciała równocześnie. Wody lecznicze (termalne, solankowe, siarczkowe, radonowe, ozonowe) dzięki odpowiedniej temperaturze lub naturalnej zawartości cennych składników mineralnych nie tylko relaksują, ale i wpływają na nasze zdrowie. Udowodniono, że regularne kąpiele skutecznie wspomagają leczenie chorób układu krążenia, układu ruchu czy schorzeń dermatologicznych.

Siła z głębi ziemi

To, co stanowi o wyjątkowości wód leczniczych, to ich skład chemiczny wynikający z uwarunkowań hydrogeologicznych. Kiedy źródło wody znajduje się głęboko pod ziemią, powstają specyficzne warunki, dzięki którym może ona nasycić się różnymi minerałami, a jednocześnie pozostaje czysta mikrobiologicznie.

W Polsce najczęściej mamy do czynienia z wodami chlorkowo-sodowymi, wodorowęglanowymi, siarczkowymi, radoczynnymi i termalnymi. Leczenie za ich pomocą nazywamy balneologią. Obejmuje ona nie tylko lecznicze kąpiele, ale również kuracje pitne, inhalacje, płukanki i okłady.

Wszystkie te metody stosowane są w uzdrowiskach w celu usprawnienia funkcjonowania całego organizmu: udoskonalenia jego funkcji ustrojowych, poprawienia kondycji skóry, przyspieszenia jej regeneracji czy spowolnienia procesów starzenia. Równocześnie działają one miejscowo, łagodząc objawy konkretnych schorzeń. Najczęściej dotyczy to chorób wewnętrznych, kardiologii, dermatologii, ortopedii, neurologii i reumatologii.

Zdaniem ekspertów zajmujących się balneologią, jej efekty pojawiają się powoli, ale są trwalsze niż w przypadku innych metod, o ile terapia jest właściwie dawkowana i modyfikowana w zależności od natężenia reakcji organizmu¹.

Ciepło i minerały

Właściwości lecznicze podziemnych wód zależą od rodzaju i stężenia obecnych w nich składników. Nie każda woda mineralna, czyli zawierająca co najmniej 1000 mg rozpuszczonych w niej składników na 1 dm³, ma właściwości lecznicze. Istotne są: konkretna ilość minerałów, brak zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych oraz udowodnione działanie prozdrowotne.

Odrębną kategorię stanowią wody termalne, potocznie zwane termami. Mogą one zawierać mniej niż 1000 mg/1 dm³ składników mineralnych, ponieważ za ich właściwości zdrowotne odpowiada temperatura w miejscu ujęcia (źródle) wyższa niż 20°C. Temperatura niektórych źródeł tego typu przekracza nawet 80°C! Nie są one stosowane w kuracjach pitnych, a jedynie do kąpieli leczniczych, podczas których wykorzystuje się lecznicze właściwości ciepła.

Jeśli woda termalna dodatkowo zawiera cenne składniki mineralne w odpowiedniej ilości, mówimy już o mineralnych wodach leczniczych. Należą do nich np. wody siarczkowe, fluorkowe, bromkowe i jodkowe.

To właśnie różnice w temperaturze i składzie chemicznym wód leczniczych decydują o ich skuteczności w zwalczaniu konkretnych schorzeń.

Wody termalne dla serca

W czasie kąpieli w wodzie termalnej bodźce cieplne są przenoszone z miejsca kontaktu (skóry) na cały organizm przede wszystkim drogą nerwową, co prowadzi do pobudzenia mechanizmów nerwowych. Do efektów fizjologicznych tych procesów zalicza się m.in. rozszerzenie naczyń krwionośnych, poprawę przepływu krwi w tkankach, obniżenie ciśnienia krwi, poprawę czynności układu krążenia, lepszą rozciągliwość mięśni gładkich i szkieletowych oraz zwiększenie przemiany materii². Ciepło wzmaga również wytwarzanie noradrenaliny, kortyzolu, hormonu wzrostu i proopiomelanokortyny - prekursora endorfin - wywołuje też efekt immunosupresyjny oraz przeciwzapalny, modyfikując funkcje granulocytów, eozynofili i limfocytów T3.

W efekcie woda termalna chroni przed chorobami serca, reguluje gospodarkę hormonalną organizmu oraz przyspiesza proces rekonwalescencji po zabiegach. Kąpiele w wodach termalnych zalecane są szczególnie w przypadku dolegliwości ze strony układu mięśniowo-kostnego (bóle, stany zapalne, zwichnięcia) oraz dla wzmocnienia układu sercowo-naczyniowego.

Basen Kleopatry w Hierapolis - wody termalne. Photo credit: Boyen via Foter.com / CC BY-NC-ND

Wody solankowe na stawy

Do leczniczych kąpieli solankowych wykorzystuje się wody chlorkowo-sodowe o stężeniu większym niż 1,5%. Optymalna ilość ich głównego składnika, czyli chlorku sodu (NaCl), to 30-40 g/l wody. Zawiera ona również dodatkowe jony, np. jodu, potasu, bromu, magnezu i wapnia.

