Czy zlecona terapia jest skuteczna? Medycyna dobra, zła i najgorsza

W rzeczywistości zaledwie 11% spośród 3 tys. zabiegów i leków zostało ocenionych przez naukowców z BMJ Evidence Centre pozytywnie, jako mające duże prawdopodobieństwo "działania", rozumianego zarówno jako leczenie, jak i samo łagodzenie objawów¹. Tuż za nimi plasuje się grupa stanowiąca 23% dostępnych terapii, którym przypisuje się duże prawdopodobieństwo działania, opierając się na istniejących dowodach naukowych, pochodzących z badań klinicznych lub z opisów poszczególnych przypadków.

Zatem, reasumując, jedynie 1/3 spośród tego, co oferuje medycyna, może Ci pomóc: i to jest właśnie jej dobra twarz.

Zajmijmy się teraz tą złą twarzą, która stanowi 51% oferowanych leków i procedur medycznych. Nikt nie wie, czy ta część usług medycznych jest skuteczna i spełnia pokładane w niej nadzieje, ponieważ nigdy nie została porządnie zbadana, dlatego można ją porównać do ciemnej strony Księżyca. Są to zarówno metody, jak i leki stosowane powszechnie, co do których jest niewiele lub wręcz nie ma żadnych danych dowodzących, że komukolwiek przynoszą poprawę. Oznacza to, że ponad połowa procedur medycznych i zapisywanych leków nie opiera się na dowodach ich skuteczności.

Najgorsze jest jednak pozostałe 15%, praktykowane w ramach opieki zdrowotnej na co dzień. Istnieje wystarczająco dużo dowodów na to, że ta część powinna wylądować na śmietniku medycyny. Obejmuje metody, które mogą wyrządzić tyle samo szkody, co pożytku. A także takie, które raczej nie pomogą, oraz te, które prawdopodobnie zaszkodzą.

Zanim przyjrzymy się dokładnie, co dobrego, złego i najgorszego ma nam do zaoferowania medycyna w najpowszechniej występujących schorzeniach, warto podkreślić, że przygotowujący przegląd badań poszukiwali przynajmniej jednego, które udowodniłoby skuteczność leków lub terapii. Metoda pracy była następująca: jeśli znaleziono jedno wiarygodne badanie dowodzące korzyści, a przy tym żadnego sugerującego szkodliwość, wtedy lek lub terapia trafiały do "dobrej" grupy. Jednak biorąc pod uwagę, że ok. 80% badań jest fałszowanych, nawet te, które wydają się wiarygodne, wcale nie muszą takie być².

Trudno stwierdzić, w jakim stopniu ten fakt fałszuje obraz sytuacji, i szczerze mówiąc, nie warto się nad tym rozwodzić. Obejmuje to także krytykę lekarzy pod adresem innych lekarzy, którzy praktykują medycynę konwencjonalną. Wiele alternatywnych metod leczenia jest przez nich odrzucanych bez wnikliwej analizy (np. stosowanie glukozaminy w przypadku osteoartrozy).

Terapie zalecane przez lekarzy

Jak działają metody proponowane przez Twojego lekarza w przypadku najpopularniejszych schorzeń? Oto najistotniejsze fakty dotyczące tego, co dobre, złe i najgorsze w "torbie lekarskiej".

Klucz: Dobre (kat. 1): bardzo prawdopodobne, że terapia Ci pomoże. Dobre (kat. 2): prawdopodobnie terapia Ci pomoże. Złe: terapia najprawdopodobniej Ci nie pomoże lub stanowi kompromis między wyrządzaniem szkody a przynoszeniem pewnych korzyści. Prawdopodobne, że okaże się nieskuteczna lub szkodliwa. Najgorsze: dowodów na to, że terapia może być pomocna, jest niewiele lub nie ma ich wcale.

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Dusznica bolesna (postać przewlekła, stabilna)

Objawy: dyskomfort lub ból w klatce piersiowej, ramieniu lub żuchwie, odczuwany zwykle w trakcie wysiłku. Pojawia się, kiedy ściany tętnic twardnieją lub zostają zablokowane przez cholesterol typu LDL (arterioskleroza).

