Choroba Alzheimera - leczenie niefarmakologiczne

Mary Ellen spojrzała zszokowana na lekarza, który przekazywał jej złą wiadomość: jej mąż Harold tracił pamięć. W jednym z testów, jakie wykonano, był w stanie przypomnieć sobie zaledwie 3 spośród 30 wyrazów.

– Lekarz popatrzył na mnie jak gdyby z wyrzutem, że tak długo nie dostrzegłam problemów – wspomina Mary Ellen. Harold zaczął zauważać swoje trudności z przypominaniem sobie różnych rzeczy, gdy miał 52 lata. Zdarzało mu się zapominać o tym, co miał kupić w sklepie lub gdzie coś położył. Zaczął spisywać listy zakupów, czego wcześniej nie robił, lecz wkrótce zdał sobie sprawę, że zapomina nawet o produktach wymienionych na kartce.

– Wracałem do domu i uświadamiałem sobie, że nie wstąpiłem gdzieś po drodze – opowiada. Jak dodaje, były to drobiazgi, ale składały się na zauważalny problem. Wpływał on również na pracę Harolda jako konserwatora wysokiej klasy urządzeń komunikacyjnych i to stawało się niepokojące. Mary Ellen również dostrzegała zmiany w zachodzce w małżonku.

– Zaczynał opowiadać te same historie. Albo pokazywał mi w trakcie jazdy coś, co pokazał mi już kilka dni wcześniej. Żadne z nich nie zdawało sobie sprawy z powagi sytuacji, dopóki nie nadeszły wyniki testów i lekarz nie stwierdził, że Harold doznał pogorszenia funkcji poznawczych. Ta diagnoza budziła lęk. Oboje poczuli, że prowadzi ona powoli, lecz nieubłaganie, tylko w jednym kierunku: ku otępieniu, takiemu jak choroba Alzheimera.

Alzheimer - czym jest i jak wiele osób choruje?

Demencja jest problemem numer jeden XXI w. wśród osób starszych. W samych tylko Stanach Zjednoczonych, jak się szacuje, w 2019 r. z chorobą Alzheimera i związanym z nią otępieniem żyło 5,6 mln osób w wieku 65 lat i więcej – czyli ok. 1 na 10 starszych Amerykanów. Co więcej, szacunkowo 18,8% osób w tej grupie wiekowej wykazuje upośledzenie funkcji poznawczych, a u ok. 1/3 z nich w ciągu 5 lat może rozwinąć się otępienie¹.

W innych krajach wysoko rozwiniętych statystyki są równie ponure. Przykładowo w 2019 r. w Wielkiej Brytanii żyło ponad 850 tys. osób z otępieniem, co oznacza w przybliżeniu, że 1 na 14 Brytyjczyków powyżej 65. r.ż. utracił zdolności umysłowe².

W Polsce jest od 360 tys. do 470 tys. osób z demencją. Do 2050 r. liczba ta – według różnych szacunków – wzrośnie nawet czterokrotnie. Jak stwierdza Australijskie Stowarzyszenie Alzheimera, na całym świecie co najmniej 44 mln ludzi żyją z demencją, co czyni to schorzenie "globalnym kryzysem zdrowotnym, wymagającym podjęcia środków zaradczych"³.

W 2017 r. otępienie związane z alzheimerem było trzecią z głównych przyczyn zgonów w USA, po chorobach serca i raku, a badacze ze Szkoły Zdrowia Publicznego Boston University uważają, że oficjalne dane mogą w istocie zaniżać prawdziwy obraz śmiertelności. Opierając się na informacjach z dokumentacji medycznej i świadectw zgonów 7 342 osób między 70. a 99. r.ż., badacze oceniają, że 13,6% wszystkich zgonów w USA w latach 2000-2009 jest wynikiem otępienia, co daje liczbę 2,7 razy wyższą niż oficjalne statystyki.

