Dieta wątrobowa. Co jeść, kiedy wątroba choruje?

Pokarmy dobre dla wątroby i pokarmy zakazane

Choroby wątroby nierzadko długo nie dają o sobie znać lub też objawy te są niespecyficzne, co oznacza, że można pomylić je z innymi schorzeniami. I tak przybieranie na wadze to pewnie chora tarczyca, problemy z trzustką - początek cukrzycy, niski poziom witamin i minerałów - złej jakości żywność. Tymczasem uszkodzenie wątroby postępuje.

Przychodzi jednak dzień, kiedy poznajesz diagnozę: wirusowe zapalenie wątroby... niealkoholowe stłuszczenie wątroby... marskość wątroby... Lekarz każe ci przejść na dietę, by wspomóc pracę uszkodzonego organu. Daje tylko ogólne wskazówki: żadnego alkoholu, mniej tłuszczów, lekkie posiłki pięć razy w ciągu dnia. Co dalej? Chociaż wiele warunków dietetycznych jest wspólnych niezależnie od przyczyny, niektóre z nich dedykowane są konkretnym schorzeniom wątroby.

Dieta wątrobowa: zalecenia ogólne

Całe ciało pracuje lepiej, jeśli jesteś nawodniony, dlatego pij ok. 2 l płynów (najlepiej wody) codziennie. To ważne zwłaszcza w przypadku problemów z wątrobą, do której zadań należy oczyszczanie i detoksykacja wszystkiego, co trafia do organizmu.

Ogranicz spożywanie tłuszczów, ponieważ ich metabolizm wymaga większych ilości żółci, przez co obciąża wątrobę i pęcherzyk żółciowy. Staraj się jeść gotowane posiłki, najlepiej na parze, lub pieczone. Smażone jedzenie wchłania tłuszcz, na którym je przygotowujesz i tym samym dokłada pracy układowi trawiennemu. Odżywiaj się regularnie; jedz mniej, a częściej, najlepiej 5 lub 6 razy na dobę.

Sól jest niewskazana, ponieważ może pogłębiać problemy z wątrobą i wywoływać komplikacje zdrowotne, takie jak opuchlizna kończyn oraz magazynowanie wody w okolicach brzucha (wodobrzusze).

Nawet zdrowa wątroba nie czuje się komfortowo, kiedy musi metabolizować alkohol: wszak to trucizna, która uszkadza mózg organizmów wielokomórkowych, a organizmy jednokomórkowe po prostu zabija. Również wątroba nie wychodzi z tego starcia bez szwanku, jeżeli alkohol pojawia się zbyt często. A w przypadku jej uszkodzenia konsumpcja etanolu to kolejny krok przybliżający moment, kiedy to wątroba nie będzie już w stanie podjąć jakiejkolwiek pracy.

Oprócz tych zaleceń każda choroba wątroby wymaga dodatkowych restrykcji. Przestrzeganie ich w przypadku niektórych schorzeń powinno spowolnić ich postęp, a w przypadku innych - wspomóc powrót wątroby do zdrowia.

Dieta wątrobowa: co można jeść?

Przede wszystkim warzywa i owoce, w tym:
- gotowaną marchew i pietruszkę,
- buraki, seler,
- kapustę, sałatę, kalafior, brokuł, szpinak,
- ogórki, cukinię, pomidory,
- ziemniaki,
- jabłka i gruszki (bez skórki),
- owoce jagodowe,
- brzoskwinie i morele.

Ponadto możesz spożywać chude mięsa i niektóre ryby. Staraj się wybierać pieczywo i makarony z pełnoziarnistej mąki; możesz też jeść ryż oraz produkty kukurydziane (np. chrupki).

Dieta wątrobowa - jak ograniczyć sól w diecie?

