Nasze magazyny
Ciąża jest jednym z najszczęśliwszych okresów w życiu kobiety. Ale to także czas, któremu towarzyszą wielkie emocje, pełen wątpliwości i obaw o zdrowie malucha. Młoda mama musi przestrzegać wielu zasad dotyczących tego, co jeść (jak najwięcej owoców i warzyw), a czego unikać (żadnego sushi i miękkich serów).
Lekarze rutynowo zalecają, już w pierwszym trymestrze ciąży, przyjmowanie witamin, najczęściej w zestawach prenatalnych, aby matce i rozwijającemu się płodowi nie zabrakło składników odżywczych, których tak bardzo potrzebują. Zwłaszcza że dieta kobiety w ciąży jest jedynym źródłem pożywienia dla jej dziecka, a zawarte w niej składniki muszą wystarczyć i matce, i dziecku. Nie chodzi tu jednak tylko o podstawowe witaminy i minerały.
Istnieją bowiem inne istotne składniki odżywcze – w tym kwas dokozaheksaenowy (DHA), cholina, luteina i zeaksantyna – które są niezbędne do prawidłowego rozwoju przede wszystkim oczu i mózgu dziecka. Odpowiednia podaż składników odżywczych zmniejsza także ryzyko wad rozwojowych u płodu i zaburzeń u matki, związanych z ciążą.
Wiele z omówionych w niniejszym artykule składników odżywczych nie było dostępnych w postaci suplementów w poprzednich dekadach. Czy to oznacza, że wszyscy mieliśmy niedobory i trzeba cofnąć się w czasie, aby je uzupełnić?
Nie, ponieważ nasze babki i matki czerpały je z pokarmów, jednak warto zaznaczyć, że najnowsze dane wskazują, że matka może wpłynąć na rozwój dziecka i jego przyszłe możliwości intelektualne, jeżeli zastosuje się do zaleceń lekarskich, dotyczących prenatalnej suplementacji1.
Dlaczego niedobory podczas ciąży są powszechne?
Wiele kobiet zakłada, że jeśli dobrze się odżywiały przed i w czasie ciąży, ich organizm otrzymuje wszystko to, czego potrzebuje do jej utrzymania. Jednak niedobory ważnych składników odżywczych, wynikające z nieprawidłowego odżywiania się, są bardziej powszechne niż myślimy.
Badania przeprowadzone w Europie Zachodniej dowiodły, że spożycie kluczowych składników odżywczych w okresie prenatalnym (przed poczęciem) przez kobiety w wieku rozrodczym pozostawiało wiele do życzenia. Około połowa z nich spożywała niewystarczającą ilość kwasu foliowego, 67% miała niedobory witaminy D, a ponad połowa nie spożywała wystarczającej ilości kwasów tłuszczowych omega-3, pochodzących z oleju rybnego.
Inne badanie obserwacyjne wykazało, że 26% kobiet w USA cierpi na niedobory jednego składnika odżywczego, a u wielu z nich stwierdzono poważne niedobory kilku z nich jednocześnie. Liczba ta wzrosła do 41% w przypadku kobiet w wieku od 19 do 50 lat i sięgała aż 47% w przypadku kobiet w ciąży i matek karmiących.
Oznacza to, że prawie 50% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym nie otrzymuje odpowiedniego pożywienia, zapewniającego optymalny rozwój płodu i zdrową ciążę1.
Suplementy prenatalne - moda czy konieczność?
Składniki odżywcze, które płód otrzymuje od matki, zapewniają mu prawidłowy wzrost i rozwój. Jeżeli niektórych z nich brakuje, organizm dziecka pozyskuje je z ciała matki (np. wapń), ale są wśród nich takie, które muszą być dostarczone z dietą, ponieważ w innym przypadku dziecko ich nie otrzyma. Takimi składnikami są kwasy tłuszczowe omega-3, pochodzący z oleju rybnego DHA i cholina, potrzebne do prawidłowego rozwoju mózgu.
Często spotyka się niedobory obu tych substancji. Kwas foliowy jest z kolei niezbędny do prawidłowego rozwoju mózgu i rdzenia kręgowego. Bez odpowiedniego poziomu kwasu foliowego mogą także wystąpić trwałe zaburzenia wzrostu płodu.
