Badanie krwi - jak zbadać poziom witamin w organizmie?

Witaminy przyjmujemy wraz z pożywieniem. Dodatkowo witamina D jest syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, a witamina K₂ wytwarzana jest przez bakterie w jelicie grubym. Głównymi źródłami pozostałych witamin są warzywa i owoce, a także produkty mleczne, ryby, mięso, jajka, orzechy i oleje roślinne.

W przypadku niedoboru witamin zaleca się przyjmowanie preparatów uzupełniających ich poziom. Warto jednak przed zastosowaniem sztucznego wspomagania wykonać badania laboratoryjne i sprawdzić poziom witamin we krwi. Nadmierne przyjmowanie preparatów witaminowych jest bowiem szkodliwe. Dotyczy to w szczególności witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak A, D, K, E, które są magazynowane w organizmie, co może doprowadzić do problemów zdrowotnych.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie, na przykład C i witaminy z grupy B, są wydalane z moczem. Wszystkie podane wartości referencyjne mają wyłącznie charakter informacyjny.

Jak zbadać poziom witamin w organizmie? Jakie witaminy warto zbadać?

Badanie poziomu witaminy A (retinol) we krwi

Wartości referencyjne dla witaminy A: < 7 lat: 0,2-0,43 mg/l; 7-13 lat: 0,26-0,49 mg/l; 13-20 lat: 0,26-0,72 mg/l; > 20 lat: 0,3-0,8 mg/l

Metoda oznaczania witaminy A: HPLC - wysokosprawna chromatografia cieczowa

Witamina A jest rozpuszczalna w tłuszczach. Najlepszym źródłem tej witaminy są produkty pochodzenia zwierzęcego. Jej prowitamina, czyli beta-karoten, znajduje się w produktach roślinnych i jest w organizmie zamieniana w witaminę A.

Szczególnie bogate w beta-karoten są jarmuż, dynia, pomidory, pietruszka, papryka, szpinak, marchew, mango i brzoskwinie. Dla lepszebo przyswajania witaminy A warto dodać odrobinę oleju do surówki czy sałaty.

Witamina A to jeden z najważniejszych związków wpływających na naszą odporność. Chroni nabłonek układu oddechowego przed drobnoustrojami, zapobiega zakażeniom, pomaga zwalczać bakterie i wirusy, utrzymuje prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci, a także wpływa na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych. Działa przeciwnowotworowo, uczestniczy m.in. w odnowie komórek, wytwarzaniu kortyzolu (hormon steroidowy), estrogenów i plemników o dużej ruchliwości. Poza tym poprawia wzrok i wpływa pozytywnie na oskrzela i pęcherz moczowy. Reguluje wzrost tkanki nabłonkowej i innych komórek organizmu.

W świecie zachodnim rzadko dochodzi do niedoboru witaminy A. Zagraża on jedynie wegetarianom, kobietom w ciąży i matkom karmiącym, a także osobom cierpiącym na choroby żołądka i jelit oraz palącym papierosy.

Najczęstszymi oznakami niedoboru witaminy A są wysuszone spojówki i śluzówka pochwy. W skrajnych przypadkach dochodzi także do regresji jąder i jajników. Powtarzają się infekcje górnych dróg oddechowych i oskrzeli. Występują też zmiany trądzikowe i zrogowacenie skóry oraz kurza ślepota. Zmniejsza się apetyt, może pojawić się biegunka.

Poziom witaminy B1 (tiamina) we krwi

Wartości referencyjne dla witaminy B1: powyżej 49 μg/l

Metoda oznaczania witaminy B1: HPLC - wysokosprawna chromatografia cieczowa

Tiamina pełni ważną funkcję w działaniu wegetatywnego układu nerwowego i w procesie przemiany materii. Jest niezbędna do utrzymania prawidłowego rytmu serca oraz funkcjonowania mięśni, wpływa na zdolność koncentracji, usuwa z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii i zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału serca oraz udaru mózgu. Tiamina jest rozpuszczalna w wodzie i nie może być przez organizm długotrwale magazynowana.