Działanie kąpieli solankowych wynika z drażniącego działania tych jonów na zakończenia naczyniowo-ruchowe. Kąpiele z dodatkiem soli powodują rozszerzenie naczyń, wzmocnienie skóry, zwiększenie odporności na czynniki alergiczne oraz zmniejszenie krwiaków i obrzęków. Dzięki pobudzeniu krwiobiegu wody te działają przeciwbólowo i rozluźniająco na mięśnie, podnosząc ogólną odporność organizmu i normalizując ciśnienie krwi.

Kąpiele zalecane są przede wszystkim w przypadku przewlekłych i reumatoidalnych zapaleń stawów, nerwobólu, stanów pourazowych i chorób dermatologicznych. Obserwacje kliniczne wykazały, że łączne stosowanie kąpieli solankowych i naświetlania UVB jako pomocniczej metody leczenia łuszczycy pozwala uzyskać redukcję skali nasilenia łuszczycy - PASI (Psoriasis Area and Severity Index) o ponad 78% w porównaniu do 60% redukcji w przypadku fototerapii UVB i kąpieli w wodzie kranowej⁴.

Kąpiele solankowe wykonywane są na zlecenie lekarza. Do przeciwwskazań należą niewydolność krążenia, choroby naczyń wieńcowych, przebyty zawał serca, ciąża, nadczynność tarczycy czy nowotwory.

Wody kwasowęglowe w normalizacji ciśnienia

Kąpiele kwasowęglowe wykazują dużą różnorodność. Wykorzystuje się w nich typowe wody kwasowęglowe, zawierające co najmniej 250 mg dwutlenku węgla na litr wody, lub szczawy (ponad 1000 mg dwutlenku węgla na litr wody). Mogą mieć pochodzenie naturalne lub być wytwarzane sztucznie i wzbogacane o dwutlenek węgla w specjalnych saturatorach. Poza tym wyróżnia się kąpiele "mokre" (tradycyjne) i "suche" (gazowe z dwutlenkiem węgla). Zdaniem niektórych autorów te ostatnie, pozbawione działania immersji wodnej, są mniej obciążające dla układu krążenia.

  Wapienne tarasy w Pamukkale. Fot. Flickr.com/Sek Keung Lo

Ten rodzaj wód leczniczych wykorzystuje się szczególnie w przypadku wybranych chorób serca, przy nadciśnieniu tętniczym, niedokrwieniu kończyn dolnych oraz nerwicach narządowych. Uważa się je za skuteczne w stymulowaniu układu autonomicznego oraz naczyniowego. Obserwacje pokazują, że po zakończeniu kuracji zmniejszają się wahania ciśnienia tętniczego, obniża się ciśnienie kwi oraz częstość akcji serca⁵. Obserwuje się również mniejszą wrażliwość układu krążenia na zmienność warunków środowiskowych.

Wody siarczkowe kontra choroby reumatyczne

Podstawowymi składnikami wód siarczkowych są sole mineralne, siarczany oraz inne związki siarki. To wchłanianie dwuwartościowej siarki przez skórę, drogi rodne, oddechowe i przewód pokarmowy decyduje o właściwościach leczniczych tych wód. Przenikanie siarki do organizmu prowadzi do aktywizacji procesów biochemicznych, przeciwzapalnych, przeciwreumatycznych i oczyszczających⁶. Takie kąpiele poleca się szczególnie w chorobach zwyrodnieniowych kręgosłupa i stawów, przy urazach narządu ruchu oraz owrzodzeniu kończyn.

Kąpiele w wodzie siarczkowej są również pomocne podczas rekonwalescencji po zatruciach, przy uszkodzeniach wątroby i powikłaniach miażdżycy. Siarka wykazuje również bardzo silne działanie w przypadku problemów dermatologicznych (jak trądzik, łuszczyca czy wypryski). Udowodniono, że stosowanie kąpieli siarczkowych w przypadku łuszczycy powoduje cofnięcie zmian tkankowych w badaniu histopatologicznym wycinków skóry⁷. U pacjentów ustąpiło zapalenie i zmniejszyły się nacieki komórkowe.

Wody radonowe w usprawnianiu narządu ruchu

Choć radon jest gazem promieniotwórczym, w balneologii od lat wykorzystuje się go w kąpielach leczniczych oraz kuracjach pitnych i inhalacjach. Niektórzy eksperci uważają, że stosowanie radonu jest niebezpieczne właśnie ze względu na jego właściwości promieniotwórcze i związane z tym potencjalne działanie kancerogenne. Zdaniem amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency - EPA) pierwiastek ten znajduje się nawet na drugim miejscu (po papierosach) wśród czynników ryzyka zachorowania na nowotwór płuc⁸.

