Czy szkoła jest zdrowa?

Zgodnie z prawem lekcje powinny być rozłożone równomiernie, jednak braki kadrowe w szere­gach nauczycieli oraz niewystar­czająca liczba sal często nie pozwalają na właściwe ułożenie planu. Maksy­malna liczba uczniów w klasie również zależy od etapu edukacyjnego: w klasach I-III wynosi 25, natomiast w klasach IV-VIII – 30 dzieci. W obliczu wojny na Ukrainie w marcu 2022 r. wprowa­dzono zmiany pozwalające na przyjmo­wanie dzieci ukraińskich do polskich placówek oświatowych, co zwiększyło maksymalną liczbę dzieci w klasach.

Hałas w szkole

Jednym z najbardziej szkodliwych, do­kuczliwych i powszechnych aspektów uczęszczania do szkoły jest hałas. Jego natężenie zależy od wielkości placówki i liczby uczniów, jednak nie bez powodu nauczyciele porównują pracę w szko­le do pracy na lotnisku – natężenie hałasu w korytarzu podczas przerwy może być porównywalne do pracy przy startujących samolotach.

Poziom dźwięku w korytarzach oraz na sto­łówkach szkolnych zwykle utrzymuje się w granicach 80-90 dB, natomiast podchodzący do lądowania samolot pasażerski to natężenie 80-85 dB! Nawet podczas lekcji, w zależności od jej rodzaju, poziom hałasu wynosi 53-77 dB¹. Ma to szereg negatywnych skutków, jednak przede wszystkim utrudnia naukę z prozaicznych powo­dów: głos nauczyciela często nie może się przebić przez panujący zgiełk.

Wielu wrażliwych uczniów nie radzi sobie z tym aspektem nauki szkolnej, który powoduje u nich zmęczenie, bóle głowy i drażliwość objawiającą się także po zakończeniu zajęć szkol­nych, a także nie pozwala się skupić i zniechęca do uczęszczania do szkoły.

Jak pomóc dziecku? W walce z hała­sem w szkole niezwykle ważna jest współpraca między szkołą i rodzica­mi. Może to być np. dofinansowanie ze środków Rady Rodziców zamonto­wania wygłuszających paneli ścien­nych lub sufitowych. Niektóre szkoły wydzielają w zacisznych miejscach specjalne kąciki do odpoczynku dla uczniów i wymieniają agresywne dzwonki na tzw. bezstresowe, odtwa­rzające przyjemną dla ucha melodię².

Zbyt ciężkie tornistry przyczyną wad postawy

Przeciążone tornistry, a także źle do­brane do wzrostu dzieci krzesła i ławki mogą niekorzystnie wpływać na krę­gosłupy uczniów. Model spędzania przez dzieci wolnego czasu również nie sprzyja zdrowiu kręgosłupa – za­bawy podwórkowe zostały zastąpione spędzaniem czasu przed ekranem. Efekty takiego stanu rzeczy są bardzo niepokojące: badanie przeprowadzone w Hiszpanii wykazało, że 52% uczniów zmaga się z bólem w dolnym odcinku kręgosłupa, a dolegliwości te zaczyna­ją się już w wieku 10 lat³. W polskiej rzeczywistości ból kręgosłupa dotyczy 39,4% badanych dzieci, z których 63% wymieniało ból w dolnym odcin­ku kręgosłupa. W tym miejscu warto podkreślić, że wśród dzieci cierpiących na ból kręgosłupa dominującą aktyw­nością jest oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe oraz słuchanie muzyki, natomiast wśród ich rówie­śników, którzy nie skarżą się na ból kręgosłupa – aktywność fizyczna⁴.