1. Nie dodawaj soli do potrawy na talerzu. Mała ilość dodana podczas gotowania nie zaszkodzi, jeśli nie jesteś w stanie zastąpić soli innymi przyprawami.
2. Przygotuj własną mieszankę przypraw - kostki rosołowe i gotowe mieszanki często zawierają dużo soli.
3. Unikaj żywności z puszek, w tym groszku, fasolki i zup. Mogą zawierać znaczne ilości soli. To samo tyczy się puszkowanych ryb - jeśli nie potrafisz z nich zrezygnować, wybieraj ryby w oleju.
4. Zrezygnuj z wędlin, szynki, baleronu, polędwicy, boczku i bekonu oraz z salami. Zamiast nich rób kanapki z gotowaną wołowiną, drobiem lub jajkami.
5. Odstaw gotowe dania i sosy.
6. Wybieraj masło bez dodatku soli.
7. Jeśli pijesz wodę mineralną - wybieraj tę bez sodu i jonów sodu.
8. Miej na uwadze, że również niektóre leki, zarówno na receptę, jak i OTC, mogą być źródłem sodu. Porozmawiaj z lekarzem o zamiennikach tych leków¹.

Dieta wątrobowa - co zamiast soli?

Sól tak bardzo zakorzeniła się w naszej kuchni, że trudno wyobrazić sobie bez niej smak wielu dań.

Co poprawi smak potraw bez soli?

• świeżo zmielony pieprz czarny, - sok z cytryny (do mięsa i ryb),
• konfitury z czerwonej porzeczki lub brzoskwini (do mięsa, zwłaszcza jagnięciny),
• rozmaryn lub czosnek (do mięsa, zwłaszcza jagnięciny),
• duszone jabłka lub agrest (do mięsa, zwłaszcza do wieprzowiny),
• imbir, czosnek i młoda cebulka (do warzyw),
• oliwa z oliwek i ocet winny (do sałatek, surówek i warzyw),
• zmielona gorczyca lub gałka muszkatołowa (do purée ziemniaczanego),
• domowej roboty sosy do potraw,
• cebula: biała, czerwona, cukrowa, szalotka, dymka,
• prażony i mielony sezam (do pieczywa i sałatek),
• drobno siekany korzeń kolendry (do zup, gulaszu i bulionu),
• świeże zioła, czosnek, sok z limonki, chilli i imbir (do dań z makaronu, do warzyw i mięsa)¹.

Dieta wątrobowa - źródła tłuszczów

Niewskazane:
- słonina, smalec, masło,
- nieodtłuszczone mleko, śmietana, maślanka,
- szynka, baleron, boczek, bekon, tłuste wędliny,
- żywność typu fast-food, w tym hamburgery, hot-dogi i zapiekanki,
- dania panierowane i/lub smażone,
- rosół i zupy na bulionie zwierzęcym,
- dania duszone w sosie,
- ciasta, ciasteczka, torty, pączki, faworki.

Wskazane:
- oliwa z oliwek,
- oleje roślinne (np. rzepakowy) oraz z orzechów arachidowych.

Dieta wątrobowa - napoje

Wskazane:
- woda (ok. 2 l dziennie),
- czarna herbata,
- słaba kawa ziarnista,
- koktajle owocowe i warzywne,
- napary ziołowe.

Niewskazane:
- mocna kawa,
- słodzone napoje, w tym soki,
- słodkie i gazowane napoje, np. cola,
- alkohol.

Dieta w zapaleniu dróg żółciowych: co jeść?

Unikaj tłuszczów, ponieważ ich metabolizm wymaga obecności żółci, postaw natomiast na oleje roślinne, np: rzepakowy, kukurydziany, słonecznikowy, arachidowy, lniany lub na oliwę z oliwek³. Staraj się jeść dużo gotowanych warzyw i owoców, które wolniej uwalniają energię, dzięki czemu unikniesz deficytu kalorii. Zamiast rosołu wywar pod zupę przygotuj z warzyw.