Do najczęstszych oznak niedoboru witaminy B₁ zalicza się: pieczenie stóp, osłabienie i bóle mięśni, zaburzenia rytmu serca oraz odczuwanie niepokoju. W organizmie gromadzi się woda i następuje zaburzenie metabolizmu węglowodanów. Towarzyszy temu zmęczenie i drażliwość, dochodzi do zaburzeń koncentracji, procesu uczenia się i zapamiętywania. Pojawiają się nastroje depresyjne. Niedobór witaminy B₁ jest wynikiem złego odżywiania, choroby alkoholowej, picia nadmiernej ilości kawy i herbaty, zbyt niskiego poziomu magnezu oraz zaburzenia procesu przyswajania tej witaminy.

Tiamina występuje w nielicznych produktach spożywczych. Możemy ją znaleźć w kiełkach pszenicy, ziarnach słonecznika, drożdżach piwnych, fasoli, płatkach owsianych i w zielonym groszku.

Witamina B2 (ryboflawina, laktoflawina) - jak oznaczyć?

Wartości referencyjne dla witaminy B2: 180-295 μg/l

Metoda oznaczania witaminy B2 we krwi: HPLC - wysokosprawna chromatografia cieczowa

Ułatwia zadanie enzymom, ponieważ reguluje procesy przemiany materii. Bierze też udział w pozyskiwaniu energii z węglowodanów, tłuszczów i białka. Kieruje oddychaniem komórkowym. Utrzymuje skórę, włosy i paznokcie w dobrym stanie. Stabilizuje system immunologiczny i proces wchłaniania żelaza w jelitach oraz jego transport wraz z krwią do komórek i tkanek. Wspomaga oczyszczanie organizmu po zatruciu pestycydami i lekami oraz poprawia wzrok.

Niedobór witaminy B₂ może być wynikiem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych. Jego oznaki to zapalenie śluzówek, łuszczące się zmiany skórne, pęknięcia kącików ust, świąd, schorzenia żołądka i jelit, zapalenie rogówki z silnym łzawieniem oraz zaćma. Występują ponadto zaburzenia wchłaniania żelaza, powodujące w konsekwencji jego niedobory, oraz zmniejsza się wytwarzanie zarówno białych, jak i czerwonych krwinek.

Witamina B₂ występuje głównie w mleku i przetworach mlecznych. Ponadto jest obecna w mięsie, rybach i warzywach, takich jak brokuły i jarmuż, a także w awokado. Dobrze znosi wysokie temperatury, jednak rozkłada się pod wpływem światła, dlatego produkty ją zawierające powinny być przechowywane w ciemnych miejscach.

Witamina B3 (niacyna, kwas nikotynowy)

Wartości referencyjne dla witaminy B3: 8,0-52,0 μg/l

Metoda oznaczania witaminy B3: LC/MS - chromatografia cieczowa/spektrometria masowa

Jest magazynowana w wątrobie, nerkach oraz tkance tłuszczowej. Znajduje się we wszystkich komórkach ciała, uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi (erytrocytów). Pełni ważne funkcje w procesie przemiany materii. Wspiera regenerację skóry, włókien nerwowych i mięśni, a także DNA. Reguluje podział i wzrost komórek, dlatego jej niedobór może prowadzić do chorób nowotworowych i przyspieszać starzenie się organizmu. Wspomaga proces zapamiętywania i koncentrację. Buduje wytrzymałość potrzebną przy długotrwałym wysiłku fizycznym.

Zapotrzebowanie na witaminę B₃ wzrasta podczas przyjmowania leków przeciwbólowych, uspokajających i przeciwnowotworowych, tzw. cystostatyków. Do najczęstszych oznak niedoboru witaminy B₃ zalicza się zmiany w obrębie jamy ustnej, zajady, osłabioną elastyczność skóry i jej pękanie oraz wysuszenie śluzówki pochwy. Zmniejsza się wytrzymałość fizyczna, nie dopisuje apetyt, występują biegunki, pojawiają się problemy ze snem, depresyjne nastroje i rozkojarzenie, rozwija się demencja.

Witamina B₃ jest obecna głównie w mięsie i podrobach. W niewielkich ilościach występuje również w orzeszkach ziemnych, ziemniakach i roślinach strączkowych.