Jak pomóc dziecku? Przede wszystkim postaraj się odciążyć kręgosłup naj­młodszych. Sprawdzaj zatem zawartość plecaka i usuwaj niepotrzebne rzeczy. Jeśli w szkole potomek dysponuje wła­sną szafką, ustal, żeby do domu zabie­rał tylko te książki i zeszyty ćwiczeń, których potrzebuje do wykonania pracy domowej lub nauki – reszta niech zo­staje w szafce. Warto też zainteresować problemem Radę Rodziców lub dyrek­cję, wiele szkół decyduje się bowiem na zakup dodatkowych kompletów książek, aby dzieci nie musiały ich przynosić z domu. Można też zamienić zwykły plecak na taki, który, niczym walizka, wyposażony jest w kółka.

Jeśli dziecko skarży się na kręgo­słup, naucz je zachowywania prawi­dłowej postawy podczas siedzenia, z łokciami opartymi na blacie, wy­prostowanymi plecami i prosty­mi, nieskrzyżowanymi nogami.

• Ogranicz mu też dostęp do komórki i tabletu Naukowcy ostrzegają, że cią­głe pochylenie głowy i wpatrywanie się nieruchomo w ekran przy stałym napięciu trzymających urządzenie mięśni rąk i obręczy barkowej także może przyczyniać się do wad po­stawy i bólów kręgosłupa oraz po­wodować napięciowe bóle głowy.
• Zadbaj o czas na aktywność fizyczną Nasz organizm i wszystkie jego narządy, począwszy od układu krwionośnego, przez pokarmowy, aż po kręgosłup, stworzony jest do ruchu, dlatego dłu­gotrwałe zamieranie w jednej pozycji, jakie ma miejsce podczas siedzenia w ławce, jest po prostu szkodliwe.
• Umów wizytę u lekarza Jeżeli, widzisz, że potomek często przyjmuje niewłaści­wą pozycję, wybierz się z nim do oku­listy. Dzieci często siedzą skrzywione i patrzą jednym okiem lub zbytnio pochylają się nad zeszytami, jeśli źle widzą. Taki nawyk zaś utrwala się i pro­wadzi do wad postawy, a wtedy niepra­widłowe napięcia powstające w układzie mięśniowo-szkieletowym dają o sobie znać właśnie jako ból kręgosłupa.
• Zaprowadź też pociechę do ortopedy – może się bowiem okazać, że win­nym bólów kręgosłupa nie jest ciężki plecak, ale wada postawy wynikająca z innych przyczyn, np. skoliozy. Wte­dy konieczna będzie fizjoterapia lub rehabilitacja korygująca postawę⁵.

Głodni i niewyspani uczniowie

Według Ogólnopolskiego Programu Badawczo-Edukacyjnego Zdrowa Klasa zaledwie 65% uczniów z klas 1-8 co­dziennie je śniadanie. 35% nie jada po­rannego posiłku wcale lub je go bardzo rzadko. Oznacza to więc, że średnio co 3. dziecko w Polsce wychodzi z domu bez śniadania. Podobnie niepokojąco wygląda kwestia snu – wiele dzieci w wieku szkolnym nie śpi zalecanych 9-11 godz. na dobę (w przypadku star­szych dzieci zalecane jest 8 do 10 godz.). Powodem tutaj nie są raczej obowiązki szkolne, ale spędzanie czasu w sieci lub na graniu w porze wieczorno-nocnej, wobec czego rodzice często są bezradni. Tymczasem badania pokazują, że efek­ty niedoborów snu mogą być drama­tyczne dla rozwijającego się mózgu. Prowadzone w latach 2016-18 badanie dzieci w wieku 6-12 lat wykazało, że te pozbawione wystarczającej ilości snu mają mniejsze objętościowo mózgi z mniejszą ilość istoty szarej i mniej­szą ilością połączeń neuronowych⁶.

Jak pomóc dziecku? Śniadanie to naj­ważniejszy posiłek, który powinien dostarczać nawet do 30% dziennej dawki energii. Zwłaszcza że odbior­cą aż 20% z niej jest mózg, który jeśli nie otrzyma śniadania, pracuje mniej wydajniej. W efekcie młody człowiek nie jest w stanie się skon­centrować i zapamiętywać podawa­nych przez nauczycieli informacji.