Wybieraj chude mięsa, w tym dziczyznę (dzik, sarna, jeleń) i dzikie ptactwo (bażanty, przepiórki), ale możesz też jeść jagnięcinę i cielęcinę. Pożegnaj frytki - zamiast nich przygotuj delikatne purée. Wyklucz z diety również jaja, ponieważ żółtko może ci zaszkodzić. Zamiast tego ugotuj samo białko.

Suplementacja w zapaleniu dróg żółciowych

W tym schorzeniu dochodzi do nieprawidłowego przepływu żółci i przez to zaburzenia pracy niektórych enzymów. Te ostatnie odgrywają kluczową rolę w procesie trawienia. Jeśli chorujesz na pierwotne zapalenie dróg żółciowych, prawdopodobnie masz duże problemy z pokryciem dziennej podaży kalorii, a także z absorpcją witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K)². Postaraj się więc zaopatrzyć w suplementy wysokiej jakości i również wysokiej przyswajalności.

Dieta w marskości wątroby

Marskość wątroby prowadzi do niedoborów mikroelementów. To ważne, byś monitorował ich poziom we krwi - odpowiedni (np. poprzez suplementację) nie tylko pozwoli Twojemu organizmowi funkcjonować prawidłowo, ale też zmniejszy ryzyko infekcji, a nawet - poprawi pracę chorej wątroby².Zwiększ ilość białka w porannych posiłkach. W ciągu dnia staraj się jeść mało, ale często.

Zamiast czerwonego mięsa (wołowiny, wieprzowiny, cielęciny, jagnięciny, baraniny) wybieraj mięso białe, czyli drób i ryby, a także jaja i sery - to dobre źródła białka. Innym dobrym źródłem energii na dłużej są warzywa bogate w skrobię, w tym ziemniaki, ryż, makaron i płatki zbożowe. Wieczorem wybierz coś lekkiego i bogatego w węglowodany złożone. Dzięki temu twój organizm nie będzie miał problemu ze strawieniem kolacji¹.

Ponadto:
- ogranicz spożycie soli i unikaj produktów z dodatkiem soli (w tym żywności przetworzonej),
- ustal z lekarzem odpowiednią dla ciebie podaż białek³,
- pij płyny, nawet jeśli cierpisz z powodu zatrzymania wody w organizmie i opuchniętych nóg.

W przypadku marskości wątroby kluczowe jest uniknięcie "samopożarcia" organizmu, który z powodu niedożywienia wywołanego uszkodzeniem wątroby i zaburzeniem metabolizmu zaczyna pobierać niezbędne składniki z własnych mięśni. Odpowiednie proporcje żywieniowe dla pacjentów z marskością wątroby to:
- kalorie w ilości 35-40 kcal na każdy kilogram masy ciała,
- białko w ilości 1-1,5 g na każdy kilogram masy ciała;
większość pobieraj z nabiału, warzyw i roślin strączkowych⁴.

Źródła białka w diecie pacjenta z marskością wątroby:

- nabiał: krowie mleko, jogurt grecki, serek typu cottage, ser żółty, lody,
- zboża: kukurydza, chleb z kiełków zbożowych, quinoa, dziki ryż,
- warzywa i rośliny strączkowe: soczewica, mleko sojowe, groszek, fasola, masło orzechowe, orzechy, nasiona dyni, migdały, brokuły, soja, szparagi, kiełki brukselki, karczochy,
- produkty pochodzenia zwierzęcego: jaja, mięso kurczaka, wołowina, wieprzowina, ryby⁴.

Marskość wątroby - przekąski

- herbatniki,
- sucharki,
- krakersy bez soli,
- płatki zbożowe,
- owoce,
- napoje na bazie mleka.
Staraj się jeść posiłki co 2-3 godziny, by zbytnio nie obciążać układu trawiennego¹.