Witamina B5 (kwas pantotenowy)

Wartości referencyjne dla witaminy B5: 25-80 μg/l

Metoda oznaczania witaminy B5: LC/MS - chromatografia cieczowa/spektrometria masowa

Pełni ważną funkcję w procesie przemiany energii w organizmie. Jest niezbędna do rozkładania aminokwasów, czyli białek, a także tłuszczów i węglowodanów. Rozpuszcza się w wodzie. Niedobór kwasu pantotenowego zaburza wydzielanie hormonów przez nadnercza, co prowadzi do występowania nawracających infekcji. Istnieje również hipoteza, że jego deficyt ma związek z występowaniem trądziku. Przyjmowanie witaminy B₅ zaleca się podczas odchudzania lub w trakcie głodówek, by wskutek jej niedoboru nie doszło do chronicznych bólów głowy, palców i podeszew stóp. Oznakami zbyt niskiego poziomu kwasu pantotenowego są ponadto stany zapalne skóry, trądzik, mdłości, osłabienie, zmęczenie i bezsenność.

Witamina B₅ jest obecna w podrobach, jogurtach, roślinach strączkowych i grzybach. Warto sięgać również po bogate w nią awokado. W pozostałych owocach i warzywach kwas pantotenowy występuje w śladowych ilościach.

Witamina B6 (pirydoksyna)

Wartości referencyjne dla witaminy B6: 8,7–27,2 μg/l

Metoda oznaczania witaminy B6: HPLC - wysokosprawna chromatografia cieczowa

Wzmacnia siły obronne organizmu oraz układ nerwowy. Reguluje procesy zachodzące w przemianie materii. Bierze udział w przekształcaniu białek i wbudowywaniu ich w komórki ciała, a także w procesach naprawy DNA. Przyczynia się do regeneracji skóry. Jest stosowana w chorobach układu nerwowego i hormonalnego, jej odpowiedni poziom ma szczególne znaczenie w okresie ciąży oraz menopauzy.

Typowymi oznakami niedoboru witaminy B₆ są szorstkość skóry i wypadanie włosów oraz anemia, a także występowanie zespołu napięcia przedmiesiączkowego, wahań nastroju, obrzęków i bólów podbrzusza. Osłabieniu ulega zdolność do koncentracji, pojawia się drażliwość, czasami również depresja.

Najwięcej witaminy B₆ znajduje się w mięsie z piersi kurczaka i wołowinie, a także w łososiu, śledziu, makreli i serach. Jej roślinnymi źródłami są różnego rodzaju kapusty, roszponka, kiełki oraz rośliny strączkowe.

Witamina B7 (biotyna, witamina H)

Wartości referencyjne dla witaminy B7: niedobór < 100 ng/l; poniżej optymalnego poziomu 100 250 ng/l; poziom prawidłowy: > 250 ng/l

Metoda oznaczania witaminy B7: ELISA - test immunoenzymatyczny

Reguluje funkcjonowanie niektórych genów znajdujących się w jądrze komórkowym. Bierze też udział w procesach przemiany białek i tłuszczów. Zapewnia zdrową skórę i włosy oraz mocne paznokcie. Jest witaminą rozpuszczalną w wodzie. Wskutek niedoboru biotyny wypadają włosy, pojawiają się stany zapalne skóry, zmniejsza się apetyt i dokuczają bóle mięśni, a spojówki wykazują tendencję do nawracających stanów zapalnych. Pojawia się wyczerpanie, zmęczenie, nawet depresja.

Witamina B₇ występuje w takich produktach pochodzenia zwierzęcego jak wątroba, nerki czy żółtka jaj. Należy również sięgać po drożdże, orzechy, płatki owsiane, szpinak i niełuskany ryż.

Witamina B9 (B11, kwas foliowy)

Wartości referencyjne dla witaminy B9: 3,1-17,5 ng/ml

Metoda oznaczania witaminy B9: chemiluminescencja

Bierze udział w przebiegu podziałów komórkowych i tworzeniu się krwi. Dlatego tak ważny jest jej odpowiedni poziom u kobiet w ciąży. Rozpuszcza się w wodzie. Organizm potrafi zmagazynować jedynie niewielkie ilości kwasu foliowego, który ponadto jest bardzo podatny na utlenianie. Na wchłanianie kwasu foliowego w organizmie wpływają hamująco przyjmowane leki przeciwbólowe, środki antykoncepcyjne i uspokajające oraz antybiotyki. Niedobór witaminy C oraz B₁₂ zwiększa zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy.

Oznaką niedoboru witaminy B₉ jest anemia spowodowana spadkiem liczby erytrocytów, czyli czerwonych ciałek krwi. Pojawiają się zaburzenia koncentracji, znużenie i zmęczenie. Często rozwija się arterioskleroza, dochodzi do zawałów serca oraz demencji. Występują bóle głowy i zmiany w śluzówce jamy ustnej, a także zaburzenia w pracy układu immunologicznego i rozrodczego.