• Aby ułatwić potomstwu za­sypianie, wprowadź ograniczenia w wie­czornym korzystaniu z telefonu, tabletu oraz oglądaniu TV. Niebieskie światło emitowane przez ekrany tych urządzeń oddziałuje na nasz układ hormonalny i rozbudza wtedy, kiedy organizm po­winien przygotowywać się do snu. Wy­wietrz pokój dziecka przed snem, nawet gdy na zewnątrz jest chłodno, Najlepiej zasypia się w temperaturze 18-20°C.

• Zadbaj o odpowiednią dietę – niedo­bory pewnych składników odżywczych, zwłaszcza w młodym, szybko rozwija­jącym się organizmie mogą przyczyniać się do zaburzeń snu. Dlatego w diecie ucznia powinny znaleźć się kwasy tłuszczowe omega-3, które znajdzie­my w tłustych rybach, oleju lnianym, siemieniu lnianym i orzechach, kwas foliowy (szpinak, sałata, fasola, jaja), witamina B12 (mięso, podroby, owo­ce morza, jaja, sery) oraz żelazo – jego najlepszym źródłem są podroby, czer­wone mięso i zboża. Menu dziecka powinno zawierać także jak najwięcej rozmaitych warzyw i owoców, które są źródłem przeciwutleniaczy, takich jak witaminy A, C i E, polifenole, karotenoidy i antocyjany. Substancje te niszczą wolne rodniki tlenowe, które nasz organizm wytwarza w nadmiarze w stresie i na skutek niewyspania się mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie i samopoczucie potomka.

Sezonowe infekcje

Zamknięcie wielu osób używających wspólnych sprzętów w ograniczonej przestrzeni sprzyja transmisji wirusów i bakterii. Naukowcy od lat zastanawiają się, jak ograniczyćrozprzestrzenianie się chorób w szkołach. I tak naukowcy z Anglii ustalili, że nie wszystkie szkoły w równym stopniu sprzyjają temu zjawisku, a model szerzenia się chorób zależy od mikroba (pewne wirusy przenoszą się szybciej na nowego nosiciela niż inne), wieku dzieci i rodzaju szkoły. Najbardziej zagrożeni są uczniowie uczący się w dużych, publicznych szkołach podstawowych goszczących w swoich murach zarówno małe dzieci, jak i nastolatki. Im starsze dzieci oraz im mniejsza i bardziej wyspecjalizowana wiekowo szkoła, tym mniejsze ryzyko transmisji wirusów i bakterii⁷.

Jak pomóc dziecku? Mimo wszystkich środków zaradczych, zastosowanych przed nas i szkołę, nie unikniemy infekcji. Jednak możemy wzmacniać odporność dziecka, aby nawet jeśli choroby nie da się uniknąć, mogło ją przejść łagodniej. A gdy zachoruje, poza stosowaniem działających przeciwgorączkowo, napotnie i wykrztuśnie naparów z kwiatu lipy, soku z malin czy syropu z cebuli, warto sięgnąć po inne sprawdzone, naturalne leki.

Zmęczenie wśród uczniów

Liczba godzin zawarta w podstawie programowej może nie wydawać się zbyt przytłaczająca, jednak to nie wszystkie obowiązki uczniów. Należy pamiętać, że doliczamy do tego dodatkowe godziny lekcyjne, takie jak kolejny język obcy, religia czy zajęcia wyrównawcze, czas potrzebny na odrobienie lekcji oraz zajęcia dodatkowe. Nadmierne zmęczenie dotyczy przede wszystkim nastolatków – odsetek dzieci zmagających się z przemęczeniem wynosi 60-62%8.

