Dlaczego nadmiar badań może przynosić więcej szkód niż korzyści?

Czy warto się badać?

Osoby chore oczywiście potrzebują opieki medycznej i odpowiednich badań, podobnie jak osoby obciążone wysokim ryzykiem pewnych chorób. Jeśli na przykład ktoś z twojej rodziny miał czerniaka, uważam, że coroczne badanie skóry to mądra strategia.

Wiele analiz wykonywanych co roku przez miliony zdrowych osób nie przynosi jednak żadnych ewidentnych korzyści. Dlaczego więc lekarze zlecają niepotrzebne badania?

W 2014 r. przeprowadzono wśród lekarzy ankietę, w której ponad połowa z nich przyznała, że zleca badania, by chronić się przed pozwami o zaniedbanie; 36% stwierdziło, że zleca te badania "na wszelki wypadek", a 28% – że kieruje na nie pacjentów pod wpływem ich nalegań.

O czym musisz pamiętać, zanim pójdziesz na badanie?

Przed poddaniem się badaniu medycznemu spytajcie lekarza, dlaczego je zleca i co zrobi z jego wynikiem. Czy badanie ujawni problem, który wymaga rozwiązania? Czy istnieje prawdopodobieństwo, że potwierdzenie, iż masz malutki guzek tarczycy, wydłuży ci życie?

Jeśli odpowiedź brzmi nie, badanie może być niepotrzebne. Co gorsza, niewykluczone, że jego przeprowadzenie wiąże się z niepotrzebnym ryzykiem. Oto popularne badania, których możesz nie potrzebować.

Kolonoskopia w profilaktyce nowotworu jelita grubego

Na ogół zaleca się przeprowadzanie kolonoskopii co dziesięć lat, począwszy od pięćdziesiątki. Korzyść wydaje się oczywista. Kolonoskopia pozwala wykryć nowotwory we wczesnym stadium i usunąć zmiany przednowotworowe. Ogólnie badanie to zmniejsza ryzyko śmierci z powodu nowotworu jelita grubego o 40%.

Kiedy nie powinno się robić kolonoskopii?

U osób w wieku 75 lat i starszych zagrożenia związane z przeprowadzeniem kolonoskopii zwykle przeważają nad korzyściami.

W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Harvarda przeanalizowano dane ponad 1,3 mln pacjentów w wieku 70–79 lat, objętych systemem Medicare (program ubezpieczeń społecznych administrowany przez rząd Stanów Zjednoczonych – przyp. red.).

Naukowcy stwierdzili, że kolonoskopia nieznacznie zredukowała współczynnik śmierci z powodu nowotworu wyłącznie wśród osób poniżej 75. roku życia.

Dlaczego nie warto robić kolonoskopii po 75 roku życia? 

U 30–50% Amerykanów rozwijają się polipy w jelicie grubym, ale większość z nich nigdy nie przekształci się w nowotwór złośliwy, zwłaszcza u osób starszych – proces ten wymaga czasu. Jeśli zdiagnozowano je u pacjenta w wieku 75 lat lub starszego, istnieje znikome prawdopodobieństwo, że będzie on żył tak długo, by polipy zdążyły ulec zezłośliwieniu.

Rutynowa kolonoskopia, choć ogólnie bezpieczna, nie jest pozbawiona ryzyka. Może dojść do krwawienia i perforacji, a w rzadkich przypadkach, w wyniku powikłań po badaniu, nawet do zgonu. Ponadto badanie to jest drogie, a przygotowania do niego bywają bardzo nieprzyjemne (w Polsce kolonoskopię wykonuje się w ramach NFZ).

Kolonoskopia - kiedy wykonać badanie?

Rób kolonoskopię co 10 lat, począwszy od 50. roku życia (lub zgodnie z zaleceniami lekarza), ale jeśli badanie nie wykryje poważnych zmian, w wieku 75 lat możesz już z niego zrezygnować.