O ile wszyscy wiemy, że picie alkoholu, palenie tytoniu i zażywanie narkotyków przez ciężarne może trwale zaszkodzić zdrowiu jej dziecka, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że nieodpowiednie odżywianie w czasie ciąży może mieć również szkodliwy wpływ na zdrowie dziecka i zwiększać ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych.
Niedobory składników odżywczych narażają także przyszłą mamę na ryzyko takich powikłań ciąży, jak stan przedrzucawkowy (powikłanie ciąży charakteryzujące się wysokim ciśnieniem krwi), przedwczesny poród, cukrzycę ciążową i zahamowanie wzrostu płodu1.
Najbardziej krytycznym czasem dla rozwoju płodu są pierwsze tygodnie ciąży, czas, w którym wiele kobiet jeszcze nie zdaje sobie sprawy z tego, że spodziewa się dziecka. A to właśnie czas formowania mózgu i rdzenia kręgowego u płodu. Z tego powodu ważne jest, aby kobiety, które starają się zajść w ciążę lub myślą, że mogą zajść w ciążę, zwracały szczególną uwagę na swoją dietę i przyjmowane składniki odżywcze.
Kobiety karmiące piersią pozostają z kolei jedynym źródłem pożywienia dla swoich dzieci przez kilka miesięcy po porodzie, zatem one także powinny szczególnie dbać o dietę i monitorować spożycie składników odżywczych1.
Jak Omega-3 wpływa na zdrowie, wzrok i inteligencję dziecka?
Duża część mózgu składa się z substancji tłuszczowych, zwłaszcza fosfolipidów. Tworzą one błony komórek nerwowych, które przewodzą sygnały elektryczne w całym ciele. Dwa najważniejsze elementy budulcowe tych fosfolipidów to kwasy tłuszczowe omega-3 i cholina.
Jeden z kwasów tłuszczowych omega-3, DHA, pochodzący z oleju rybnego, jest jednym z najobficiej występujących w mózgu i ma kluczowe znaczenie dla jego rozwoju i kondycji przez całe życie. Niestety, zdecydowana większość kobiet w wieku rozrodczym w USA nie spożywa odpowiedniej ilości DHA i choliny. Jest to poważny problem dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią.
Niedobory DHA i choliny mogą bowiem prowadzić do poważnych problemów w rozwoju mózgu i oczu płodu oraz niemowlęcia (kształtowanie się tych narządów nie kończy się z chwilą porodu).
Udowodniono, że u zwierząt niskie spożycie choliny przez ciężarne samice opóźnia rozwój mózgu, co skutkuje mniejszą objętością mózgu po urodzeniu oraz problemami wzrokowymi i poznawczymi. Zaburzeniu ulega rozwój gałek ocznych, co prowadzić może do trwałych problemów ze wzrokiem. Jednak zwiększenie spożycia DHA i choliny wspomaga rozwój mózgu i narządu wzroku oraz poprawia ich funkcjonowanie1.
DHA i kwas arachidonowy, dwa kwasy tłuszczowe niezbędne dla rozwoju ludzkiego mózgu, są szczególnie istotne w ostatnim trymestrze ciąży i pierwszych kilku miesiącach życia niemowlęcia.
W tym okresie mózg szybko rozwija się i rośnie, gwałtownie zwiększając swoją masę i zawartość DHA oraz kwasu arachidonowego. W szczególności DHA gromadzi się w istocie szarej mózgu (gdzie znajdują się ciała komórek mózgowych) i siatkówkach oczu. Wiadomo, że niedobór DHA w tych tkankach powoduje osłabienie wzroku i opóźnienie rozwoju psychomotorycznego.
Szacuje się, że w trzecim trymestrze płód gromadzi 67 mg DHA dziennie. Międzynarodowe Towarzystwo ds. Badań nad Kwasami Tłuszczowymi i Lipidami zaleca kobietom w ciąży spożywanie przynajmniej 300 mg DHA dziennie.