Dodając do tego szacunkowe dane dotyczące upośledzenia funkcji poznawczych bez otępienia, naukowcy podsumowują, że jego całkowity wpływ na śmiertelność wynosi szacunkowo 23,8%, czyli 4,8 razy więcej niż podawany odsetek zgonów z tej przyczyny. Oznacza to, że niemal 1 na 4 zgony powiązany jest z otępieniem¹. O ile liczby dotyczące choroby Alzheimera są przerażające, o tyle brak opcji leczniczych czyni diagnozę tym bardziej druzgocącą.

Niemal każda urzędowa strona internetowa o tematyce zdrowotnej zawiera stwierdzenia zgodne z linią Narodowego Instytutu Geriatrii Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej USA, który definiuje chorobę Alzheimera jako "nieodwracalne, postępujące zaburzenie mózgu, powoli niszczące pamięć i zdolności myślenia, a w końcu – także zdolność wykonywania najprostszych zadań"⁴.

Mimo miliardów wydawanych na opracowanie setek potencjalnych nowych terapii farmakologicznych żaden z leków nie zdołał spowolnić – nie mówiąc już o jakiejkolwiek zdolności cofnięcia – otępienia lub spadku funkcji poznawczych w wyniku choroby Alzheimera. By chwilowo powstrzymać utratę pamięci i zyskać kilka dodatkowych miesięcy funkcjonowania z dnia na dzień, choremu można przepisać garść tabletek, ale, jak wyjaśnia prestiżowa Mayo Clinic, "niestety nie działają one skutecznie u wszystkich, nie są w stanie wyleczyć choroby ani powstrzymać jej postępu, a z biegiem czasu rezultaty ich działania słabną".

Niefarmakologiczne leczenie zmian w mózgu

Jednakże w ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpiła eksplozja badań naukowych w dziedzinie interwencji niefarmakologicznych – takich jak zmiany stylu życia, obejmujące dietę i ćwiczenia, a nawet modlitwę – stosowanych przy pogorszeniu funkcji poznawczych i schorzeniach neurologicznych, m.in. w chorobach Alzheimera i Parkinsona. Rośnie ilość dowodów potwierdzających, że nasze mózgi mają większe zdolności adaptacyjne, niż sądzimy, i że możemy naprawiać uszkodzenia, a także powstrzymywać, a nawet cofnąć pogorszenie funkcji poznawczych poprzez zmianę naszych nawyków.

Psychiatra Daniel Amen jest pionierem na polu leczenia pogarszającej się sprawności mózgu. W 2011 r. opublikował badanie 30 byłych zawodowych futbolistów, którzy wykazywali uszkodzenia mózgu i pogorszenie funkcji poznawczych po dziesięcioleciach wielokrotnych urazów głowy lub uzależnień. Gdy sportowców zachęcano do zrzucenia wagi i przyjmowania suplementów odżywczych, ponad połowa z nich doświadczyła znaczącej poprawy funkcjonowania zdolności poznawczych, a ich mózgi wykazywały zdolność ponownego wytwarzania lub reorganizacji sieci neuronowych – zjawisko to określane jest terminem neuroplastyczności⁵.

Badanie SPECT - pomaga wykryć demencję 

Oprócz testów kognitywnych dr Amen wykorzystywał do zademonstrowania poprawy osiągniętej przez sportowców skany SPECT – tomografii emisyjnej pojedynczych fotonów. W metodzie tej używa się radioaktywnego znacznika w celu wykrywania przepływu krwi w tkankach i narządach, łącznie z mózgiem.

Obrazy SPECT dają obiektywne dowody biologiczne, które mogą znacząco zmienić wybór sposobu leczenia

Dawka promieniowania, na jaką narażony jest pacjent, odpowiada w przybliżeniu standardowemu skanowaniu głowy metodą tomografii komputerowej. "SPECT pokazuje zasadniczo 3 ważne aspekty każdego obszaru mózgu: czy jest on zdrowy, niedostatecznie aktywny, czy też nadaktywny", pisze dr Amen w swej ostatniej książce pt. "The End of Mental Illness" (Tyndale, 2020).