Naturalnym źródłem witaminy B₉ są zielone warzywa liściaste, a także szparagi, soja i groch. Bardzo dużo kwasu foliowego występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak żółtka jaj i wątróbka.

Witamina B12 (kobalamina)

Wartości referencyjne dla witaminy B12: 197-771 pg/ml

Metoda oznaczania witaminy B12: chemiluminescencja

Uczestniczy w rozkładaniu kwasów tłuszczowych i procesach przemiany materii. Przekształca zmagazynowany kwas foliowy w jego aktywną formę, co zapewnia optymalny podział komórek. Chroni układ nerwowy, wpływa dobroczynnie na kości oraz wspiera zaopatrzenie organizmu w tlen.

Do niedoborów witaminy B₁₂ przyczyniają się takie czynniki jak zmniejszone wydzielanie kwasów żołądkowych, nieprawidłowa flora jelitowa oraz choroby jelit. Wzrasta wtedy ryzyko zawału serca wskutek rosnącego w krwi poziomu homocysteiny (aminokwas odpowiadający wraz z cholesterolem za rozwój miażdżycy), ulega podwyższeniu wskaźnik MCV, dokucza pieczenie języka, dochodzi do regresji mięśni oraz rozkojarzenia, demencji i zaburzeń pamięci.

Witamina B₁₂ występuje przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego - mięsie wołowym i drobiowym, rybach, podrobach i jajkach, a także w owocach morza, mleku i jego przetworach, głównie serach, oraz w kapuście i rokitniku zwyczajnym.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Wartości referencyjne dla witaminy C: 4,6-14,9 mg/l

Metoda oznaczania witaminy C: HPLC - wysokosprawna chromatografia cieczowa

Jest antyoksydantem unieszkodliwiającym wolne rodniki. Zapobiega tworzeniu się zmarszczek, skutecznie odtruwa organizm i poprawia wzrok, a w sytuacjach stresowych pomaga zachować spokój. Ponadto wyrównuje ciśnienie krwi oraz przyczynia się do utrzymania w dobrym stanie kości. Jest szczególnie ważna dla chrząstek stawowych. Razem z żelazem buduje aminokwasy potrzebne włóknom kolagenowym w tkance łącznej, odpowiadające za jędrną skórę i elastyczne naczynia krwionośne.

Jedną z najczęstszych chorób powodowanych brakiem witaminy C w organizmie jest szkorbut, objawiający się wypadaniem zębów, krwawieniem dziąseł, zmęczeniem, gorączką i zanikiem mięśni oraz wzrostem podatności na wszelakie infekcje. Innymi oznakami niedoboru kwasu askorbinowego są trudno gojące się rany i częste krwawienia śluzówek. Pojawiają się bóle stawów i kończyn, a także paradontoza, czyli cofanie się dziąseł. Ponadto występuje zmęczenie i drażliwość, często dochodzi do zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej.

Witaminy C należy szukać nie tyle w pomarańczach czy cytrynach, gdzie jest jej stosunkowo niedużo, ile w papryce, jarmużu, brokułach i pietruszce, a także w gruszkach, bananach, jabłkach, awokado, mango i owocach dzikiej róży oraz rokitnika.

Witamina D (kalcyferol) - jak oznaczyć?

Wartości referencyjne dla witaminy D:

Witamina 25 (OH) D3 (główny metabolit witaminy D): niedobór < 20 ng/ml; wartość niska: 20–30 ng/ml; wartość prawidłowa 30-50 ng/ml; wartość podwyższona 50-100 ng/ml; potencjalnie toksyczna 100-150 ng/ml; wartość toksyczna > 150 ng/ml

Witamina 1,25 (OH)2 D3 (stężenie witaminy D3 i jej metabolitów): 26,1–95,0 pg/ml

Metoda oznaczania witaminy D: chemiluminescencja

Witamina D to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach steroidowych organicznych związków chemicznych. W źródłach pokarmowych występują jej dwie prowitaminowe formy: ergokalcyferol (witamina D₂) pochodzenia roślinnego i cholekalcyferol (witamina D₃) pochodzenia zwierzęcego.

