Kluczowa rola dla zdrowia od kości do mózgu - poznaj pełen potencjał witaminy D3

Głównym zadaniem witaminy D w orga­nizmie jest regulacja poziomów wapnia i fosforu, co przekłada się na zdrowie i wytrzymałość kości. Niedosta­teczna ilość tego związku przyczynia się do rozwoju krzywicy u małych dzieci, a u dorosłych do osteoporozy.

Od wielu lat wiadomo jednak, że na tym jej rola się nie kończy. Jej receptory znaj­dują się nie tylko w tkankach, takich jak kości, skóra, jelito, czy nerki, ale również w mózgu, oczach, sercu, wy­spach trzustkowych, mięśniach, tkance tłuszczowej, przytarczycach, nadner­czach i niemal we wszystkich komór­kach układu immunologicznego¹.

To zaś sprawia, że niedobór tej substancji może przyczyniać się do rozwoju wszelakich chorób: od zwykłych infekcji, przez zaburzenia kardiologiczne i metabo­liczne, po poważne problemy neuro­logiczne, łącznie z alzheimerem. Aby tego uniknąć, należy dbać o utrzymanie stężenia 1,25(OH)2D3 we krwi na po­ziomie co najmniej 40-50 ng/ml. Uważa się, że umożliwiają to dawki witami­ny D w zakresie 2-5 tys. j.m. na dobę, jednak ze względu na rzadkie przypadki jej nadmiaru i przedawkowania nie­którzy eksperci zalecają, szczególnie u osób dorosłych w grupach wysokiego ryzyka (powyżej 70. r.ż., cierpiących na cukrzycę, choroby sercowo-naczy­niowe, otyłych), rozważenie okreso­wego przyjmowanie nawet 10. tys. j.m. w celu szybkiego niwelowania defi­cytu². Jak wykazano, lista korzyści – poza dobrze znaną już profilaktyką osteoporozy – jest bardzo długa.

Witamina D wpływa na odporność

Okazuje się, że witamina D odgrywa kluczową rolę już na początkowym etapie zakażenia organizmu. Wzmacnia bowiem barierę nabłonkową poprzez stymulację genów dla ścisłych połączeń komórkowych. Ponadto nasila produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych (CAMP), takich jak katelicydyny i defensyny, które znajdują się na powierzchni nabłonka dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i dróg moczowo-płciowych, a po wniknięciu bakterii lub wirusa dokonują rozpadu komórki³.

Wykazano też, że niedobór tego związku zaburza dojrzewanie monocytów przez zmniejszenie aktywności kwaśnej fosfatazy (enzymu lizosomalnego) oraz wydzielania H2O2, czynników niezbędnych do realizacji ich antybakteryjnej funkcji⁴.

Jej rola nie kończy się jednak na pierwszej linii obrony. W przypadku odporności swoistej (nabytej) witamina D odpowiada za przejście limfocytów Th do aktywnej postaci oraz umożliwia im rozpoznawanie i eliminację drobnoustrojów powodujących infekcję. Wszystko to przekłada się na wymierne korzyści suplementacji. W metaanalizie obejmującej 25 randomizowanych eksperymentów klinicznych (11 321 uczestników w wieku 0-95 lat) wykazano, że podawanie codziennych lub cotygodniowych dawek tej substancji zmniejszyło ryzyko ostrego zakażenia dróg oddechowych⁵.

Witamina D chroni przed koronawirusem

Badanie pilotażowe z udziałem 76 pacjentów hospitalizowanych z powodu zakażenia covid-19 wykazało, że przyjęcie dużej dawki kalcyfediolu, głównego metabolitu witaminy D, znacznie zmniejszyło potrzebę leczenia ich na oddziale intensywnej terapii⁶. Jak twierdzą eksperci, odpowiedni poziom tej substancji z jednej strony wzmacnia odporność organizmu, obniżając ryzyko zachorowania, z drugiej zaś, jako czynnik modulujący odpowiedź immunologiczną, może łagodzić przebieg covid-19 oraz zapobiegać „burzy cytokinowej” i wystąpieniu zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS). Już na początku pandemii wykazywano, że istnieje związek między poziomem witaminy D w danej populacji a liczbą zachorowań na SARS-CoV-2 i śmiertelnością z powodu tej choroby⁷.