W dwóch badaniach przeprowadzonych z udziałem kobiet stwierdzono, że średnie dzienne spożycie DHA wynosiło jedynie 82-160 mg, a 90% kobiet spożywało mniej niż zalecane minimum 300 mg. Dolna granica zakresu spożycia DHA wynosiła 24 mg na dzień. Chociaż spożycie DHA przez matki jest różne na całym świecie, liczby te sugerują, że wiele kobiet spożywa ilości DHA graniczne lub niewystarczające do zapewnienia optymalnego rozwoju mózgu ich dzieci2.
Przeprowadzane od połowy lat 80. XX wieku badania na zwierzętach dowiodły bezspornie, że kluczową rolę w rozwoju mózgu zarówno w okresie prenatalnym, jak i poporodowym pełni właśnie DHA, przy czym stany niedoborów są powiązane z deficytami w rozwoju mózgu, wzroku i słuchu.
Badania na rezusach wykazały, że zarówno prenatalne, jak i pourodzeniowe niedobory DHA powodowały zmniejszenie ostrości wzroku i przyczyniały się do nieprawidłowego funkcjonowania siatkówki.
Te same badania wykazały, że nawet przy pourodzeniowej suplementacji DHA, poziom tej substancji w siatkówce pozostawał niski po trzech latach życia, a poziom aktywności elektrycznej siatkówki był poniżej normy. Autorzy badania doszli zatem do wniosku, że prenatalny niedobór DHA może mieć długotrwałe skutki dla siatkówki, których nie można odwrócić poprzez uzupełnienie niedoborów w okresie niemowlęcym.
Wykazano także, że prenatalne suplementy zawierające DHA chronią samice szczurów przed eksperymentalnie wywołanym uszkodzeniem mózgu u ich potomstwa. Takie badania podkreślają znaczenie włączania DHA do prenatalnych suplementów diety.
Przeprowadzono również liczne badania z udziałem ludzi i wykazano, że w wielu przypadkach płody nie otrzymują odpowiedniej ilości DHA w krytycznym trzecim trymestrze ciąży. Badania te pokazują, że matki przyjmujące suplementy zawierające DHA rzadziej rodzą przedwcześnie, rodzą także większe i zdrowsze dzieci, które do co najmniej czterech lat wypadają lepiej w testach inteligencji i ostrości wzroku.
Suplementacja DHA wydłużała czas trwania ciąży o prawie tydzień w grupie kobiet z wysokim ryzykiem porodu przedwczesnego. Zaobserwowano również tendencję do wyższej masy urodzeniowej, długości ciała i obwodu głowy u noworodków urodzonych przez matki suplementowane DHA.
Konkretne dowody na wpływ DHA na funkcjonowanie mózgu noworodka pochodzą z kolei z badania z 2002 roku, które wykazało większą dojrzałość ośrodkowego układu nerwowego (mierzoną na podstawie wzorców snu) u niemowląt urodzonych przez matki z wyższym poziomem DHA w osoczu.
Matki, które suplementowały olej z wątroby dorsza, zawierający wysokie stężenie DHA, urodziły dzieci ze znacznie wyższym poziomem DHA w błonach komórkowych. Noworodki, które po urodzeniu miały bardziej „dojrzałe” wzorce fal mózgowych, miały również wyższy poziom DHA. Istnieją dowody na to, że przyjmowanie preparatów zawierających DHA w czasie ciąży bezpośrednio wpływa na funkcje poznawcze i inteligencję dziecka. W randomizowanym, kontrolowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą 6 kobietom w 18. tygodniu ciąży zaczęto podawać olej z wątroby dorsza (zawierający 1183 mg DHA) lub olej kukurydziany (placebo) i kobiety przyjmowały go do trzech miesięcy po porodzie.
Wszystkie niemowlęta biorące udział w badaniu były karmione piersią do co najmniej trzeciego miesiąca życia. Dzieci, których matki otrzymywały suplement oleju z wątroby dorsza, w wieku czterech lat osiągały znacznie wyższe wyniki w testach inteligencji w porównaniu z dziećmi, których matki otrzymywały olej kukurydziany. Bardziej złożona analiza statystyczna tych danych wykazała, że spożycie DHA przez matkę w czasie ciąży było jedyną istotną zmienną związaną z wynikiem przetwarzania umysłowego w wieku czterech lat.