Badania skóry w diagnostyce czerniaka

Wczesne wykrycie i usunięcie czerniaka jest bardzo ważne, dlatego miliony Amerykanów proszą dermatologów o przeprowadzenie badania skóry. Co roku diagnozuje się ponad 80 tys. przypadków tego nowotworu i niemal 10 tys. osób umiera z powodu czerniaka.

Jednak tylko 1% wszystkich nowotworów skóry to czerniaki – najczęściej występuje rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy, które rozwijają się powoli i stanowią niewielkie zagrożenie dla naszego życia.

Amerykańska Preventive Services Task Force (USPSTF), niezależna grupa krajowych ekspertów wydająca na podstawie dowodów naukowych zalecenia odnośnie do badań i innych usług medycznych, stoi na stanowisku, że brakuje podstaw, by rekomendować dermatologiczne badania przesiewowe w kierunku czerniaka lub by do nich zniechęcać.

Według ekspertów do minusów tych badań należy nadmierne diagnozowanie (wykrywanie chorób, które raczej nigdy nie staną się zagrożeniem) i możliwość oszpecenia wskutek niepotrzebnych biopsji. Należy pamiętać także o kosztach procedur i wizyt u dermatologa. USPSTF nie wypowiedziała się na temat badań przesiewowych w kierunku raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego, ze względu na ich stosunkowo niewielkie znaczenie medyczne.

Kiedy wykonać badania skóry?

Coroczne badanie skóry przez dermatologa nie zawsze jest sensowne, zwłaszcza gdy chodzi o osoby, które nie mają czerniaka w wywiadzie rodzinnym i których układ odpornościowy nie jest poważnie osłabiony, na przykład w wyniku zakażenia wirusem HIV.

Jednak trzeba koniecznie odwiedzić dermatologa, jeśli zauważamy pieprzyk, narośl czy "plamkę", która spełnia kryteria ABCDE.

Kryteria ABCDE zmian skórnych:

• asymetryczność
• brzegi nierówne
• czerwony, czarny, niejednolity kolor (często z odcieniem brązu)
• duży rozmiar (średnica narośli na skórze powyżej 6 mm)
• ewolucja, czyli zmiany w zakresie wielkości, kształtu i barwy znamienia

Badania należy wykonać jeśli zauważymy także inne objawy, takie jak krwawienie czy swędzenie, które najczęściej występują przy czerniaku.

Badanie PSA (antygenu sterczowego) - diagnostyka raka prostaty

Zanim powstało to badanie, czyli do lat 90. ubiegłego wieku, nowotwór prostaty diagnozowano w Stanach Zjednoczonych u około 70 tys. mężczyzn. Wkrótce po opracowaniu testu PSA wykrywalność raka prostaty zwiększyła się o ponad 90 tys. przypadków rocznie, a jednocześnie zmniejszyła się liczba mężczyzn umierających z powodu raka prostaty.

Czy był to skutek przeprowadzania testów PSA? Zdaniem wielu ekspertów zmniejszenie śmiertelności wynika w tym przypadku ze skuteczniejszego leczenia nowotworów prostaty w zaawansowanym stadium tego schorzenia, a nie z wczesnego diagnozowania.

Znakomita większość nowotworów wykrywanych w rutynowych badaniach PSA jest indolentna, co oznacza, że rozwijają się one tak wolno, iż jest mało prawdopodobne, by zagroziły zdrowiu pacjenta. Można powiedzieć, że nowotwór prostaty to typowa przypadłość starzejących się mężczyzn.

Ze statystyk wynika, że rozwija się on u około 60% mężczyzn, zanim ukończą 80 lat, ale większość z nich o tym nie wie i nie odczuwa żadnych dolegliwości, a umiera z zupełnie innej przyczyny. Wczesne wykrywanie tego nowotworu nie ma znaczenia, a niekiedy wyrządza nawet szkodę.