Witamina D wspomaga funkcje seksualne

Witamina D chroni naczynia przed zwapnieniem (miażdżycą), które jest jedną z głównych przyczyn zaburzeń erekcji. Jak wykazała analiza przekrojowa (3 390 mężczyzn w wieku powyżej 20 lat), niski poziom tej substancji w surowicy krwi koreluje ze zwiększoną częstością występowania tego problemu¹¹.

Dodatkowo zaobserwowano, że sezonowa zmienność stężeń testosteronu u mężczyzn pokrywa się ze zmianami stężeń 25(OH)D w osoczu¹². Poziom tego hormonu przekłada się zaś bezpośrednio na libido. Witamina D może poprawić jakość życia seksualnego także u kobiet z jej niedoborem, i to już po 4 tygodniach domięśniowej iniekcji. Pokazało to randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą z udziałem 76 ochotniczek w wieku 18-45 lat¹³.

Zapobieganie chorobom serca dzięki witaminie D

Badania na zwierzętach dostarczyły przekonujących dowodów na to, że witamina D jest niezbędna do zapewnienia integralności układu sercowo-naczyniowego, szczególnie regulacji napięcia naczyń oraz jako czynnik przeciwdziałający włóknieniu i hipertrofii. Dane epidemiologiczne wskazują, że jej niedobór u ludzi wiąże się ze sztywnością tętnic, nadciśnieniem, przerostem lewej komory i dysfunkcją śródbłonka, która przyczynia się do rozwoju nadciśnienia⁸.

Metaanaliza badań prospektywnych, która obejmowała 283 537 uczestników, wykazała, że osoby z najwyższymi poziomami 25(OH)D miały o 30% mniejsze ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego⁹. Z kolei jedno z ubiegłorocznych badań udowodniło związek między stężeniem witaminy D w organizmie a dławicą piersiową, chorobą niedokrwienną serca i udarem lakunarnym¹⁰.

Przyjmowanie witaminy D pomaga zmniejszyć otyłość

Istnieją przekonujące dowody potwierdzające związek między niedoborem witaminy D a otyłością, szczególnie u kobiet. Z danych epidemiologicznych wynika, że osoby z ekstremalną nadwagą mają znacząco niskie stężenie 25(OH)D w surowicy.

Badanie z udziałem 50 pacjentów z otyłością o BMI 43,5 ± 9,2 kg/m2 potwierdziło odwrotną zależność między wskaźnikami antropometrycznymi, takimi jak BMI, objętość tkanki tłuszczowej i obwód w pasie, a poziomem witaminy D u pacjentów¹⁴.

Co ważne po zastosowaniu odpowiedniej suplementacji stężenia 25(OH)D u osób z nadwagą znacząco się podnoszą, a zmniejszeniu ulega otyłość brzuszna – najgroźniejsza jej postać, związana z rozwojem ogólnoustrojowego stanu zapalnego oraz większym ryzykiem chorób metabolicznych¹⁵.

Witamina D pozwala uniknąć cukrzycy

Ponieważ odgrywa ważną rolę w metabolizmie węglowodanów i lipidów, utrzymanie właściwej homeostazy witaminy D i wapnia może mieć duże znaczenie w zapobieganiu insulinooporności i cukrzycy, co potwierdzają liczne badania naukowe. Wszystko przez to, że receptory słonecznej witaminy znajdują się m.in. w komórkach beta wysp trzustkowych. Jej aktywna forma, czyli kalcitriol (1,25)2OHD, wiążąc się z tymi receptorami, stymuluje wydzielanie insuliny, stąd niedobór sprzyja wystąpieniu cukrzycy typu 2.

W metaanalizie 21 badań obejmujących łącznie 76 tys. uczestników wykazano, że ryzyko rozwoju cukrzycy było o 38% mniejsze u osób z najwyższym poziomem 25(OH)D w porównaniu z ochotnikami z jego najniższym poziomem. Co więcej, wzrost poziomu 25(OH)D o 4 ng/ml był związany z obniżeniem prawdopodobieństwa wystąpienia choroby o 4%¹⁶.