W swoim podsumowaniu wpływu stosowania DHA na rozwój mózgu i funkcji poznawczych niemowlęcia, panel ekspertów powołany przez Harvard Center for Risk Analysis doszedł do wniosku, że przy każdym zwiększeniu spożycia DHA przez matkę o 100 mg dziennie, IQ dziecka (iloraz inteligencji, miara zdolności poznawczych) wzrasta o 0,13 punktu. Przekładałoby się to na prawie 6-punktowy wzrost IQ wśród dzieci kobiet, które suplementują 4,5 grama DHA dziennie.
Podobnie jak mózg, siatkówka oka składa się prawie wyłącznie z komórek nerwowych o bardzo wysokim poziomie aktywności, a także o wysokim poziomie DHA w błonach komórkowych.
Chociaż bezpośredni pomiar wzroku u noworodków nie jest możliwy, aktywność elektryczną siatkówki można zbadać za pomocą oceny wzrokowego potencjału wywołanego, który szybko wzrasta w bezpośrednim okresie poporodowym. Niemowlęta z wyższym poziomem DHA mają bardziej dojrzałe wzorce wzrokowego potencjału wywołanego w ciągu 10–16 tygodni po urodzeniu, wrażliwość siatkówki na światło jest również większe2.
DHA w wieku niemowlęcym
Badania na zwierzętach wykazały, że pozbawienie osobników kwasów tłuszczowych omega-3, takich jak DHA, nasila depresję i zwiększa agresję. Naukowcy postawili zatem niedawno hipotezę, że zmniejszone spożycie kwasów tłuszczowych omega-3 może być czynnikiem ryzyka rozwoju depresji i samobójstwa u ludzi, co potwierdzają pewne dowody uzyskane od ochotników – sugerują one, że zwiększone spożycie tych tłuszczów może zmniejszyć częstotliwość i nasilenie zachowań impulsywnych i agresji.
Odkrycia te mają sens biochemiczny, ponieważ DHA odgrywa ważną rolę w łagodzeniu reakcji człowieka na stres poprzez swoją rolę w regulacji wydzielania mediatorów stresu, takich jak katecholaminy (adrenalina i noradrenalina) oraz czynników prozapalnych, czyli cytokin.
W randomizowanych, kontrolowanych badaniach wykazano, że suplementacja DHA zapobiega agresji u dziewcząt w wieku 9–12 lat i zmniejsza odczuwanie stresu u dorosłych. Z tego m.in. powodu, coraz częściej przepisuje się suplementy, zawierające olej rybi, dzieciom z zaburzeniami samokontroli i deficytami uwagi.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dzieci może być bowiem związany z niedoborami lub nadmiernym rozkładem DHA i powiązanych lipidów. Z kolei u dorosłych objawami ADHD stwierdza się niższy poziom DHA we krwi niż u osób zdrowych.
Niski poziom DHA w osoczu powiązano także z innymi zaburzeniami neuropsychologicznymi, w tym chorobą Alzheimera, schizofrenią i depresją, a badania nad suplementacją DHA pokazują, że DHA wspomaga leczenie tych przypadłości.
Wczesne badania nad suplementacją DHA u dzieci z ADHD dały jednak sprzeczne wyniki, chociaż wszystkie wykazały, że DHA jest bezpieczny i dobrze tolerowany. Dopiero w 2005 roku Alex Richardson i jego współpracownicy z Uniwersytetu Oksfordzkiego wykazali skuteczność suplementacji DHA w grupie dzieci w wieku szkolnym z zaburzeniami rozwojowymi.
Schorzenie to dotyka aż do 5% dzieci w wieku szkolnym i jest ściśle powiązane z innymi powszechnymi zaburzeniami, takimi jak dysleksja i ADHD. W randomizowanym, kontrolowanym badaniu, w którym wzięło udział 117 dzieci w wieku 5–12 lat, suplementacja kwasami tłuszczowymi omega-3 spowodowała znaczną poprawę w czytaniu, pisowni i zachowaniu2.
Kwas foliowy zmniejsza ryzyko wad wrodzonych
Jednym z najważniejszych procesów w rozwoju układu nerwowego jest powstawanie cewy nerwowej. Ten krytyczny etap ma miejsce zaledwie kilka tygodni po zapłodnieniu. Cewa nerwowa tworzy się z tkanki, która zwija się w „rurkę” i ostatecznie z niej powstaje zarówno mózg, jak i rdzeń kręgowy. Jej zamknięcie to delikatny proces. Jeśli warunki nie są odpowiednie, może się to nie udać, a skutki mogą być katastrofalne.