Dieta w stłuszczeniu wątroby

Unikaj wysokokalorycznej żywności, postaw na warzywa i owoce bogate w błonnik³. Zapomnij o alkoholu, nawet jeśli przyczyną twoich problemów jest niealkoholowe stłuszczenie wątroby - w momencie wykrycia etanolu wątroba przerywa dotychczasową pracę i skupia się na odtruwaniu organizmu, a to może w twoim przypadku oznaczać komplikacje zdrowotne.

Ponadto sam proces neutralizacji alkoholu jest dla wątroby szkodliwy. Jeżeli zamierzasz zjeść gotowe danie z supermarketu, koniecznie sprawdź jego skład pod kątem zawartości tłuszczu, cukru i soli. Ponieważ niewiele gotowych posiłków spełni te wymagania, na czas choroby najlepiej jadać domowe posiłki.

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby - produkty zakazane

- źródła nasyconych kwasów tłuszczowych: masło, ciasta, tłuste mięso, ser,
- produkty zawierające tłuszcze trans i tłuszcze uwodornione,
- nieodtłuszczony nabiał: mleko i sery pełnotłuste, śmietana,
- czerwone mięso: wołowina, wieprzowina, baranina i jagnięcina,
- syrop glukozowo-fruktozowy (syrop kukurydziany) i produkty go zawierające,
- produkty bogate w cukier: słodycze, jogurty, kandyzowane owoce, a także niektóre wędliny,
- sól (tylko w ograniczonej ilości), - produkty bogate w sól: wędliny, żywność przetworzona,
- żywność zawierająca rafinowane zboże: mąkę pszenną i ryż biały.

Warto wspomóc chorą wątrobę suplementami - zanim jednak je kupisz, sprawdź skład: wiele produktów zawiera cukry jako wypełniacze. Zwróć też uwagę na leki, które przyjmujesz. Być może niektóre z nich zawierają wypełniacze, które szkodzą twojej wątrobie. Porozmawiaj z lekarzem o ich zamiennikach⁵.

Dieta w hemochromatozie

Hemochromatoza to choroba związana z nadmiernym wchłanianiem żelaza z pokarmu. Chociaż ten pierwiastek jest niezbędny w pewnych procesach zachodzących w organizmie, jego zbyt duża ilość jest magazynowana w różnych organach i doprowadza do ich zniszczenia. Pomóż wątrobie poprzez:
- unikanie produktów bogatych w żelazo,
- nieużywanie żelaznych garnków ani patelni,
- niejedzenie surowych owoców morza (ewentualne zatrucie nimi bardzo obciąży twój organizm),
- nieprzyjmowanie tabletek zawierających żelazo⁶,
- nieprzyjmowanie suplementów z witaminą C, ponieważ zwiększa ona absorpcję żelaza⁷.

Dieta w hemochromatozie: źródła żelaza w pokarmie

- wątróbka,
- czerwone mięso: wołowina, wieprzowina, dziczyzna, również mięso drobiowe,
- płatki śniadaniowe wzbogacone o żelazo⁸,
- fasolka i cieciorka,
- mąka sojowa,
- orzechy i suszone owoce (np. morele)⁹.

Co ciekawe, żelazo z zielonych warzyw liściastych (np. szpinaku) wchłania się w znacznie mniejszym stopniu niż z mięsa i podrobów, dlatego możesz włączyć je w swoją dietę.

Dieta w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C

Tak samo jak w przypadku hemochromatozy, kluczowe jest ograniczenie podaży żelaza, które może dodatkowo zaszkodzić twojemu organizmowi. Nie tylko zmień dietę, ale też nie używaj naczyń zawierających żelazo. Pomożesz swojej wątrobie, jeśli dodatkowo ograniczysz sól w diecie¹⁰.

Dieta w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C - źródła żelaza w diecie

Unikaj tych samych produktów, co pacjenci z hemochromatozą: czerwonego mięsa i podrobów, a także płatków kukurydzianych z żelazem⁸, fasoli i cieciorki, mąki sojowej oraz bakalii⁹. Możesz natomiast spożywać zielone warzywa liściaste, ponieważ żelazo z nich jest trudniej przyswajalne.