Dobre (kat. 2): beta-blokery, blokery kanałów wapniowych, nitraty, leki otwierające kanały potasowe w ramach monoterapii.

Najgorsze: beta-blokery lub nitraty, jeśli bierzesz jakiekolwiek inne leki na dusznicę.

Migotanie przedsionków (ostre)

Objawy: nieregularne bicie serca trwające krócej niż dwa dni; leczenie może obejmować zapobieganie zakrzepom krwi przed ustabilizowaniem rytmu serca.

Najgorsze: po epizodzie migotania przedsionków lekarze często przepisują antykoagulanty lub leki przeciwpłytkowe, aby zapobiec zakrzepom krwi (a w ich konsekwencji zatorom), nie ma jednak dowodów na skuteczność tej metody.

Przywracanie prawidłowego rytmu serca

Dobre (kat. 2): prąd elektryczny, stosowany bezpośrednio na mięsień sercowy, jest w zasadzie najlepszą metodą stabilizującą rytm serca.

Złe: spektrum leków stosowanych do ustabilizowania rytmu serca jest dość szerokie, jednak dowodów na ich skuteczność jest niewiele lub nie ma żadnych. Leki te to m.in. amiodaron, flekainid, propafenon i digoksyna.

Najgorsze: nie ma żadnych dowodów skuteczności innych stosowanych preparatów, takich jak sotalol i werapamil.

Niewydolność serca

Objawy: nagła niewydolność serca uniemożliwia przepompowywanie krwi w tempie, które jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W zależności od stopnia niewydolności, symptomy obejmują utratę tchu, nagłą utratę możliwości normalnego funkcjonowania, zatrzymanie płynów. Może dojść do śmierci.

Dobre (kat. 1): ćwiczenia, inhibitory ACE, antagoniści receptora angiotensyny II, betablokery, digoksyna, wszczepianie rozruszników serca.

Dobre (kat. 2): blokery receptora aldosteronowego, hydralazyna.

Złe: leki antyarytmiczne (inne niż amiodaron), blokery kanału wapniowego.

Najgorsze: amiodaron, leki antypłytkowe, antykoagulanty.

Atak serca (zawał mięśnia sercowego)

Objawy: ból, zwykle w środkowej części klatki piersiowej, odczuwany ucisk i ugniatanie, wzrastające ciśnienie; ból w innych częściach ciała,wędrujący z klatki piersiowej do ramion (zwykle lewego, jednak może przejść do obu), żuchwy, szyi, pleców i brzucha; brak tchu, mdłości.

Dobre (kat. 1): inhibitory ACE, aspiryna, rozpuszczanie skrzepu.

Złe: nitraty, blokery kanałów wapniowych.

Najgorsze: beta-blokery.

Zaburzenia hormonalne

Cukrzyca typu 2

Objawy: ta choroba cywilizacyjna, zwykle spowodowana ubogą dietą i brakiem wysiłku fizycznego, jest schorzeniem postępującym, w którym poziom glukozy we krwi wzrasta wraz z upośledzeniem wytwarzania insuliny. Początkowe symptomy obejmują uczucie pragnienia, częste oddawanie moczu, nieostre widzenie, utratę wagi.

Dobre (kat. 1): metformina, sulfonylomocznik.

Dobre (kat. 2): dieta, edukacja w zakresie zmian w stylu życia, w tym zrzucenia nadwagi i uprawiania sportu.

Złe: insulina (choć ratuje życie, to jednak nie wyleczy choroby)

Najgorsze: samodzielna kontrola poziomu cukru we krwi, nieustanne podawanie zastrzyków z insuliny.

Zaburzenia trawienia

Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego (kamienie żółciowe)

Objawy: uporczywy ból brzucha, jadłowstręt, nudności, wymioty i gorączka. Prawie wszystkie przypadki są spowodowane przez kamień żółciowy blokujący pęcherzyk lub przewód żółciowy.

Dobre (kat.1): cholecystektomia (wycięcie pęcherzyka żółciowego).

Złe: pozostawienie do obserwacji.