Skutkiem badań przesiewowych PSA może być rozpoczęcie terapii, która nie jest wolna od zagrożeń. Na przykład mężczyźni z podwyższonym poziomem PSA są nierzadko poddawani biopsji, która wiąże się z ryzykiem krwawienia i infekcji. Niekiedy przechodzą też radioterapię, mogącą powodować zmęczenie i częste oddawanie moczu, lub leczenie operacyjne raka prostaty, będące w niektórych przypadkach przyczyną nietrzymaniem moczu i impotencji, a nawet śmierci.

Ponadto po otrzymaniu wiadomości o podwyższonym poziomie PSA mężczyźni muszą żyć z przytłaczającą świadomością, że rozwinął się u nich nowotwór – chociaż w większości przypadków nie stanowi on zagrożenia dla życia, nie mogą mieć pewności, że są bezpieczni.

Kiedy powinno się poddawać badaniu przesiewowemu PSA?

USPSTF zaleca, by mężczyźni w wieku 55–69 lat omówili korzyści i zagrożenia związane z badaniem przesiewowym PSA ze swoim lekarzem, co umożliwi im podjęcie najlepszej dla siebie decyzji, opartej na wyznawanych wartościach i osobistych preferencjach.

Eksperci podkreślają, że w przypadku mężczyzn siedemdziesięcioletnich i starszych zagrożenia związane z rutynowymi badaniami przeważają nad prawdopodobnymi korzyściami, więc seniorzy po przekroczeniu tej granicy wieku nie powinni być poddawani testowi PSA.

USPSTF nie odnosi się do badań PSA u mężczyzn, którzy nie mają jeszcze 55 lat, ale American Cancer Society zaleca, by panowie z grupy średniego ryzyka, jeśli chodzi o rozwój raka prostaty, skonsultowali się z lekarzem w sprawie badania przesiewowego tuż po ukończeniu 50 lat, a należący do grupy wysokiego ryzyka – nawet w wieku 45 lat.

American Urological Association rekomenduje zaś, by mężczyźni, którzy są w dużym stopniu zagrożeni rozwojem nowotworu prostaty, rozmawiali z lekarzem o badaniu PSA przed ukończeniem 55 lat, a jeśli dotyczy ich przeciętne ryzyko – między 55. a 69. rokiem życia. Po siedemdziesiątce warto zainteresować się badaniem PSA, jeśli spodziewana długość życia wynosi przynajmniej 10 lat.

Mężczyźni powinni omawiać wszystkie aspekty badań PSA ze swoim lekarzem.

Badania przesiewowe tarczycy 

Technologia ultrasonografii ułatwiła wykrywanie i ocenę zmian przerostowych w gruczole tarczycy, co spowodowało trzykrotny wzrost liczby diagnozowanych nowotworów tarczycy, ale nie wpłynęło na zmniejszenie śmiertelności z powodu tej choroby.

W podsumowaniu badania, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie JAMA, sformułowano wniosek, że ewidentny wzrost liczby nowotworów tarczycy wynika głównie z ulepszonych możliwości diagnostycznych. Około 87% analizowanych nowotworów miało wielkość najwyżej 2 cm, a ich występowanie wiązało się z niewielkim prawdopodobieństwem, że kiedykolwiek będą stanowiły zagrożenie dla życia.

A jednak pacjentów poddawano leczeniu operacyjnemu, obarczonemu ryzykiem krwawienia, paraliżu strun głosowych i powstania blizn. W dodatku musieli oni radzić sobie również z psychiczną traumą, świadomością, że mają raka. Standardowym leczeniem w przypadku niektórych nowotworów tarczycy jest radioterapia, która może powodować efekty uboczne.Kiedy badać tarczycę?

Nie poddawaj się rutynowym badaniom przesiewowym w kierunku nowotworu tarczycy.

Zrób USG tarczycy gdy:

• masz na szyi guzek lub narośl
• zauważasz zmiany w swoim głosie
• w twojej rodzinie był przypadek raka rdzeniastego tarczycy