Nowe sposoby zwalczania suchości oczu i chronienia wzroku

Wiele osób sądzi, że doświadczanie w podeszłym wieku suchości, zaczerwienienia i podrażnienia oczu jest rzeczą normalną. Ale są w błędzie.

I choć ponad jedna trzecia dorosłych mieszkańców USA uskarża się na te dolegliwości, błędem jest godzenie się na ich znoszenie, bo z czasem suchość oczu pogarsza zdolność wyraźnego widzenia (zwykle przejściowo, ale w poważnych przypadkach na stałe), utrudnia prowadzenie samochodu nocą i przyczynia się do powstawania zmarszczek na powiekach i wokół oczu, co dodaje lat.

Czasem udaje się kontrolować suchość oczu za pomocą zmiany trybu życia i korzystania ze sztucznych łez. Jakie jeszcze sposoby pozwalają w dużym zakresie wyeliminować uciążliwe objawy zespołu suchego oka i zachować zdrowie oczu?

Jakie mogą być przyczyny suchości oka?

Nasze oczy w normalnych warunkach wytwarzają codziennie 150–300 ml cieczy łzowej, która pomaga zapobiegać suchości, swędzeniu i pieczeniu oczu. Gdy jesteśmy narażeni na kontakt z kurzem, dymem, słońcem, suchym gorącym powietrzem czy nawiewem z klimatyzacji, w większości przypadków wytwarzamy jeszcze więcej łez.

Niestety zdarza się, z nieznanych przyczyn, że ilość cieczy łzowej uwalnianej do worka spojówkowego jest niewystarczająca do nawilżenia powierzchni oka. W dodatku jej wydzielanie ma tendencję do zmniejszania się wraz z wiekiem – zwłaszcza u kobiet po menopauzie, za co winę ponosi obniżony poziom estrogenu.

Suchość oczu coraz częściej dotyczy także osób, które codziennie godzinami wpatrują się w ekrany komputerów i smartfonów. Na zespół suchego oka narażeni są ponadto użytkownicy soczewek kontaktowych, jeśli nie zdejmują ich przed snem lub używają źle dopasowanych.

Suchość oka może być efektem ubocznym stosowania licznych leków dostępnych na receptę i bez recepty – łącznie ze środkami antyhistaminowymi, niektórymi środkami na nadciśnienie o działaniu moczopędnym i antydepresantami.

By dowiedzieć się, czy któryś z twoich leków może być przyczyną suchości oczu, wejdź na DailyMed.nlm.nih.gov. Wprowadź nazwę leku i sprawdź, jakie niepożądane reakcje były po nim zgłaszane. Zdarza się również, że suchość oczu jest wynikiem poważniejszych chorób, łącznie z cukrzycą i zespołem Sjögrena (rodzaj choroby autoimmunologicznej).

Czy mruganie pomaga na suchość oczu?

By skutecznie zapobiegać suchości oczu, musimy zrozumieć odruch mrugania. Jest to naturalny proces stymulujący wydzielanie lipidów przez około 50 maleńkich gruczołów (gruczołów tarczkowych Meiboma), znajdujących się na dolnych i górnych powiekach.

Lipidy spowalniają parowanie łez i zwiększają ich przyczepność do powierzchni oka. Jednocześnie mruganie rozprowadza wilgoć po oku i usuwa z niego kurz i inne zanieczyszczenia.

Większość osób nie zdaje sobie sprawy, że częstotliwość mrugania jest sprawą indywidualną i zmienia się w zależności od tego, co w danej chwili robimy.

W jednym z badań naukowcy przyjrzeli się częstotliwości mrugania u osób zdrowych i odkryli, że może ona być zarówno bardzo mała (4,5 mrugnięcia na minutę podczas czytania czy wykonywania innej absorbującej czynności), jak i bardzo duża (26 mrugnięć na minutę w czasie ożywionej rozmowy). Przybliżona średnia wynosi jedno mrugnięcie co 4–5 sekund.

Chociaż mruganie jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania suchości oczu, zmuszanie się do mrugania nie ma raczej sensu.

Co działa lepiej? Warto kilka razy w ciągu godziny przerwać korzystanie z telewizora, komputera czy smartfona i na 10 sekund zamknąć oczy.

Sztuczne łzy — pomoc przy suchości oczu

Pierwszą linią obrony przed suchością oczu jest stosowanie dostępnych bez recepty sztucznych łez. Istnieje wiele ich rodzajów, niektóre, produkowane przez renomowane firmy kosmetycznne, bardzo szybko przynoszą ulgę. Popularne w USA marki to Refresh i Systane.

Jakie krople do oczu wybrać?

Krople sprawdzają się wtedy, gdy dokucza nam jedynie łagodna lub okresowa suchość oczu. By zwiększyć efekt ich działania, należy przechowywać je w lodówce.

Krople bez konserwantów są droższe, ale zwykle dają bardziej kojący efekt – konserwanty u niektórych osób mogą wywoływać podrażnienia. Jeśli suchość oczu jest uporczywa, warto używać kropli żelowych – nawilżają one oczy na dłużej. Popularną w USA marką kropli żelowych, poza Refresh i Systane, jest GenTeal.

Jeśli ktoś szuka produktu jeszcze bardziej skutecznego niż krople żelowe, powinien zainteresować się dostępnymi bez recepty maściami nawilżającymi, takimi jak Refresh PM, które wykazują bardzo długie działanie.