Najgorsze: laparoskopowa cholecystektomia (usunięcie woreczka żółciowego przy użyciu bardzo niewielkich narzędzi chirurgicznych, co w porównaniu ze standardową operacją daje większe ryzyko powikłań).

Przewlekłe zapalenie trzustki

Objawy: utrzymujący się długo proces zapalny trzustki, czasem wywołany przez alkohol, a czasem przez tłuste jedzenie. Objawy obejmują nawracający ból brzucha.

Dobre (kat. 2): unikanie alkoholu, zażywanie suplementów diety zawierających enzymy trzustkowe.

Złe: leki przeciwbólowe, takie procedury medyczne jak odbarczenie przewodów i resekcja trzustki.

Najgorsze: dieta niskotłuszczowa, suplementy diety zawierające wapń.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Objawy: biegunka, ból brzucha, utrata wagi, krew lub śluz w stolcu, bolesność krocza. Ten przewlekły proces zapalny może rozwinąć się w każdym odcinku przewodu pokarmowego.

Dobre (kat.1): kortykosteroidy, infliximab, aby wspomóc remisję choroby.

Dobre (kat.2): aminosalicylany, metotreksat, aby wywołać remisję, operacja laparoskopowa.

Złe: azatiopryna, antybiotyki, cyklosporyna.

Zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome, IBS)

Objawy: ból brzucha, niepożądane reakcje ze strony przewodu pokarmowego, takie jak biegunka i zaparcia. Zespół jelita drażliwego jest przewlekłym schorzeniem dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Dobre (kat. 2): leki przeciwdepresyjne, przeciwskurczowe, terapia poznawczo-behawioralna, hipnoterapia, suplementy z błonnikiem.

Najgorsze: loperamid.

Zdrowie psychiczne

Depresja

Objawy: stale obniżony nastrój, utrata zainteresowania i radości z życia, obniżony poziom energii, utrudnione codzienne funkcjonowanie.

Dobre (kat.1): leki przeciwdepresyjne, terapia poznawczo-behawioralna, indywidualna psychoterapia.

Dobre (kat.2): dziurawiec zwyczajny, łączenie antydepresantów z psychoterapią.

Najgorsze: ćwiczenia, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, podawanie litu.

Ataki paniki

Objawy: nagłe ataki lęku, strachu czy przerażenia, często połączone z przeczuciem, że wydarzy się jakieś nieszczęście.

Dobre (kat.1): terapia poznawczo-behawioralna, leki antydepresyjne z grupy SSRI.

Dobre (kat.2): techniki relaksacji, terapia skoncentrowana na osobie i terapia poznawcza, terapia poznawczobehawioralna w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi.

Złe: benzodiazepiny.

Najgorsze: nauka prawidłowego oddechu, terapia par, inhibitory monoaminooksydazy (MAO-I).

Zespół stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder, PTSD)

Objawy: niechciane ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia, zachowanie unikowe i nerwowość trwające dłużej niż miesiąc.

Dobre (kat.1): terapia poznawczo-behawioralna.

Dobre (kat.2): paroksetyna.

Złe: konsultacje psychologiczne tuż po traumatycznym zdarzeniu, terapia wspierająca.

Najgorsze: leki przeciwpadaczkowe, przeciwnadciśnieniowe, benzodiazepiny, fluoksetyna, leki z grupy SSRI.

Choroby układu kostno-szkieletowego

Skręcenie kostki

Objawy: różnią się w zależności od rozległości uszkodzenia więzadeł stawu skokowego - od łagodnego naciągnięcia do częściowego lub całkowitego zerwania.

Dobre (kat.1): leczenie czynnościowe, poruszanie się z zewnętrznym wsparciem.

Dobre (kat.2): unieruchomienie i odpoczynek.

Złe: operacja, ultradźwięki. Najgorsze: terapia zimnem, diatermia, fizjoterapia.

Zespół cieśni nadgarstka

Objawy: drętwienie, mrowienie, pieczenie i ból obejmujący co najmniej dwa palce, spowodowany uciskiem nerwu pośrodkowego.

Dobre (kat.2): kortykosteroidy.