Jak pomóc dziecku? Przemęczenie fizyczne i psychiczne to trudny przeciwnik, wymaga bowiem kompleksowego podejścia do problemu i zmian…

• Dobrze zaplanuj dzień – pociecha musi mieć czas wolny. Uważaj, aby nie ob­ciążać jej zbyt wieloma obowiązkami szkolnymi, domowymi lub pozaszkol­nymi. Pomóż dziecku w planowaniu i organizacji swojego czasu, aby uniknąć sytuacji, w których poczucie niewy­starczającego czasu wywołuje stres.
• Zadbaj o odpowiednią ilość ruchu – aktywność fizyczna pobudza wy­dzielanie endorfin, które nie tylko wprawiają w dobry nastrój, ale po­budzają również mózg do pracy i zwiększają kreatywność oraz pod­noszą poczucie własnej wartości.
• Nie unikaj rozmowy – przemęczenie może mieć jedynie podłoże psychiczne. Stwórz przyjazną atmosferę do rozmów z dzieckiem. Pozwól mu wyrażać swoje uczucia i myśli, abyś mógł zrozumieć, co może przyczyniać się do stresu. Udzielaj wsparcia i okazuj empatię, kiedy dziecko ma trudności. Daj mu do zrozumienia, że może na Tobie polegać.
• Zapewnij czas na relaks i zabawę, aby dziecko mogło oderwać się od obowiąz­ków. Wspólne spędzanie czasu pozwoli Ci na bieżącą obserwację jego zachowań.
  Jeśli pomimo podjętych działań po­tomek nie odzyskał wigoru, warto wy­konać podstawowe badania, czasami bowiem zmęczenie może być objawem anemii, obecności pasożytów w jeli­tach lub niedoczynności tarczycy.

Jak wzmocnić odporność dziecka?

Odporność dziecka jest kluczowa dla jego zdrowia i samopoczucia, zwłaszcza w środowisku szkolnym, gdzie łatwo mogą się rozprze­strzeniać różnego rodzaju infekcje. Wzmacnianie układu immuno­logicznego swojej pociechy zacznij od zapewnienia jej zdrowych i zróżnicowanych posiłków bogatych w witaminy, minerały i białko. Owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty, białe mięso i ryby po­mogą wzmocnić jego układ odpornościowy. Unikaj nadmiaru cukru i przetworzonej żywności. Wspieraj odporność poprzez zapew­nienie organizmowi wystarczającej ilości witamin i minerałów.

• Witamina C jest silnym antyoksydantem, który pomaga w ochronie komórek przed uszkodzeniem, wspiera produkcję białych krwinek (limfocytów) oraz wzmacnia barierę śluzową w drogach oddechowych. Warto przyjmować ją profilaktycz­nie, zanim zaatakuje infekcja. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że regularne przyjmowanie witaminy C wiąza­ło się z 8% skróceniem czasu trwania przeziębienia. Ponadto, że u osób ją przyjmujących choroba miała łagodniejszy przebieg.
• Witamina D wpływa na zdolność organizmu do zwalczania infekcji poprzez regulację aktywności komórek odpornościo­wych. Według różnych badań uczestniczy ona w wytwarza­niu tzw. naturalnych antybiotyków (katelicydyny i defensyny) oraz reguluje funkcje limfocytów T5. W efekcie co czwarta osoba z niedoborem D3 zmaga się z nawracającymi infekcja­mi górnych dróg oddechowych. Na naszej szerokości geogra­ficznej w okresie jesienno-zimowym niezbędna jest zatem suplementacja, przynajmniej od września do kwietnia.
  Jednak wzrost stężenia poziomu słonecznej witaminy w su­rowicy pociąga za sobą nieprawidłowe, wzmożone wchłanianie jelitowe wapnia. By tego uniknąć, witaminę tę najlepiej sto­sować razem z witaminą K2, która reguluje aktywność sub­stancji odpowiedzialnych za prawidłowy transport wapnia.