Podobne wyniki uzyskano w metaanalizie 16 badań obejmujących 9 841 osoby z populacji ogólnej, spośród których u 810 w ciągu 29 lat obserwacji rozwinęła się cukrzyca typu 2. Po uwzględnieniu płci, wieku, palenia tytoniu, BMI, dochodów, aktywności fizycznej i poziomu cholesterolu HDL okazało się, że uczestnicy z najniższym poziomem witaminy D mają nawet o 50% większe szanse na wystąpienie tej choroby¹⁷.

Witamina D wspiera wątrobę

Jak wykazały najnowsze, tegoroczne eksperymenty na myszach, wzbogacenie diety w D3 w ilości 20 tys. j.m./kg m.c. przywróciło prawidłowe funkcjonowanie mitochondriów oraz poprawiło ekspresję genów zapobiegającą akumulacji tłuszczów w hepatocytach. W efekcie suplementacja pozwoliła złagodzić przebieg związanej z wiekiem niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD) u gryzoni¹⁸.

Już wcześniejsze doniesienia sugerowały, że słoneczna witamina wpływa pozytywnie na histopatologiczny przebieg tego schorzenia. Japońska analiza z udziałem 229 pacjentów wykazała, że niedobór (niski poziom) tej substancji ma związek z zaawansowanym włóknieniem wątroby, niezależnie od innych analizowanych czynników ryzyka (jak wiek, BMI czy poziom cholesterolu)¹⁹.

Deficyty stężenia tego związku obserwuje się również powszechnie, bo nawet u 92% pacjentów cierpiących na przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby (HCV, HBV) lub marskość, co ma wpływ na ich przebieg²⁰. W tych przypadkach niedobór również wpływa bowiem na szybszą progresję włóknienia, a dodatkowo przyczynia się do zwiększenia stanu zapalnego i pogorszenia odpowiedzi na leczenie.

W jednym z badań podanie pacjentom zakażonym HCV oprócz standardowego leczenia pegylowanym interferonem i rybawiryną witaminy D w dawce 2 tys. j.m. dziennie przez 12 tygodni poprzedzających leczenie prowadziło do uzyskania istotnie lepszych wyników.

SVR, czyli trwałą odpowiedź wirusologiczną, oznaczającą brak wykrywalnego HCV RNA po 6 miesiącach od zakończenia leczenia, osiągnięto u 19 na 20 (95%) pacjentów otrzymujących dodatkowo D3 oraz u 23 na 30 (77%) osób bez suplementacji. Odsetek ochotników nieodpowiadających na terapię wyniósł w tych grupach odpowiednio 5 i 23%²¹.

Witamina D chroni przed rozwojem alzheimera i parkinsona

Badania przeprowadzone w ostatnim dziesięcioleciu wskazują na istotną rolę witaminy D w patogenezie chorób ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jej niedobór prowadzi do zwiększonego ryzyka zapadalności przede wszystkim na otępienie, chorobę Parkinsona, jak również schizofrenię i stwardnienie rozsiane. Ponadto odpowiednie spożycie tego składnika podczas ciąży i okresu noworodkowego wydaje się mieć kluczowe znaczenie w zakresie zapobiegania tym schorzeniom²².

Przekraczając barierę krew-mózg, witamina D wiąże się z receptorami VDR, których obecność potwierdzono w mózgu oraz licznych obszarach centralnego i obwodowego układu nerwowego.

Badania na modelach zwierzęcych pokazują, że przyczynia się ona do poprawy plastyczności synaps, działa neuroprotekcyjnie i przeciwzapalne w mózgu, a także reguluje funkcjonowanie układu dopaminergicznego. Badania na zwierzętach wykazały, że niedobór witaminy D prowadzi do wzrostu odkładania β-amyloidu (Aβ) w mózgu, który jest głównym czynnikiem zmian w chorobie Alzheimera, a zwiększenie jej poziomu promuje usuwanie Aβ²³.

Obserwacje populacyjne potwierdzają, że w zależności od poziomu niedoboru ryzyko otępienia rośnie 1,6-2,2 razy w porównaniu do osób z optymalnym stężeniem 25(OH)D w surowicy (≥50 nmol/l)²⁴. Podobnie metaanaliza obejmująca 8 badań klinicznych wykazała, że osoby z wysokim niedoborem witaminy D (25(OH)D (<20 ng/ml) miały 2,5-krotnie większe ryzyko rozwoju choroby Parkinsona w porównaniu z grupami kontrolnymi²⁵.