Ziołowa apteczka na stłuczenia i zwichnięcia

Jakie są najczęstsze urazy?

Do najczęstszych uszkodzeń skóry należą siniaki, czyli podskórne wylewy krwi, powstałe zazwyczaj na sku­tek urazu. Przyczyną ich powstania może być uderzenie, nacisk lub tarcie, wskutek którego dochodzi do przerwa­nia ciągłości naczyń krwionośnych i przedostania się krwi do tkanki podskórnej. Za obserwowane przez nas zabarwienie siniaka odpowiada hemoglobina, czyli białko transportują­ce we krwi tlen i dwutlenek węgla oraz nadające jej czerwone zabarwienie. Jej stopniowy rozkład obserwujemy jako zmianę koloru z ciemnoczerwo­nego na fioletowy, a następnie zielony i żółty. Zazwyczaj nawet duże siniaki znikają po ok. 7-10 dniach. Zaniepo­koić powinno nas natomiast samoistne pojawianie się siniaków, niezwiąza­ne z urazem lub łatwość, z jaką się tworzą na skutek lekkiego ucisku lub dotyku – objaw ten może towa­rzyszyć poważnym chorobom nerek lub wątroby, cukrzycy, niedoborom żelaza i witaminy B12, cytomegalii, mononukleozie, skazie krwotocz­nej, a nawet nowotworom krwi.

Często w parze z siniakiem mamy do czynienia ze stłuczeniem, które go wywołało – jest to uraz tkanek, któ­remu w zależności od siły bodźca może towarzyszyć uszkodzenie warstw skóry, tkanki podskórnej, mięśni i powięzi, ale bez przerwania ciągłości skóry. Stłucze­niu towarzyszy zazwyczaj ból i obrzęk, podwyższona ciepłota uderzonego miejsca i nadwrażliwość na dotyk oraz upośledzenie funkcji. Zazwyczaj mija ono samo po kilku dniach, ponieważ organizm ma zdolność do sprawnej re­generacji uszko­dzonych tkanek.

Pierwsza pomoc przy skręceniu i stłuczeniu

Czasami podczas urazu dochodzi do zwichnięcia czy skręcenia stawu lub naciągnięcia torebki stawowej, ścięgna lub mięśnia. Ich objawy są podobne jak przy samym stłuczeniu – dominuje ból i opuchnięcie tkanek a samo uszkodze­nie jest głębsze i bardziej rozległe. Pierw­szą pomocą w takich przypadkach jest schłodzenie i usztywnienie urażonego miejsca. Czynności te hamują narasta­nie obrzęku i zapobiegają pogłębianiu się urazu oraz łagodzą ból. Jeśli jednak objawy stopniowo nie ustępują lub ule­gają nasileniu, należy skonsultować się z lekarzem. W pozostałych przypadkach można zastosować wy­ciągi roślinne, które złagodzą symp­tomy, złagodzą ból i obrzęk oraz wspomo­gą organizm w regeneracji¹.

• Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) Najważniejszym składnikiem bioaktywnym nasion tej rośliny jest mieszanina saponin znana jako escyna. Badania przeprowadzone we Włoszech dowodzą, że zastosowana miej­scowo zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych, dzięki czemu hamuje powsta­wanie obrzęku, korzystnie wpływa też na na­pięcie ścian naczyń krwionośnych, co poprawia przepływ krwi w miejscu urazu i pomaga odpro­wadzić powstałą już opuchliznę oraz zwiększa dotlenienie tkanek, co jest niezwykle ważne do prawidłowego ich zagojenia. Wyciąg z kasz­tanowca przyspiesza ponadto absorpcję sinia­ków i ogranicza stan zapalny. Badania wykaza­ły, że zastosowanie maści zawierającej escynę także daje szybką i długotrwałą ulgę w bólu⁴.
• Arnika górska (Arnica montana) To najczęściej stosowana w leczeniu stłuczeń i siniaków oraz urazów stawów roślina. Pozyskany z niej ekstrakt działa przeciwzapalnie, przeciwobrzę­kowo, łagodzi ból i przyspiesza gojenie tkanek. Pomaga także w szybszym wchłanianiu siniaków i wzmacnia ściany naczyń krwionośnych. Jak donoszą indyjscy naukowcy, zastosowanie maści lub kremu z ekstraktem z arni­ki w miejscu urazu hamuje krwawienie i tym samym tworzenie siniaków, przyspiesza także ich wchłanianie i zmniejsza obrzęk. Arnika usprawnia również mikrokrążenie, dzięki czemu poprawia ukrwienie objętych ura­zem tkanek i w ten sposób przyczynia się do przyspieszenia gojenia. Co ważne, skóra niektórych osób reaguje na wszelkiego rodzaju podrażnie­nie czy urazy powstawaniem miejscowych przebarwień – ekstrakt z arniki zapobiega nadmiernemu gromadzeniu melaniny w skórze i tym samym hi­perpigmentacji. Arniki nie można jednak zbierać samodzielnie, ponieważ objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. I uwaga – ekstrakt z arniki, w postaci płynu, maści lub kremu należy stosować jedynie na nieuszkodzoną skórę².
• Żywokost lekarski (Symphytum officinale) Tą znaną także pod nazwą żywiciela kości roślinę od tysiącleci stosuje się w leczeniu stanów zapalnych i urazów układu mięśniowo-szkieletowego. Zdaniem badaczy z Niemiec krem z ekstraktem z korzenia żywokostu działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo z siłą porównywalną do powszechnie stosowanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ponadto łagodzi on objawy zapalenia kości i stawów oraz ścięgien, niezależnie od tego, czy są one wynikiem zmian zwyrodnieniowych związanych z wiekiem, czy skutkiem urazu, a także przywraca prawi­dłowe funkcje tych tkanek. Żywokost zmniejsza też obrzęki towarzyszące stanowi zapalnemu⁸.

• Nostrzyk żółty (Melilotus officinalis) Nazywany też bywa trawą tatarską. Polscy uczeni dowiedli, że roślina ta – choć mało znana – ma bardzo duży potencjał leczniczy. Swoje wła­ściwości zawdzięcza głównie zawartości kumaryn, które jako antagoniści biorącej udział w tworzeniu skrzepów witaminy K działają antykoagu­lacyjnie (przeciwzakrzepowo) i w ten sposób poprawiają przepływ krwi oraz dotlenienie tkanek. Oprócz kumaryn, w nostrzyku znajdziemy szereg innych aktywnych substancji, takich jak polifenole, flawonoidy, saponiny terpenowe i alantoinę oraz witaminę C. Tak bogaty skład sprawia, że eks­trakt z ziela nostrzyka działa antyoksydacyjnie i niszczy wolne rodniki tlenowe. Ogranicza także stan zapalny, poprzez hamowanie aktywności fagocytów (rodzaj białych krwinek, komórki żerne) w zakresie wydzie­lania rozszerzającego naczynia krwionośne tlenku azotu i ograniczenie migracji innych rodzajów białych krwinek do miejsca urazu. Ekstrakt z nostrzyka zmniejsza też wydzielanie cytokin prozapalnych i przyspie­sza wchłanianie obrzęku oraz nieznacznie osłabia odczuwanie bólu⁵.
• Pieprz cayenne (Capsicum frutescens) Jego nasiona zawdzię­czają swój ostry smak kapsaicynie, alkaloidowi o silnych właściwościach przeciwbólowych. Jak wskazują liczne badania, substancja ta podrażnia receptory bólowe reagujące na uszkodzenie tkanek (no­cyceptory) podobnie jak sam uraz, co odczuwamy jako ciepło i ból. Jednak dość szybko to uczucie ustępuje, a pod wpływem działania kap­saicyny dochodzi do czasowej inaktywacji podrażnionych przez nią receptorów i stają się one „głuche” na sygnały bólowe pochodzące z miej­sca urazu. Alkaloid ten powoduje także przekrwienie tkanek, co odczuwamy jako przyjemne ciepło. W przypadku stłuczenia i urazów kapsaicyna pomaga w ten sposób w lepszym zaopatrzeniu gojących się tkanek w substancje odżywcze i tlen oraz odprowadzeniu obrzęku. Nie należy jednak stosować jej bezpośrednio po urazie, ponieważ może doprowadzić do zwiększenia opuchlizny i nasilenia stanu zapalnego – lepiej odczekać ok. 24 godz. Warto też wiedzieć, że kapsaicyna działa rozluźniają­co na objęte urazem mięśnie i ścięgna, co pomaga szybciej odzyskać sprawność⁹.