Metodę tę stosuje się od kilkudziesięciu lat do oceny uszkodzeń poudarowych i rozróżniania rodzajów otępienia, lecz psychiatria głównego nurtu nigdy nie przyjęła jej jako narzędzia klinicznego. Jednakże dr Amen, właściciel sieci 6 klinik rozrzuconych po całych Stanach Zjednoczonych, mówi, że po przejrzeniu ponad 160 tys. skanów mózgu metodą SPECT wykrył wyraźne wzorce przepływu krwi, charakterystyczne dla częstych problemów, m.in. depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych oraz toksycznego działania leków i narkotyków.

Dr Amen przekonuje, by zamiast działać po omacku, opierając diagnozę i leczenie na objawach, wykorzystywać obrazy SPECT, dające obiektywne dowody biologiczne, które mogą znacząco zmienić wybór terapii. Szereg doniesień, m.in. dokonany w 2014 r. przegląd badań nad SPECT, potwierdza wartość tej metody jako narzędzia do diagnostyki i leczenia wielu schorzeń psychiatrycznych⁶.

Opublikowane w 2019 r. badanie pilotażowe wykazało jeszcze wyraźniej, że może ona identyfikować obszary o zmniejszonym dopływie krwi w mózgach dzieci z trudnościami w uczeniu się⁷. Badanie z 2015 r., przeprowadzone przez dr. Amena wspólnie z innymi naukowcami, m.in. z Andrew Newbergiem, radiologiem z Jefferson University Hospital w Filadelfii, i z Robem Tarzwellem, psychiatrą i adiunktem na University of British Columbia, udowodniło, że skanowanie metodą SPECT może pozwolić na rozróżnienie między urazowymi uszkodzeniami mózgu a zespołem stresu pourazowego (PTSD) – schorzeniami o podobnych objawach, lecz zupełnie odmiennym podejściu leczniczym⁸.

Kluczem do powstrzymania choroby Alzheimera jest jak najszybsze działanie i usunięcie możliwie jak największej ilości czynników zdrowotnych lub przyzwyczajeń podnoszących ryzyko

W 2018 r. dr Amen i jego koledzy opublikowali największą z dotychczasowych analiz metodą SPECT – łącznie 62 454 skanów. Szacunkowo określali oni wiek mózgów, które oglądali (opierając się na fakcie, iż młodsze charakteryzują się większym dopływem krwi) i porównywali go z rzeczywistym wiekiem pacjentów z uwzględnieniem ich czynników ryzyka. Odkryli, że mózgi ulegały przedwczesnemu starzeniu o średnio 4 lata u ochotników ze schizofrenią, o 2,8 lat u osób używających marihuany, o 1,6 lat u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową, o 1,4 lat u osób z ADHD i o 0,6 roku u osób z historią nadużywania alkoholu⁹.

Osłabiony przepłw krwi - wczesny objaw Alzheimera

Słaby przepływ krwi w mózgu jest najważniejszym prognostykiem przyszłych problemów z pamięcią oraz tempa pogarszania się stanu mózgu, jak twierdzi dr Amen. Uważa on, że jego oznaki są widoczne na skanach SPECT na całe lata, jeśli nie dziesięciolecia, przed wystąpieniem klinicznych objawów choroby Alzheimera.

Dodaje, że jeżeli gdziekolwiek w organizmie występują problemy z krążeniem, to prawdopodobnie pojawią się one wszędzie, dlatego jego protokoły leczenia mają na celu optymalizację przepływu krwi w całym ciele. Według coraz bogatszej literatury na temat interwencji niefarmakologicznych kluczem do powstrzymania choroby Alzheimera jest jak najszybsze działanie i usunięcie możliwie jak największej ilości indywidualnych czynników zdrowotnych lub przyzwyczajeń podnoszących ryzyko.

Obejmuje to m.in. usunięcie toksyn środowiskowych, takich jak aluminium, przy jednoczesnym wzmacnianiu nawyków budujących mózg. W takiej optyce łagodne upośledzenie funkcji poznawczych postrzegane jest jako krytyczne okno dla możliwości uzdrowienia. By rozpocząć ten proces, nie musimy skanować mózgu.