Przeciwnicy kontrargumentują, że promieniowanie jonizujące występuje na Ziemi naturalnie, a jego małe dawki działają pozytywnie na organizm. Co więcej, wśród mieszkańców regionu Misasa w Japonii, gdzie dzięki obecności wód radoczynnych powstało uzdrowisko, z którego lokalna społeczność regularnie korzysta, odsetek zgonów z powodu nowotworów jest niższy niż w najbliższych miejscowościach - wynosi 3,66% w porównaniu do 6,68% w okolicy⁹.

Choć brakuje badań jednoznacznie potwierdzających którąkolwiek z tych tez, terapię radonem, zwłaszcza kąpiele w wodach radonowych, stosuje się dzisiaj w Europie powszechnie, i to z dużym powodzeniem, choć nie mogą korzystać z niej np. kobiety w ciąży i w wieku rozrodczym, osoby przed 40. r.ż. oraz chore na nowotwory.

Według badań radon pobudza korę nadnerczy do wydzielania hormonów steroidowych, działając przeciwbólowo, przeciwzapalnie i odczulająco. Najwięcej badań dotyczy jednak wykorzystania kąpieli radonowych w leczeniu schorzeń układu ruchu. Okazuje się, że wśród pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) terapia taka przynosi długofalowe skutki w postaci efektu przeciwbólowego utrzymującego się co najmniej przez 6 miesięcy (w porównaniu do wystąpienia objawów bólowych w grupie kontrolnej) oraz ograniczenia zażywania leków kortykosteroidowych w całym okresie obserwacji (6, 9 i 12 miesięcy)¹⁰.

Również w przypadku zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i dużych stawów zmniejszenie dolegliwości bólowych utrzymywało się dłużej u pacjentów stosujących kąpiele radonowe niż w grupie kontrolnej¹¹. U chorych z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa odnotowano również poprawę wydolności organizmu, samopoczucia i czasu trwania sztywności porannej o 20-30%.

Antybakteryjne kąpiele ozonowe

Ozonoterapia, czyli leczenie mieszaniną tlenowo-ozonową, to stosunkowo mało popularna w Polsce metoda wspomagająca leczenie schorzeń reumatycznych, skórnych i pourazowych. Pomaga zwalczać niegojące się rany, owrzodzenia i odleżyny, zmniejsza zagrożenia infekcyjne, przyspiesza gojenie pooperacyjne i przewlekłe stany septyczne.

Istnieje kilka technik ozonoterapii, spośród których najpopularniejszą metodą nieinwazyjną są właśnie kąpiele ozonowe. Polegają one na zanurzeniu ciała w wodzie termalnej i doprowadzeniu przez specjalną matę powietrza wzbogaconego cząstkami ozonu. W ten sposób wykorzystuje się przede wszystkim antybakteryjne właściwości ozonu, który wywiera silne działanie bakteriobójcze w stosunku do flory tlenowej i beztlenowej¹².

Ponadto metoda ta znajduje zastosowanie przede wszystkim we wspomaganiu terapii z zakresu ortopedii i traumatologii - głównie w leczeniu zapaleń kości i stawów, tkanek miękkich i skóry, stanów pourazowych oraz zakażeń pourazowych i pooperacyjncyh¹³. Przeciwzapalne właściwości takiej kąpieli wynikają m.in. z tego, że ozon stymuluje aktywność enzymatycznych "zmiataczy" wolnych rodników tlenowych i hamuje migrację komórek tucznych. Wspomaga również pracę wątroby przy odtruwaniu organizmu, poprawia przemianę materii i likwiduje toksyny.

Wśród przeciwwskazań do terapii ozonem wymienia się nowotwory, gruźlicę, niewydolność krążenia, obecność rozrusznika serca, epilepsję, ciążę i zakrzepicę.

Ilość ma znaczenie

Aby wody podziemne zostały zakwalifikowane jako lecznicze, muszą spełniać określone prawem wymogi. Zgodnie z Ustawą prawo geologiczne i górnicze¹⁴ za wody lecznicze uznaje się wody podziemne nie zanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, odznaczające się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych o zawartości:

• rozpuszczonych składników mineralnych stałych - nie mniej niż 1000 mg/dm³

• jonu żelazawego - nie mniej niż 10 mg/dm³

• jonu fluorkowego - nie mniej niż 2 mg/dm³

• jonu jodkowego - nie mniej niż 1 mg/dm³

• siarki dwuwartościowej - nie mniej niż 1 mg/dm³

• kwasu metakrzemowego - nie mniej niż 70 mg/dm³

• radonu - nie mniej niż 74 Bq/dm³ lub

• dwutlenku węgla niezwiązanego - nie mniej niż 250 mg/dm³, z tym że od 250 do 1000 mg/dm³ to wody kwasowęglowe, a powyżej 1000 mg/dm³ to szczawa.

Z kolei woda termalna definiowana jest w ww. ustawie jako woda podziemna, która na wypływie z ujęcia ma temperaturę nie mniejszą niż 20°C, a solanka - jako woda podziemna o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniejszej niż 35 g/dm³. Sam skład to jednak za mało. Lecznicze właściwości wody potwierdza Minister Zdrowia na podstawie jej działania udowodnionego badaniami naukowymi lub długotrwałą obserwacją lekarską.