Złe: leczenie endoskopowe, operacyjne, stabilizator nadgarstka z szyną. Najgorsze: leki moczopędne, leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), masaże.

Zespół przewlekłego zmęczenia

Objawy: silne i obezwładniające uczucie zmęczenia, któremu zwykle towarzyszy ból w obrębie układu kostno-szkieletowego, zaburzenia snu, upośledzona zdolność koncentracji i bóle głowy.

Dobre (kat.1): terapia poznawczo-behawioralna, stopniowany wysiłek fizyczny.

Złe: galantamina, immunoterapia.

Najgorsze: antydepresanty, kortykosteroidy.

Podagra

Objawy: ostry ból i obrzęk okolicy kości palców i kości stopy spowodowany odkładaniem się kryształów kwasu moczowego. Może także atakować stawy, zwłaszcza w stopach, kolanach, nadgarstkach, palcach i łokciach.

Najgorsze: kolchicyna, kortykosteroidy, leki z grupy NLPZ, zalecenia zrzucenia nadwagi.

"Wypadanie" dysku lędźwiowego (dyskopatia)

Objawy: uwypuklenie na wysokości pasa, któremu towarzyszy niekiedy ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, zwykle na skutek aktywności fizycznej.

Dobre (kat.2): wycięcie krążka międzykręgowego, nastawianie kręgosłupa.

Złe: leki z grupy NLPZ, leżenie w łóżku, unieruchomienie na wyciągu.

Najgorsze: leki przeciwbólowe, antydepresyjne, kortykosteroidy, aktywność fizyczna, ogrzewanie lub oziębianie, masaże.

Ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej

Objawy: ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej zdarza się u ok. 70% dorosłych, towarzyszą mu zwiększone napięcie mięśniowe i sztywność w okolicy krzyżowo-lędźwiowej odczuwane przez min. 12 tygodni (a więc przewlekle). Ból trwający krócej określa się jako ostry, który zwykle mija samoistnie.

Dobre (kat.1): ćwiczenia pleców.

Dobre (kat.2): akupunktura, terapia poznawczo-behawioralna, masaż, nastawianie kręgosłupa, operacja usztywnienia kręgosłupa lędźwiowego.

Złe: leki z grupy NLPZ, relaksacja mięśni.

Najgorsze: leki przeciwbólowe, antydepresyjne, znieczulanie zewnątrzoponowe, przezskórna stymulacja elektryczna TENS, unieruchomienie na wyciągu.

Osteoartretyzm

Objawy: ból, obrzęk, tkliwość i ograniczenie ruchomości stawów, zwykle atakujące kolana, ręce i stawy biodrowe, niszczące kości i chrząstkę stawów.

Dobre (kat.1): leki z grupy NLPZ do krótkotrwałego uśmierzania bólu, ćwiczenia i fizjoterapia, proteza stawu biodrowego (pod warunkiem, że istnieją odpowiednie wskazania).

Dobre (kat.2): kortykosteroidy, proteza stawu kolanowego.

Złe: leki przeciwbólowe, kortykosteroidy w umiarkowanie długim lub długotrwałym uśmierzaniu bólu.

Najgorsze: kapsaicyna, chondroityna, glukozamina.

Schorzenia układu oddechowego

Zapalenie oskrzeli

Objawy: ostre zapalenie tchawicy, rozpoczyna się kaszlem, świszczącym oddechem, sporadycznie od zbierającej się flegmy.

Złe: antybiotyki, połączenie amoksycykliny z kwasem klawulanowym.

Najgorsze: akoksycyklina, leki przeciwbólowe, antyhistaminowe, leki b-adrenergiczne i wykrztuśne.

Astma (u dorosłych)

Objawy: nagłe trudności z oddychaniem powodujące utratę tchu (duszność), kaszel, ucisk w klatce piersiowej i świszczący oddech.

Dobre (kat.1): wziewne b-adrenergiki w połączeniu z kortykosteroidami.

Złe: mieszanina helu i tlenu, dożylne szybko działające b-adrenergiki.

Najgorsze: siarczan magnezu (dożylnie).