Ćwiczenia dla mózgu

Brak ćwiczeń jest istotnym czynnikiem ryzyka utraty pamięci, w znacznym stopniu dlatego, że aktywność fizyczna pomaga zachować zdrowe naczynia krwionośne, a krążenie krwi ma kluczowe znaczenie dla zdrowia mózgu, jak wyjaśnia psychiatra dr Daniel Amen.

Ćwiczenia pomagają podwyższyć poziom związku chemicznego o nazwie tlenek azotu, który produkowany jest w ścianach naczyń krwionośnych i pomaga sterować ich kształtem. Jeżeli ściany naczyń krwionośnych nie są regularnie poddawane pulsującemu naciskowi krwi w wyniku ćwiczeń fizycznych, zaczynają zniekształcać się, spłaszczać i ograniczać ogólny przepływ krwi. W wyniku tego tkanki ciała, łącznie z mózgiem, nie otrzymują składników odżywczych, których potrzebują, ani też nie dysponują skutecznym mechanizmem oczyszczania się z toksyn, które gromadzą się w organizmie.

Poza tym, jak udowodniono, regularne ćwiczenia fizyczne:

• zwiększają rozmiary hipokampu, obszaru mózgu odgrywającego ważną rolę w uczeniu się i zapamiętywaniu¹⁶,
• stymulują czynniki wzrostu komórek, poprawiające zdolności poznawcze,
• wywierają wpływ przeciwzapalny i regulują poziom stresu oksydacyjnego w mózgu, łagodząc w ten sposób patologiczne oznaki choroby Alzheimera¹⁷,
• pozwalają zachować koordynację,
• zwiększają siłę i giętkość,
• umożliwiają lepszą detoksykację poprzez pocenie się,
• poprawiają sen i odporność,
• poprawiają funkcje wykonawcze ciała.

Badania pokazują, że kobiety sprawne fizycznie w wieku średnim są mniej zagrożone rozwojem otępienia. Jeżeli mimo wszystko wystąpi u nich ten problem, to pojawi się znacznie później – przeciętnie w wieku 90 lat, podczas gdy u kobiet niesprawnych fizycznie rozwija się on średnio w wieku 79 lat¹⁸. Bez względu na to, ile masz lat, jak pokazują badania, możesz poprawić funkcjonowanie swego mózgu za pomocą ćwiczeń, ale duże znaczenie będzie miał rodzaj treningu, jaki wybierzesz.

Ćwiczenia HIIT - poprawiają pamięć

Według jednego z badań trening interwałowy o wysokiej częstotliwości (HIIT, 4 odcinki ćwiczeń o wysokiej częstotliwości na bieżni, po 4 min każdy) poprawiał wydajność pamięci do 30%, podczas gdy umiarkowane ćwiczenia aerobowe lub rozciągające nie przynosiły znaczącej poprawy¹⁹.

Podnoszenie ciężarów poprawia pamięć

Kanadyjscy badacze stwierdzili, że grupa kobiet w wieku od 70 do 80 lat z łagodnym upośledzeniem zdolności poznawczych znacząco poprawiła wydajność pamięci za pomocą treningu siłowego, wykonywanego 2 razy w tygodniu przez 6 miesięcy²⁰.

Tenis - poprawia krążenie

Dyscypliny z użyciem rakiet, od tenisa i squasha po tenis stołowy, mają tę zaletę, że oprócz ciała trenują także mózg. Osoby uprawiające taki sport są o 56% mniej zagrożone śmiercią z powodu chorób układu krążenia – co ma też wpływ na funkcjonowanie mózgu²¹. Uprawianie tenisa stołowego powiązano z lepszym funkcjonowaniem mózgu niż w przypadku tańca, spacerów czy gimnastyki²².