Wiele osób z zespołem suchego oka woli stosować co kilka godzin maść zamiast płynnych produktów, które trzeba aplikować co godzinę lub częściej. Jednak po maści występuje niekiedy niewyraźne widzenie, więc najlepiej stosować ją na noc, zwłaszcza jeśli budzimy się z suchymi oczami.

W ciągu dnia trzeba pić dużo wody, a w nocy warto używać nawilżacza powietrza – można go również postawić w pobliżu komputera, jeśli spędzamy przy nim dużo czasu.

Kwasy omega-3 dobrze działają na oczy

Dobroczynnie na oczy wpłyną suplementy z kwasami tłuszczowymi omega-3 i dieta uwzględniająca tłuste ryb. W badaniu przeprowadzonym na Harvardzie, które objęło ponad 32 tys. kobiet, stwierdzono, że te uczestniczki, które jadły ryby częściej niż pięć razy w tygodniu, były o 68% mniej narażone na rozwój zespołu suchego oka niż te, które ryb nie spożywały.

A kobiety, które miały zespół suchego oka, z reguły doświadczały łagodniejszych objawów, jeśli uwzględniały w diecie ryby. Kwasy omega-3, występujące głównie w tłustych rybach, ale także w olejach roślinnych, orzechach i nasionach, zmniejszają stan zapalny i nasilają wytwarzanie cieczy łzowej.

Suplementy z rybim olejem prawdopodobnie dają podobny efekt. Zalecana dawka: 1000 mg dziennie.

Silniejsze leki na suchość oczu na receptę

Jeśli mimo stosowania się do przedstawionych zaleceń suchość oczu nie ustępuje w ciągu miesiąca czy dwóch, najlepiej skonsultować się z okulistą. Może on zaproponować dodatkowe środki zaradcze i przepisać leki. 

Leki na suchość oczu

• Okulistyczny roztwór lifitegrastu (Xiidra), który Agencja Żywności i Leków zatwierdziła w 2016 r., to krople przeciwzapalne do oczu, zalecane do stosowania dwa razy dziennie. Zmniejszenie stanu zapalnego może przyczynić się do większego wytwarzania cieczy łzowej. Zdarza się, że roztwór powoduje podrażnienia i rozmazane widzenie, ale dolegliwości te mijają zwykle po kilku minutach.
• Okulistyczna emulsja z cyklosporyną (Restasis) została przez Agencję Żywności i Leków dopuszczona w 2002 r. do stosowania jako środek zwiększający wytwarzanie cieczy łzowej. Aby doświadczyć pełnej skuteczności tej emulsji, trzeba ją stosować przez cztery do sześciu miesięcy. Podobnie jak Xiidra może początkowo powodować podrażnienia, które po miesiącu zwykle ustępują.
• Lacripep to najnowsze krople do leczenia zespołu suchego oka, są jeszcze w fazie testowania. Trwają badanie kliniczne, niedawno rozpoczęto jedno z nich, z udziałem ponad 200 pacjentów. Lek zawiera pewne białko, którego niedobory występują u pacjentów z suchością oczu. Jest ono naturalnym składnikiem cieczy łzowej, przyczynia się do utrzymania w dobrym stanie nerwów oka. W odróżnieniu od innych kropli lek ten nie ulega wypłukaniu pod wpływem łez – jego obecność wykrywa się nawet po 24 godzinach od aplikacji. Oznacza to, że mógłby być używany raz dziennie.

Co zrobić gdy nie czujemy poprawy? 

Jeśli zespół suchego oka jest bardzo dokuczliwy i objawy nie ustępują po zastosowaniu omówionych metod, lekarz może zalecić prosty zabieg, polegający na zatykaniu niewielkich otworów (przewodów łzowych) odprowadzających łzy z oczu. Wykonuje się go z użyciem punktowych zatyczek, które pomagają zatrzymać na pewien czas ciecz łzową w oku.

U większości osób stosuje się najpierw tymczasowe zatyczki z kolagenu lub materiału wykorzystywanego do produkcji szwów wchłanialnych. Zatyczki rozpuszczają się same po mniej więcej trzech miesiącach – jest to wystarczająco długi czas, by przekonać się, czy metoda ta okazała się pomocna.

Jeśli pacjent jest zadowolony z efektów zabiegu, można w następnej kolejności zastosować zatyczki silikonowe. Efekty uboczne, takie jak infekcja, zdarzają się rzadko.

W USA większość ubezpieczycieli pokrywa koszt tego zabiegu (w Polsce jest on dostępny w prywatnych gabinetach i klinikach okulistycznych – przyp. red.).

Soczewki kontaktowe a suchość oczu

Soczewki kontaktowe mogą nasilać zespół suchego oka, ponieważ w wielu przypadkach zaburzają prawidłowe rozprowadzanie wydzieliny gruczołów łzowych. W rezultacie dochodzi do naruszenia ciągłości filmu łzowego i pojawiają się takie objawy jak swędzenie, zaczerwienienie i pieczenie oczu.

Osoby z zespołem suchego oka powinny wybierać soczewki silikonowo-hydrożelowe, które zwykle wymienia się co 2-4 tygodnie i które przepuszczają stosunkowo dużo tlenu.

Jeśli jednak osady gromadzące się na soczewkach systematycznej wymiany powodują uczucie suchości oczu, lepiej zastąpić je jednodniowymi.

W niedawno przeprowadzonym badaniu wykazano, że soczewki jednodniowe, wykonane z materiału zawierającego alkohol poliwinylowy, stosowany także w farmaceutyce jako substancja czynna w kroplach do oczu, zmniejszyły objawy suchego oka u 54% pacjentów.