• Cynk jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania komó­rek odpornościowych. Jego deficyt może osłabić zdolność orga­nizmu do zwalczania infekcji. Naukowcy udowodnili, że nawet niewielki jego niedobór zakłóca równowagę między limfocyta­mi Th1 i Th2 oraz powoduje zaburzenia układu odpornościowego. Liczne badania in vitro oraz kliniczne potwierdziły skuteczność cynku w zwalczaniu wirusów przeziębienia, grypy i opryszcz­ki. Przy podawaniu tabletek do ssania zawierających glukonian cynku zaobserwowano również skrócenie czasu występowania takich objawów, jak gorączka, nieżyt nosa i złe samopoczucie.
• Kwasy omega-3 mają właściwości przeciwzapalne, wzmac­niają mechanizmy obronne organizmu i przyspieszają jego regenerację po przebytej infekcji. Ich pozytywne działanie polega m.in. na hamowaniu nadmiernej odpowiedzi immu­nologicznej, a także ograniczaniu ostrości przebiegu pro­cesów zapalnych o etiologii wirusowej i bakteryjnej4.

• Glutation uznawany jest za najpotężniejszy antyoksydant – zwalczając wolne rodniki, wspomaga funkcjonowanie ukła­du odpornościowego. Jego obecność jest konieczna do rozwoju limfocytów, przez co bezpośrednio wpływa na polepszenie od­powiedzi immunologicznej. Zapewnia również sprawność ko­mórek odpornościowych, zwanych naturalnymi zabójcami (NK), które stoją w pierwszej linii obrony przed infekcjami. Warto przyjmować go wraz z witaminą C, ponieważ zwiększa ona jego poziom w komórkach układu odpornościowego.
• Koenzym Q10 to potężny antyutleniacz, niezbędny do tworzenia energii komórkowej w całym organizmie, w tym mitochiondrialnej. Jego niedobory wiążą się bezpośrednio z osłabieniem układu od­pornościowego, a w badaniu na myszach wykazano, że po podaniu suplementu gryzonie wykazywały o wiele większą odporność na wirusa grypy.
• Witamina E jest antyoksydantem, który pomaga chro­nić komórki przed uszkodzeniem oksy­dacyjnym, co może poprawić ogólną funk­cję odpornościową.

Problemy z koncentracją

Skupienie i koncentracja to ważne umie­jętności, szczególnie w okresie nastolet­nim, gdy uczniowie mają do czynienia z intensywnymi wymaganiami eduka­cyjnymi i rosnącą liczbą obowiązków.

Jak pomóc dziecku?

• Zadbaj o zapewnienie wystarcza­jącej ilości snu dla prawidłowe­go funkcjonowania umysłu.
• Ustal wyznaczone miejsce do na­uki, które jest wolne od rozpra­szaczy i dobrze oświetlone.
• Zachęcaj do wprowadzania krót­kich przerw w czasie nauki. Co jakiś czas przerwa na oddech, rozcią­ganie się czy krótka aktywność fi­zyczna może odświeżyć umysł.
• Naucz swojego nastolatka podstawo­wych technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychanie, medytacja lub joga. Mogą one pomóc w reduk­cji stresu i poprawie koncentracji.
• Wprowadź do diety zdrowe po­siłki bogate w witaminy, mine­rały i składniki odżywcze.
• Regularna aktywność fizyczna może poprawić ukrwienie mózgu i ogólną wydolność organizmu, co może przy­czynić się do lepszej koncentracji.
• Zachęcaj do regularnego odpoczyn­ku i angażowania się w aktywno­ści rozrywkowe, które sprawiają dziecku przyjemność i pozwalają odciągnąć umysł od obowiązków.
• Unikanie multi-taskingu – nauka przy jednoczesnym korzystaniu z telefonu czy innych urządzeń elek­tronicznych może prowadzić do roz­proszenia uwagi. Zachęcaj do sku­pienia na jednym zadaniu na raz.

Choć środowisko szkolne jest opre­syjne, męczące, hałaśliwe, konflik­togenne, a na dokładkę stawia przed dzieckiem i rodzicem czasami wygóro­wane oczekiwania, nie zapominajmy, że jest odzwierciedleniem w mniej­szej skali naszego dorosłego świata. Jeśli nauczymy dzieci radzić sobie z problemami i niedogodnościami, jakie są udziałem uczniów, to w dużej mierze wyposażymy je i przygotu­jemy do życia w społeczeństwie.