Prawidłowy poziom witaminy D w surowicy wynosi 20-50 ng/ml. W badaniach laboratoryjnych mierzone jest stężenie kalcytriolu (Calcitriolum; 1,25-dihydroksycholekalcyferol, 1,25(OH)2D3) - organicznego związku chemicznego, aktywnej formy witaminy D₃. Znaczenie ma dodatkowo parametr 25(OH)D3, wykorzystywany w diagnostyce zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, chorób metabolicznych tkanki kostnej oraz w zatruciu witaminą D. Organizm ludzki ma możliwość samoistnego wytwarzania witaminy D i drogą przemian zaspokaja 80-100% naszego dziennego zapotrzebowania.

Witamina D odpowiada za prawidłowy przebieg procesów metabolicznych. Pomaga w przyswajaniu wapnia niezbędnego do utrzymania dobrego stanu kości. Wzmacnia działanie układu immunologicznego, wpływa korzystnie na komórki nerwowe w chorobach autoimmunologicznych, pobudza przemiany tłuszczów oraz funkcjonowanie nerek. Łagodzi stany zapalne, wspiera organizm w walce z nowotworami oraz zmniejsza objawy cukrzycy.

Przejawem niedoboru witaminy D jest krzywica, rozmiękanie kości (osteomalacja) i paradontoza. Zwiększa się również podatność na infekcje, występują zaburzenia hormonalne oraz zmiany nowotworowe. Pogłębiają się stany depresyjne oraz zaburzenia koncentracji.

Witaminę D można pozyskać tylko z nielicznych produktów spożywczych, takich jak podroby zwierzęce i tłuszcz z mięsa łososia, węgorza, śledzia czy makreli.

Witamina E (tokoferol) - oznaczenie we krwi

Wartości referencyjne dla witaminy E: < 13 lat 3-9 mg/l; 13-19 lat 6-10 mg/l; > 20 lat 5-18 mg/l

Metoda oznaczania witaminy E: HPLC – wysokosprawna chromatografia cieczowa

Przede wszystkim osłania komórki organizmu, niszcząc wolne rodniki. Chroni przed arteriosklerozą oraz infekcjami, a także wpływa na pracę gruczołów płciowych. Reguluje proces oczyszczania krwi i bierze udział w tworzeniu się czerwonych krwinek. Odżywia i wygładza skórę, chroni przed promieniowaniem słonecznym.

Oznaki niedoboru witaminy E to niedokrwistość i anemia, a także miażdżyca oraz toczące organizm procesy zapalne, które prowadzą do schorzeń stawów, reumatyzmu i chorób autoimmunologicznych. Występują ponadto zaburzenia koncentracji i podatność na infekcje. Wskutek niskiego stężenia witaminy E źle goją się rany, nasilają się dolegliwości przedmiesiączkowe oraz rozwija się zaćma.

Bogate w witaminę E są oleje roślinne. Występuje ona także w orzechach, ziarnach, maśle, rybach, jajkach i warzywach, takich jak papryka, biała kapusta, szpinak i natka pietruszki.

Witamina K (filochinon, menachinon) - 

Wartości referencyjne dla witaminy K: na czczo 0,17-0,68 μg/l; po posiłku: 0,15–1,55 μg/l

Metoda oznaczania witaminy K: LC/MS - chromatografia cieczowa/spektrometria masowa

Należy do niej grupa substancji o podobnej budowie, rozpuszczalnych w tłuszczach. Aż 90% witaminy K przyjmujemy w postaci filochinonu (K₁), który występuje w produktach pochodzenia roślinnego, a pozostałe 10% stanowią menachinony (K₂), wytwarzane głównie przez florę jelitową.

Witamina K uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi oraz w tworzeniu kości. Jest ona naturalnym antyoksydantem zwalczającym wolne rodniki. Do obniżenia jej poziomu prowadzą terapie, w których przyjmowane są antybiotyki, aspiryna, leki przeciwepileptyczne i zmniejszające stężenie cholesterolu we krwi. Co ważne, przyjmowanie nadmiernych ilości suplementów z witaminami E i A może hamować wchłanianie i oddziaływanie witaminy K na organizm.

Niedobory witaminy K objawiają się skłonnością do krwawień i krwotoków z nosa, występowania siniaków nawet przy najmniejszych urazach, zwiększa się łamliwość kości. Krew może pojawić się w moczu i stolcu.

Witamina K występuje w prawie wszystkich produktach spożywczych, więc jej niedobór jest raczej mało prawdopodobny. Nie dotyczy to jednak osób przyjmujących inhibitory witaminy K - leki przeciwzakrzepowe starej generacji.