Niefarmakologiczne leczenie demencji

Po początkowej diagnozie, mówiącej o spadku zdolności poznawczych, Harold Williams odwiedził kilku lekarzy, którzy zaoferowali mu recepty na leki, on jednak odmówił ze względu na ich nieskuteczność oraz potencjalne, dotkliwe skutki uboczne, m.in. mdłości, wymioty i zmęczenie.

W 2016 r., gdy utrata pamięci postępowała u Harolda w lawinowym tempie, jego żona Mary Ellen natrafiła na organizację non-profit pod nazwą Sharp Again Naturally, założoną w 2013 r. przez Lisę Feiner, trenerkę odnowy biologicznej, w celu pomagania chorym w zdobywaniu i stosowaniu wiedzy o zapobieganiu i cofaniu spadku zdolności poznawczych. Właśnie organizowano tam sesję informacyjną na temat tego, jak poprawić funkcjonowanie mózgu bez stosowania leków.

– Był to pierwszy raz, gdy w ogóle usłyszeliśmy, że być może będziemy w stanie coś, zrobić by poprawić pamięć Harolda – wspomina Mary Ellen. Kilka miesięcy później państwo Williams wzięli udział w weekendowej konferencji, na której wiele wybitnych postaci medycyny integracyjnej prezentowało nową naukę o mózgu, a byli wśród nich: dr Mark Hyman z Cleveland Clinic, dr David Perlmutter, autor książki pt. "Zbożowa głowa" (Wydawnictwo Filo, 2015) oraz dr Dale Bredesen, autor "Wygraj z alzheimerem" (Wydawnictwo Galaktyka, 2018).

Szczególnie prace Bredesena były rewolucją w dziedzinie cofania spadku zdolności poznawczych i leczenia choroby Alzheimera. Jak twierdzi specjalista, przyczynę tego, że żaden pojedynczy lek nie jest skuteczny w alzheimerze, stanowi wieloczynnikowy charakter tej choroby. Leki oddziałujące na jeden związek chemiczny nie są w stanie usunąć problemu, który badacz porównuje do uszczelnienia dachu z 36 dziurami. Należy załatać możliwie jak najwięcej "dziur": od diety, poprzez ćwiczenia, aż po niedobory żywieniowe.

Istnieją różne odmiany diet zdrowych dla mózgu, lecz znaczna część każdego z tych protokołów polega na wyeliminowaniu cukru oraz produktów przetworzonych i skażonych pestycydami, zawierających prozapalne oleje (kukurydziany, rzepakowy i/lub słonecznikowy), a także związki chemiczne, takie jak glutaminian sodu (MSG) i czerwień allura (Red Dye#40), mogące wyzwalać burze zapalne w mózgu.

Korzystne okazały się dieta ketogeniczna, zawierająca na tyle mało węglowodanów, by wprowadzić organizm – i mózg – w tryb spalania tłuszczów¹⁰, jak również post przerywany, w którym tłuszcze są spalane w wyniku głodówki trwającej co najmniej 12 godz. na dobę, tak jak w protokole Bredesena. Dr Perlmutter zaleca całkowite wyeliminowanie zbóż, łącznie z pszenicą i ryżem, natomiast dr Amen sugeruje eliminację produktów powiązanych z nieszczelnym jelitem i aktywacją układu odpornościowego, takich jak gluten, produkty mleczne i soja, na co najmniej miesiąc, by przekonać się, jaki mają one wpływ na umysł i nastrój. Te same diety wykorzystywane są w leczeniu przewlekłych schorzeń zapalnych, takich jak choroby autoimmunologiczne i cukrzyca, oraz chorób serca.

– Często tłumaczę pacjentom, że cokolwiek jest dobre dla ich serca, jest dobre również dla mózgu. A wszystko, co jest złe dla serca, jest złe i dla mózgu – mówi dr Amen. To nie neurony gwałtownie starzeją się, gdy przybywa nam lat; to nasze naczynia krwionośne starzeją się najpierw. Oznacza to, że decydujące znaczenie ma wspomaganie przepływu krwi, niezbędnego do natlenienia i odżywienia mózgu oraz usuwania toksyn.