Dieta w chorobie Wilsona

Choroba Wilsona, czyli zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe, to przewlekłe i nieuleczalne schorzenie związane z zaburzeniem ścieżki metabolizmu miedzi w wątrobie. Miedź, zamiast trafiać tam, gdzie jest potrzebna (np. układ kostny, układ krwionośny), jest magazynowana, najpierw w wątrobie, a później - kiedy już dojdzie do uszkodzenia tego organu - w innych obszarach ciała.

Charakterystycznym objawem choroby Wilsona są pierścienie Kaysera-Fleischera, czyli miedziane obwódki dookoła tęczówek oczu. Jedyną terapią poprawiającą jakość życia pacjentów jest przeszczep wątroby. Oprócz niego, wszystkie działania mają na celu jedynie opóźnienie postępów choroby i zmniejszenie jej wpływu na ogólny stan zdrowia pacjenta. Jeżeli cierpisz na chorobę Wilsona, unikaj żywności bogatej w miedź, a także nie używaj miedzianych naczyń do gotowania¹¹.

Choroba Wilsona - główne źródła miedzi w diecie:

- podroby wołowe, drobiowe, mięso mielone z indyka,
- ostrygi, kraby, łosoś atlantycki,
- czekolada ciemna i mleczna,
- gotowane ziemniaki, makaron
- pieczarki i grzyby shiitake,
- orzechy nerkowca, ziarna słonecznika, sezam,
- tofu i ciecierzyca,
- proso, płatki pszeniczne,
- awokado, jabłka ze skórką, suszone figi,
- szpinak, szparagi, pomidory,
- jogurt grecki, mleko¹².

Choroba Wilsona - dieta dobra dla wątroby

Specjaliści wskazują dietę wegetariańską jako przyjazną wątrobie - jest ona dość uboga w miedź (jej głównym źródłem są mięso, podroby i owoce morza), a do tego wiele składników wchłania się wolniej. Jeżeli uda ci się ustabilizować poziom miedzi w organizmie, możesz (po konsultacji z lekarzem) od czasu do czasu pozwolić sobie na pokarmy z zakazanej listy. Pamiętaj, żeby sprawdzić, czy woda, którą pijesz, nie zawiera miedzi. Jeżeli jest ona bogata w ten pierwiastek, zaopatrz się w dobrej jakości filtr wody lub - o ile jest to możliwe - zmień źródło, z którego korzystasz¹³.

Żywność o niskiej zawartości miedzi:
- wołowina, białe mięso z indyka i kurczaka,
- większość warzyw, - chleb i makaron z oczyszczonej mąki, ryż,
- masło i margaryna, śmietana,
- oleje roślinne,
- sery i twarogi,
- mączka chleba świętojańskiego,
- kawa, herbata,
- napoje owocowe.

Czy dieta ketogeniczna jest dobra dla wątroby?

Dieta ketogeniczna to dieta wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa. Prawie zerowa podaż węglowodanów odcina dostawy najwydajniejszego źródła energii i zmusza organizm do przejścia na "awaryjny" sposób pozyskiwania jej poprzez spalanie tłuszczów, a w dalszej perspektywie również białek. Jak więc można się domyślić, dieta ketogeniczna cieszy się pewnym zainteresowaniem osób pragnących schudnąć. Czy jednak jest dobra dla wątroby?

Okazuje się, że tak. Reżim ketogeniczny bardzo szybko hamuje postęp niealkoholowego stłuszczenia wątroby i poprawia wrażliwość organizmu na insulinę (insulinooporność jest jedną z kluczowych przyczyn otyłości, cukrzycy i innych problemów zdrowotnych). Tym samym można uznać dietę ketogeniczną za skuteczną terapię wspomagającą powrót do zdrowia pacjentów z otyłością powiązaną z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby¹⁴.