Jeżeli koniec cewy nerwowej nie zamknie się prawidłowo i dochodzi wskutek tego do zaburzenia rozwoju rdzenia kręgowego, mówimy o rozszczepie kręgosłupa. W najcięższych postaciach może to skutkować paraliżem nóg oraz problemami trawiennymi i moczowymi, które utrzymują się przez całe życie oraz skracają oczekiwaną długość życia. Jeśli przednia część rurki nie zamknie się, zagraża to rozwojowi mózgu. W najgorszym przypadku może to skutkować bezmózgowiem – śmiertelną chorobą, w wyniku której dziecko rodzi się bez części mózgu i czaszki.
Główny czynnikiem ryzyka wystąpienia wad cewy nerwowej są niedobory kwasu foliowego u matki. Problem jest poważny, ponieważ u około połowy kobiet w wieku rozrodczym diagnozuje się niedobory kwasu foliowego, wynikające z braków tego składnika w diecie. Przyjmowanie kwasu foliowego – szczególnie w jego najbardziej aktywnej biologicznie formie, zwanej 5-MTHF – może znacząco zmniejszyć ryzyko wad cewy nerwowej. Ponieważ te anomalie występują na tak wczesnym etapie ciąży, suplementację folianami należy rozpocząć przed poczęciem.
Karotenoidy wspomagają rozwój oczu i mózgu
Karotenoidy to pigmenty występujące w wielu warzywach, ziołach i owocach. Jednym z najbardziej znanych jest beta-karoten, który ulega przekształceniu w witaminę A i jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku.
W siatkówce barwniki te pochłaniają światło niebieskie, które w przeciwnym razie mogłoby spowodować uszkodzenie delikatnych struktur oka. Mają one także działanie neuroprotekcyjne i korzystnie wpływają na funkcjonowanie narządu wzroku i mózgu.
Badania wykazały, że poziom luteiny i innych karotenoidów w siatkówce oka koreluje z wydajnością poznawczą zarówno u małych dzieci, jak i osób starszych. Karotenoidy przynoszą korzyści nie tylko dziecku.
Wykazano również, że duże spożycie sprzyja zdrowej ciąży, zmniejszając ryzyko stanu przedrzucawkowego, cukrzycy ciążowej, przedwczesnego porodu i opóźnienia wzrostu płodu. W rzeczywistości wyższy poziom luteiny wiązał się ze zmniejszonym ryzykiem stanu przedrzucawkowego, jednego z najczęstszych zaburzeń ciąży, które może być śmiertelne dla matki.
Jednak typowe produkty multiwitaminowe nie są przeznaczone do zaspokojenia wyjątkowych potrzeb kobiety w ciąży. Warto zatem, aby panie sięgały po preparaty przeznaczone i specjalnie skomponowane z uwzględnieniem potrzeb kobiet w ciąży.
Prawidłowe odżywianie w czasie ciąży ma kluczowe znaczenie dla zdrowego rozwoju dziecka i zdrowia matki. Dostarczenie odpowiednich ilości określonych składników odżywczych jest absolutnie niezbędne do zdrowego, prawidłowego rozwoju płodu i dziecka oraz zmniejszają ryzyko wad wrodzonych, problemów rozwojowych i powikłań ciąży.
Rozpoczynając suplementację przez zajściem w ciążę i kontynuując ją w czasie karmienia piersią, kobiety powinny upewnić się, że otrzymują wszystkie niezbędne witaminy, minerały i składniki odżywcze, które wspierają zdrowy rozwój narządu wzroku, mózgu i innych ważnych struktur ciała dziecka.
Copyright 2023. All rights reserved.
Reprinted with exclusive permission of Life Extension®
https://www.lifeextension.com/magazine/2019/11/improve-odds-of-creating-super-babies
https://www.lifeextension.com/magazine/2006/7/report_dha
- https://www.lifeextension.com/magazine/2019/11/improve-odds-of-creating-super-babies
- https://www.lifeextension.com/magazine/2006/7/report_dha