Po 2 miesiącach miałem znacznie lepszą pamięć. Znów byłem w stanie składać myśli i podążać za tokiem rozmowy.

Harold i Mary Ellen Williams znaleźli lekarza, który rozumiał te koncepcje i posiadał przygotowanie w dziedzinie testów pod kątem schorzeń zapalnych, toksyn środowiskowych, a także zmian stylu życia w celu leczenia takich problemów.

– Badania krwi wykazały, że w moim organizmie istniał stan zapalny i brakowało mi pewnych składników odżywczych – mówi Harold. Usunął z diety gluten i produkty mleczne, zaczął przyjmować suplementy, m.in. witaminy D i z grupy B oraz kwasy tłuszczowe omega-3, a także rozpoczął codzienne ćwiczenia. Po miesiącu zaczął dostrzegać korzyści w całym organizmie.

– Trochę straciłem na wadze i moje stawy były w lepszej kondycji – opowiada. – Po 2 miesiącach miałem znacznie lepszą pamięć. Znów byłem w stanie składać myśli i podążać za tokiem rozmowy. Moja dieta zdecydowanie poprawiła się i w dalszym ciągu zrzucałem kilogramy. Po 6 miesiącach Harold, jak wspomina, stracił 15 kg i czuł się najlepiej od bardzo dawna. Zgubione kilogramy nie powracają już od ponad 4 lat. Harold, mający obecnie 63 lata, uważa, że jego życie wyglądałoby dziś zupełnie inaczej, gdyby jego żona nie znalazła organizacji Sharp Again Naturally.

– Wiem, że gdybym nie natrafił na te informacje, rozpoznano by u mnie co najmniej reumatyzm i otępienie, przyjmowałbym teraz kilka leków na receptę i byłbym w znacznym stopniu odizolowany społecznie. Zmiany, których dokonałem, uratowały mi życie – przekonuje.

Czy leki osłabiają pamięć?

Wiele farmaceutyków uszczupla zasoby ważnych dla mózgu składników odżywczych, powodując uszkodzenia, które prowadzą do objawów przypominających otępienie. Psychiatra Daniel Amen mówi, że gdy zaczął stosować obrazowanie mózgu metodą SPECT, był w stanie zobaczyć negatywne skutki i ograniczenia przepływu krwi, spowodowane przez np. przez leki przeciwlękowe i przeciwbólowe.

Oto lista najpopularniejszych medykamentów, które mogą być przyczyną problemów. Pamiętaj, by skonsultować się z lekarzem, zanim odstawisz jakikolwiek z nich!

Leki przeciwcukrzycowe obniżają poziom koenzymu Q10 i witaminy B12

Powiązano je z obniżeniem poziomu koenzymu Q10 i witaminy B12, które wywierają wpływ na funkcjonowanie mózgu. Szczególnie metformina została powiązana z podwyższonym ryzykiem chorób Alzheimera i Parkinsona²³.

Leki przeciwhistaminowe i antycholinergiczne pogarszają pamięć

Stosowane w szerokim zakresie schorzeń, od nietrzymania moczu i POChP po chorobę Parkinsona, wywierają wpływ na neuroprzekaźnik acetylocholinę, odgrywający ważną rolę w zapamiętywaniu i uczeniu się, jak również w innych funkcjach organizmu, takich jak praca serca i skurcze mięśni żołądka.

Przeprowadzone przez naukowców z University of Washington badanie z 2019 r. wykazało, że osoby w wieku 65 lat i starsze, które przyjmowały leki antycholinergiczne, były bardziej narażone na rozwój otępienia niż te, które ich nie stosowały, a ryzyko było tym wyższe, im większa dawka kumulacyjna. Po 3 lub więcej latach wzrastało ono o 54%²⁴.

Benzodiazepiny zwiększają ryzyko otępienia

Są najczęściej przepisywanymi lekami uspokajającymi, stosowanymi zwykle w bezsenności i stanach lękowych. Kilka badań wykazało związek między ich długotrwałym stosowaniem a otępieniem²⁵.