Dieta wątrobowa - pomoże kawa

Zdaniem specjalistów regularne picie kawy w umiarkowanych ilościach zmniejsza ryzyko zachorowania na raka wątroby, a także zwłóknienia i marskości wątroby. Nie ma znaczenia, czy kawa jest z filtra czy z rozpuszczalnego proszku - również espresso działa ochronnie na wątrobę. Kawa nie pomoże jednak pacjentom, którzy już zmagają się z chorobami wątroby. Jedynie u zdrowych osób wykazuje ona właściwości protekcyjne¹⁵.

Dieta wątrobowa. Zioła dobre dla wątroby

Ostropest plamisty - Zawarty w nim kompleks roślinnych związków zwany sylimaryną wielokrotnie udowodnił swoje działanie hepatoprotekcyjne. Sylimaryna nie tylko chroni komórki wątroby przed stresem oksydacyjnym, ale też sprzyja wydzielaniu żółci, a nawet wspomaga wątrobę w walce z zatruciem muchomorem sromotnikowym.
Lukrecja - Wyodrębniona z niej glicyryzyna w badaniach na modelach zwierzęcych łagodziła uszkodzenia wątroby wywołane przez toksyny, prawdopodobnie dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym.

W kilku badaniach udowodniono pozytywny wpływ glicyryzyny na enzymy wątrobowe, nie zauważono jednak, by wpływała ona na markery wirusowe. Glicyryzyna zdaje się działać protekcyjnie na wątrobę: zmniejsza ryzyko raka z komórek wątrobowych u pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C. Phyllantus amarus. To roślina z rodziny liściokwiatów. Wyekstrahowane z niej składniki zakłócają cykl namnażania wirusa zapalenia wątroby typu B. Mimo że metaanaliza badań nad tą rośliną przeprowadzona przez specjalistów z Instytutu Cochrane nie dowiodła jego znaczącej skuteczności, naukowcy nie zamierzają rezygnować z badań Phyllantus amarus¹⁶. Plantago asiatica.

Ekstrakt z nasion rośliny spokrewnionej z babką zwyczajną, babką lancetowatą i babką płesznik Plantago asiatica wykazał działanie terapeutyczne wobec otyłości, hiperlipidemii, odkładania się tłuszczów w wątrobie, hiperglikemii i nietolerancji glukozy. Badanie przeprowadzono na otyłych myszach karmionych dietą wysokotłuszczową¹⁷. Czarnuszka siewna. Działa antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie, dlatego może wspomagać leczenie niealkoholowego stłuszczenia wątroby¹⁸.

Lista ziół stosowanych zwykle we wspomaganiu pracy wątroby jest dłuższa - obejmuje m. in. kumin (kmin rzymski) i kurkumę, jednak ta ostatnia bywa źle tolerowana przez niektórych pacjentów z chorą wątrobą, natomiast kumin w badaniach z udziałem pacjentów cierpiących z powodu niealkoholowego stłuszczenia wątroby nie okazał się skuteczniejszy niż placebo¹⁹.

Ograniczenia żywieniowe i brak pomysłów na plan dietetyczny mogą sprawić, że zdecydujesz się szukać pomocy u dietetyka. To dobre rozwiązanie, pamiętaj jednak, że nie każdy dietetyk będzie w stanie sprostać temu zadaniu - nawet jeśli tak twierdzi. Zanim powierzysz komuś swoje posiłki - i zdrowie - przeprowadź mały rekonesans: zapytaj rodzinę i przyjaciół, kogo polecają, dołącz do grup dyskusyjnych i forów poświęconych twojemu problemowi zdrowotnemu, sprawdź, czy u twojego lekarza nie ma kontaktu do sprawdzonego dietetyka. Ponadto współpraca ze specjalistą w dziedzinie żywienia ułatwi ci przestrzeganie zasad twojej diety wątrobowej.