• Bukwica zwyczajna (Betonica officinalis) O leczniczych właściwościach tej byliny wspominał już w swoich traktatach sam ojciec medycyny – Hipokrates. Ekstrak­ty z niej stosowane w formie okładów działają przeciwzapalnie i przyspie­szają ustąpienie obrzęków. Składniki bioaktywne bukwicy pobudzają także regenerację tkanki łącznej, która two­rzy szkielet dla naszej skóry, buduje ścięgna i torebki stawowe oraz, co waż­ne, zmniejszają odczuwanie bólu⁶.
• Traganek błoniasty (Astragalus membranaceus) Surowcem zielarskim tego zioła jest korzeń, który wykazuje silne działa­nie antyoksydacyjne i w ten sposób przyczynia się do zahamowania reakcji zapalnych. Reguluje także proces gojenia tkanek i tworzenia kolagenu, przez co zapobiega ich zwłóknieniu na skutek nieprawidło­wości podczas zabliźniania urazów. A pourazowe zwłóknienie prowadzi do usztywnienia tkanek i może przy­czyniać się do zaburzeń w funkcjo­nowaniu mięśni i stawów. Ekstrakt z korzenia targanka działa także immunomodulująco, a że to układ odpornościowy zawiaduje re­generacją tkanek po ura­zach, goją się one dzięki temu szybciej⁷.

• Kapusta warzywna głowiasta (Brassica oleracea var. capitata) Łagodzące stan zapalny, ból i obrzęk tkanek okłady z tego warzywa można przygotować samodzielnie – wystarczy spa­rzyć liście kapusty (można też wykorzystać liście niesparzone) i rozgnieść je np. za pomocą tłuczka i tak przygotowaną papkę nanieść na obrzęknięte lub stłuczone miejsce. W ten sposób od wieków kobiety radziły sobie z poporodowym nawałem pokarmu i bolesnym obrzękiem piersi. Okazuje się jednak, że działanie kapusty jest o wiele szersze. Z przeprowadzonych badań wynika, że aktywne składniki tego warzywa, takie jak glukozynolany, flawonoidy, alkaloidy i kwasy organiczne mogą wpływać na ekspresję genów protein biorących udział w reakcji zapalnej i regulować ich stężenie, co prowadzi do znacznego zmniejszenia stanu zapalnego i towarzyszącego mu obrzęku, powstałych także na skutek urazów. Ponadto okład z kapusty poprawia przepływ krwi przez naczynia włosowate, dzięki czemu siniaki i tkanki goją się szybciej – liście kapusty zawierają witaminę C, niezbędną do wy­twarzania wzmacniającego i uszczelniającego ściany naczyń kolagenu oraz działająca przeciwkrwotocznie witaminę K¹⁰.
• Nagietek lekarski (Calendula officinalis) Każdy uraz ciała prowadzi do powstania stanu zapalnego, jest to naturalna reakcja nasze­go organizmu, który przy jego pomocy usuwa martwe i uszkodzone komórki, absorbuje krew wylaną poza łożysko naczyniowe oraz zwiększa ukrwienie uszkodzonego obszaru, by docierało do niego więcej białych krwinek i składników niezbęd­nych do regeneracji tkanek. Zatem sam w sobie stan zapalny nie jest zjawi­skiem szkodliwym, jest jednak uciążliwy, ponieważ towarzyszy mu opuchlizna, zaczerwienienie, ból i upośledzenie funkcji – i dlatego staramy się zmniejszać nasilenie tych nieprzyjemnych objawów, jednocześnie zapewniając organizmowi wsparcie w odzyskaniu zdrowia. Tu doskonale sprawdza się napar z kwiatów na­gietka lub zawierająca pozyskany z nich ekstrakt maść. Brazylijscy naukowcy zauważyli, że, składniki aktywne nagietka, takie jak m.in. olejek eteryczny, kwasy organiczne, triter­peny, glikozydy i flawonoidy zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych, dzięki czemu hamują narastanie obrzęku i dopływ cytokin prozapalnych do miejsca urazu oraz rozprawiają się z wolnymi rodnikami tlenowymi wytwarzanymi w dużych ilo­ściach przez uszkodzone komórki, a które mogą przyczyniać się do nasilenia objawów. Jeśli jednak cierpisz na uczulenie na rumianek, arnikę czy krwawnik, powinieneś zastosować inny preparat ziołowy, ponieważ nagietek należy do tej samej rodziny roślin Asteraceae i może pojawić się u Ciebie reakcja alergiczna³.